Idazlea hil da, gora idazlea

Idazlearen heriotzaz mintzo zaigu Garazi Arrula, modu hipotetikoan bada ere. Aspaldikoa du kritikak idazlerik gabeko literaturaren apeta. Erantzi diezazkiogun idazleari argazkirako dakartzan txano, gabardina, pipa, makil, patrikako-erloju eta gainerako erlikia guztiak. Ezaba dezagun idazleaz idatzi diren iritzi, legenda, istorio eta esames oro. Hitz egin dezala bere testuak, eta kito.

Ez litzateke txarra, idazlea nor den jakin gabe testua juzgatu ahal izatea. Edo juzgatu behar izatea. Jakingo al genuke erreserbako ardoa eskailerapekotik bereizten? Paratu François Mauriacen testua, izenik gabe, edota Scott Fritzgeraldena, eta emaiozu, bere biluztasunean, edozein kritikori. Kendu azal, argitaldari, aipu, iritzi eta parafernalia alferrikako horiek guztiak; jakingo al luke (kritikariak) historiak (idazleari) eman dizkion sona eta pisua egoki epaitzen, jakingo al luke idazleak ustez historiaren ate handitik sartzeko izan zuen (eta besteek ez zuten) zera hura bereizten?

Idazlea, mintzo zaigunean, izaerarik al du? Ba ote du iragan bat, ba ote du toki bat literaturan, historia liburuetan, hemerotekatan edo wikipedian? Edo bere testua da, zentzu zurrunean, hizketan ari zaiguna? Bereizten ote ditugu liburuan agertzen zaizkigun istorio, pertsonai eta gaiak, idazleaz dakigun guzti horretatik?

Galdera horiek guztiak egiten dizkio literaturak bere buruari aspalditik. Literaturak beti izan baititu ahaide deserosoak, bereziki komertzialak. Eta komertzioak ez du sekula literaturaz ezer jakin nahi izan, liburuak (edo egileak) saldu egiten diren arren. Eta hain zuzen horregatik, liburuak saldu egiten direlako, literaturak betidanik sentitu du salerosketaren joko sasikoaz defendatzeko premia. Eta horixe da, eta ez beste ezer, idazlea akabatzeko desiraren atzean ezkutatzen dena: hitzak eta txanponak bereizteko antsia.

Literatura, izan ere, idazlez beteta dago, eta ez obrez. Ez dira liburuak geure eskola-liburuetan hitz larriz irakasten zaizkigunak, ez bada idazleak. Idazle batek honengatik edo hargatik lortzen du erdipurdikeriaren kartzelatik ihes egitea, eta, lortu orduko, derrigorrezko aipagai bilakatzen da (ez irakurgai) toki guztietan. Eta aipatze hutsez aseko gara, aipatzea eta irakurtzea antzeko ariketa bailiran. Mundua irakurri gabeko klasikoez beteta dago.

Hemen daukat, nire begien arrean, John Fanteren Ask the dust liburu txikia. Bandini mozkor herabearen kontu xelebreak dakartza liburuak. Bandinik idazle bizimodua atera nahiko luke bere gela txikiko bizitza miserablea atzean uzteko, maitasuna behingoagatik aurkitzeko, baina errealitatearen giltzarrapoarekin egingo du topo behin eta berriz. Liburua amaitu eta liluratuta uzten zaituzten liburu horietakoa da, txinpartaz eta magiaz betea. Baina liburua ez zuen inork ezagutzen, harik eta Charles Bukowskik kazetarien aurrean aipatu zuen arte. Aipu txikia izan zen, baina ahanzturaren atzaparretatik libratu zuen Fante gizagaixoa, eta gaur egun literaturaren orri guztietan aurki daiteke. Nor da, baina, Bukowski delako hori? Idazle soila ote da? Bere testua ote da epaitzen dena? Zer dakigu, bada, Bukowskiren idatz moldeez? «Zikin eta gordin» idazten zuela esango dizute han eta hemen, «putez eta mozkorrez» ziharduela. Baina horrek ez du Bukowskiren obra azaltzeko ezertarako ere balio. Bukowski hori baino askoz gehiago da. Baina berdin zaigu, Bukowski aipatu orduko bere irudia datorkigulako burura, aurpegi pitzatua, bizar urria, soildutako buruan atzerantz orraztutako ileak... eta bere bizitza kalekoa, harreman gaiztoak, gaizkile lagunak, ginebra botila hustuak, hotel abandonatuak, purrusta eta iskanbila hordituak. Eta konturatzen gara akaso literaturarentzat egokiagoa litzatekeela testua eta idazlea bereiztea, testuaren aurrean birjin agertzea. Baina birjintasuna aspaldi galdu genuen, Bukowskik botila irekiz geroztik gutxienik.