Zergatik pintura?
Umetatik pintatu izan dut, inguratzen nauenarekin harremanetan jartzeko eta adierazteko. Uste dut ez nuela nik aukeratu pintura, berak ni baizik.
Errealitatearekin topo egiteko modua da zuretzat?
Ez bakarrik objektuei erreparatzeko, pertsona eta herri honetako gertakariei ere heltzeko tresnaizan da niretzat pintura. Munduari begiratzeko astia eta pazientzia eman dizkit. Ez dut gogoratzen Cezannek edo nork esan zuen, «nahikoa da zerbaiti interesez begiratzea interesgarri bihurtzeko». Pinturarekin ikasi dut hori.
Pintura abstraktua errealitatearen begiraleku ere bada? Ez duzu inoiz halakorik egiteko tentaziorik izan?
Aldiak eta aldiak daude, eta egin izan ditut gauza abstraktuagoak. Bergaran nengoela hasi nintzen pintatzen. Taldetxoa egin genuen. Bazegoen nolabaiteko tradizioa, eta tradizio horrek oso estilo zehatzak markatu zituen. Bilboko Arte Ederretako eskolara iristean konturatu ginen mundua zabalagoa zela, pintura aberatsagoa, eta esperientzia plastiko oso interesgarriak zeudela mundu osoan. Esperientzia horiek bertatik bertara ezagutzeko grinak bultzatuta probatu nituen molde abstraktuagoak, baina ez pintore abstraktu bihurtzeko irrikarekin, baizik eta egoera horretan zer gertatzen den jakiteagatik. Deseroso zauden tokietan ere ikas ditzakezu gauza baliagarriak. Baina estilo figuratiboa berezkoa dudala uste dut.
Pinturak zu aukeratu zintuelako?
Eta emaitza bera baino gehiago prozesua interesatzen zaidalako. Prozesuan sentitu dudana eta prozesuan sartuz gero ikusleak senti dezakeena. Ez zait horrenbeste inporta obra txikia-handia, figuratiboa-abstraktua edota iluna-argia den. Obrak transmititzen duena axola zait. Azaleko lehen irudi horren bitartez, obran barrena ikusleak zerbait gehiago ikustea zoragarria da. Azalean, koadroaren irudia dago, ez edukia. Edukiaz jabetzeko azalean barrura egiteko gai izan behar dugu. Nik edukiei begira egiten dut lan.
Eduki horietan, zein garrantzi du arkitekturak? Itzal handia du zure obran...
Arkitekturarekiko interesa Bilbora heltzean piztu zitzaidan, 1977an. Bilbo oso gogorra egin zitzaidan, hiri handia zen, industriala, iluna, beltza, zaratatsua, bortitza. Bergaratik nentorren, mendiz inguraturiko herri txiki eta lasaitik. Bilbo oso arrotza egin zitzaidan, eta arkitekturaren bidez gerturatu nintzen. Mundu hori nire egin ahal izateko modua izan zen arkitektura, eta hortik sortu ziren 80ko hamarkadaren hasieran egin nituen lanak, industria kutsu handiko pareta zartatuak, galipotez zikindutakoak. Ondoren objektu arkitektonikoak pintatzen hasi nintzen, eraikinak eta. Denborarekin, arkitektura funtsezko bihurtu da nire obran.
Natura da zure obraren beste ardatza, arkitekturarekin batera. Ez dira muturrekoak, kontrajarriak?
Bien artean dago nire obra. Batzuetan arkitekturak hartzen du garrantzi handiagoa; besteetan, aldiz, natura gailentzen da. Bien arteko borroka eta elkargunea da nire obra. Itxura batean, kontrajarriak eman dezakete, zeren arkitekturaren atzean pertsona dago, ez da berez existitzen den zerbait. Naturak, berriz, beste ordena bat du sortzetik beretik. Bien arteko integrazioa bilatu izan dut beti,harreman ezegonkorra baitute.Nire obran, kiribil modukoak dira; gora eta behera egiten dute, aurrera eta atzera: baina inoiz ez diote elkarri hartzen guztiz.
80ko hamarkadaren hasieran egin zenituen lehen erakusketak. Ordudanik, zer aldatu da zure obran?
Batez ere begiratzeko jarrera aldatu da, obra bera baino gehiago. Materialari dagokinez ez dut buruari dagokionez bezainbeste aurreratu. Bidaia eta bizipen zehatzek eragin dute aldaketa nire begiratzeko jarreran, New Yorketa Erroma hiriek. Bi polo horietan mugitzen naiz oraindik ere. New York espazioaren hiria da, eta Erroma denborarena. New York gehiegizkoan oinarritzen da. Gehiegizko dentsitatea du, gehiegizko abiadura, gehiegizko tentsioa. Hiriaren oinarria bera erradikala da: horizontala eta bertikala. Erroma, alabaina, denboraren estatigrafia da. Garai askotako geruzak ditu, elkarri gainjarrita. Bakoitza bere erara, muturrekoak dira New York eta Erroma. New Yorken ez dakit zein tokitan nagoen; eta Erroman ez dakit zein garaitan. Nora ez sentipen horrek pinturara narama, nora ez horretatik eraikitzen dut, pinturaren bidez nolabaiteko erantzunak eman nahirik.
Hasiera batean Madrilen estimatu zuten zure lana Euskal Herrian baino gehiago...
Pintorea izatea erabaki nuen, baina hemen ez nuen erantzun handirik jasotzen. Nire lanek ez zuten arrastorik uzten. 80ko hamarkadan espresionismoa zen nagusi eta ni errealismoari lotu nintzaion, orduko testuingurutik erabat kanpoan geratuz. Nire obra ez zetorren bat ez galeristek erakusten zutenarekin, ez bildumagileek erosten zutenarekin, ez gertuko artistek egiten zutenarekin. Ezerekin. Baina nire lana koherentea eta serioa zela banekien, eta aukera bat eman nahi nion neure buruari. Hemen ez bazen, beste nonbaiten. Parisera jo nezakeen, baina adiskidetasunak eta gertutasunak Madrilera eraman ninduten. Sekulako erakusketak egiten ziren han. Errealismorik ez zegoen, baina aurreiritzi gutxiago zeuden, eta aukera eman zidaten. Horren ondoren errazagoa izan zen Bilbon erakusketak egitea.
Atzerrian babes edo ospe bat izateak euskal herritarren estimua eskuratzen lagundu dizu?
Herritarren estimua daukat? Ez dakit. Beharbada zaharragoa naizelako lortu dut. Egoteagatik, jarraitzeagatik, behin eta berriro ekiteagatik. Badago jende bat jarraitzen nauena, baina ez dut atentzio handirik jartzen horretan. Denbora luzez egon nintzen babesik gabe pintatzen, eta berriro egin ahalko nuke.
Hortaz, neurri batean zuretzat pintatzen duzu?
Niretzat pintatzen dut, hasi eta buka.
Baina zure lanak erakusten dituzu, ikusleek begira, hausnar eta goza ditzaten...
Nik proposamen batzuk egiten ditut eta jendeak horiekin bat egitea gustatzen zait. Horri dagokionez, bat nator Umberto Ecok aipatzen duen obra irekiarekin; ikusle batzuek sekulako ekarpenak egiten dizkidate nire obrak komentatuta. Jakina, gustatzen zait nire lanak aintzat hartzea, baina ezin dut horri begira egon, haria galduko nuke bestela, nire lana baldintzatuko luke horrek.
Euskal Herritik kanpo ere erakutsi dituzu obrak, hala nola Erroman, Madrilen, Bartzelonan eta Chicagon. Euskal artegintzak nazioartean merezi adina sona lortu duela uste duzu?
Inoiz ez dugu izan gogo handirik kanpora ateratzeko. Eta, horretaz gain, mugak ere izan ditugu, noski. Ez gara hainbeste eta horrek badu eragina. Abantaila bat ere badugu. Sekulako maisuak izan ditugu: Oteiza eta Txillida, bereziki Txillida. Ziurrenik euskal artistek arreta handiagoa beharko lukete atzerrian, txinatarrek Mendebaldean bezala. Baina gure lana ere bada errekonozimendu hori lortzea. Guggenheimekin, nolanahi ere, asko irabazi dugu. Egungo egoerak alderik ez du 80ko hamarkadakoarekin. Guggenheim Bilbon egoteak ekarri du munduko hainbat eragilek begia pausatzea euskal artegintzan. Eta euskal artistek kanpora irteteko erreparo gutxiago izatea.
Zein toki du artistak euskal artearen sisteman?
Gero eta txikiagoa. Komisarioek (hitzak berak ere adierazten du zerbait) erabakitzen dute zein artistak merezi duen erakusketa bat, zein bihurtu ezagun eta zein ez. Galeriak ere galtzen ari dira ildoak, joera eta estiloak, sorrarazteko eskumena. Museoen esku geratzen ari da zeregin hori, edo tarteko beste espazio batzuen esku. Museoko zuzendariek edo komisarioek artistek baino garrantzi handiagoa dute, eta beti aurkituko dute beren estiloetara egokituko den artista bat.
Bestelako sistema aldarrikatzen duzu?
Posible den ere ez dakit. Egungoak alternatibarik ba ote duen. Poliki eta sendo gertaturiko aldaketen ondorio da. Argi dagoena da artistek ez daukagula eragiteko gaitasunik ez artearen merkatuan ez artearen sisteman ez museologian. Artista eta publikoaren artean bitartekari gehiago daude orain, eta artisten jarduna baldintzatu du. Euskal artistek lotura dugu jendearekin, kalean gertatzen denarekin. Beste herrietakoek baino gehiago. Zerbait eskatu izan digutela, hor egon gara beti. Kolektibo eskuzabala garela iruditzen zait. Baina aurreiritzi sendoak daude oraindik.
Zeintzuk aurreiritzi dira horiek?
Artista luxua dela pentsatzen da, gizartearen bizkar bizi dena. Baina herriaren irudia eraikitzen ari gara artistok. Esate baterako, gure paisaia ez dugu pertsonok eta denborak egiten ditugun aldaketekin ulertzen soilik: baserriak eraitsi, errepideak egin, zuhaitzak landatu... Aldaketa horiekin bakarrik ez, sortzaileek egindako narrazio piktorikoen zein bestelakoen bidez ere osatzen dugu herriaz dugun irudia. Arteak herri baten iruditeria osatzen laguntzen du. Artistei, ordea, ez zaigu hori aitortzen. Ez gara luxua, benetan. Herriaren memoria eraikitzen laguntzen dugu.
«Urdaibain ezer egingo bada, Guggenheim bat egin behar da»
I. Berro. LeioaBizkaiko Aldundiak Guggenheim berria egin nahi duen eskualdean, Urdaibain, bizi da Lazkano aspalditik, Arteagan.
Urdaibaiko Guggenheimenaren aldeko azaldu zara. Eskualde horren garapen ekonomikoaren bultzagarri gisa aurkeztu dute. Ez zaizu iruditzen kultura ulertzeko ikuspegi baldarra dela hori?
Gauza bat da nola saldu duten proiektua, eta beste bat benetan zer egingo duten. Gero, niri gustatuko litzaidakeena dago.
Zergatik egin behar da Guggenheim museo bat Urdaibain, zure ustez?
Guggenheimen Bilboko moldea konbentzionala da, erakusketak hartzen dituen espazioa da. Urdaibain beste zerbait egiteko aukera dago. Amaituriko obrak erakusteaz gain, sortze prozesuan dauden artelanak erakusteko tokia izan behar du Guggenheim berriak. Artistaren sormen prozesua bertatik bertara ezagutzeko gunea. Horretaz gain, irekia izan behar du. Hau da, Urdaibaira lanera datozen artistek ez dute egingo beste herrialde batean egingo luketena. Beren lanak Urdaibairekin izango du lotura. Horretaz gain, artistek ez dute protagonista bakarrak izan behar, beste diziplina batzuek ere izan behar dute tokia; adibidez, ingeniariek, matematikariek, zientzialariek, artisauek, pilotariek... Nork daki gehiago espazioaz, eskultore batek edo pilotari batek? Edo matematikari batek? Zergatik ez ditugu elkartzen eta zer ateratzen den ikusten? Oso esperientzia aberasgarriak sor ditzakegu.
Bilboko Guggenheimen eredua ez dela errepikatu behar diozu.
Bilboko Guggenheim espaziotik eroritako meteorito modukoa da, ia kasualitatez azaldu zen, eta ingurua transformatu zuen. Urdaibaiko Guggenheimek kontrakoa izan behar du. Ezin du ingurua transformatu. Kontrara, inguruan integratu egin behar da museoaren jarduna, emeki, zaratarik sortu gabe, apalki. Biosfera erreserbaren araudi guztiak zorrotz bete behar ditu, hori eztabaidaezina da. Eta inguruarekin bat egin behar du. Esate baterako, kanpoko artistek Altamirako jauregian har dezakete ostatu, Ereñoko harrobian esperientzia artistikoren bat gauza dezakete, Gernikako Astra fabrikan topaketaren bat egin daiteke... Egoitza Sukarrietan izan arren, eskualde osora hedatu behar duGuggenheimek.
Eta, horretarako beharrezkoa da Guggenheim izatea? Ezin daiteke proiektu berbera egin Guggenheim fundazioari markarengatik bakarrik dirutza ordaindu gabe?
Funtsezkoa da Guggenheim izatea. Ezin dugu geure kabuz egin. Guggenheim markak sekulako erakarmena dauka, guk geure kabuz ekarri ezingo genituzkeen artistak bil ditzake kolpe batez. Lan esperientzia itzela dauka, ondo trebaturiko lan taldea. Guggenheim izan behar du zentro horrek, Urdaibaira atzerriko bisitariak etortzea nahi badugu.
Zer- nola izango zaio lagungarri Guggenheim berria euskal artegintzari?
Prozesu horretan guztian murgildu behar du euskal artegintzak, eta hori eginez gero, ezer ere ez du galtzeko. Kontrara, onurak baino ezin ditzake espero. Guggenheimen kontrako borrokan beharrean, euskal artegintza sare horretan sartzeko lanean inbertitu behar ditugu indarrak.
Ez zaitu kezkatzen Guggenheim museo bat egiteak biosfera erreserban izan dezakeen ondorioak?
Ez. Ez nau batere kezkatzen, badakidalako zein presio dagoen gai horri dagokionez eta ondorioz zein ondo egingo diren gauzak. Arau guztiak zorrozki beteko dira, badakit. Askoz gehiago kezkatzen nau zenbait herritako udalen kontrol handirik gabeko araudiei helduta azken urteetan eremu osoan egin dituzten txalet mordoak.
