«Filmak erakusten duen kontrakultura aspaldi ahuldu zen»

1960ko New Yorkeko arte irakinaldi betean sortu zen The Velvet Underground talde ikonikoa, Lou Reed —zenbaitentzat John Cale— lider izan zuena, eta Andy Warhol aitaponteko. Gutxik bezala islatu zuten garai hartako espiritu abangoardista, eta Todd Haynesek (Los Angeles, AEB, 1961) hori erretratatu du taldearen izena daraman dokumentalean; haien historia kontatuz, eta harekin, hiria eta han gertatzen ari zena. Lekukoen testigantzak, filmak, artxiboko material aurrez ikusi gabea josi ditu, erritmo biziz eta une hipnotikoz. Cannesen kritikaren beroa jaso ostean, Perlak sailean erakutsi du filma zuzendariak, Zinemaldiaren azkenetan.

Zer dakizu orain taldeaz eta garaiaz aurrez ez zenekiena?

Asko. Ikasi dut abangoardiako musika esperimentala, arte bisualak eta zinema esperimentala zeinen gurutzatuta zeuden. John Calek, Andy Warholek eta Jonas Mekasek lengoaia bera hitz egiten zuten. Forma jartzen zuten auzitan, ortodoxia eta konbentzioak: hori zen airean zegoena. Horregatik, The Velvet Undergrounden musika eta Warholen filmak batera jartzen dituzunean, egiaz, gorputzean sentitzen duzu. Hori ezin da haietaz esan edo irakur daiteekenarekin parekatu.

Musikarien inguruko film sorta bat duzu honezkero; Karen Carpenter, glam eszena eta Bob Dylanen ondotik heldu da The Velvet Underground. Hau da, ordea, lehen dokumentala. Zelatan?

Artxiboko material izugarria izan dugu kasu honetan: elkarrizketak, filmak, argazkiak, abestiak, inoiz entzun gabeko demoak... Arazo handia izan da hor aukeraketa bat egitea. Halere, uste dut behin zinema egiten hastean dena fikzio bihurtzen dela. Guk tresnak, estimuluak ematen ditugu, baina ikusle bakoitzak bere egia du. Film hau, gainera, beste fikzio batzuetako edertasunez beteta dago, Warholenak eta beste. Ez dut inork pentsatzerik nahi jendea hitz egiten agertzen den dokumental bat denik. Murgil egin ahal izateko lan bat izatea nahi genuen, ikuslea sar zedila irudien eta soinuen mundu horretan. Noski, istorio esplikatibo bat ere badago, baina ez dago dena kontatuta. Oreka hori landu dugu. Musikarien inguruko filmak egitean, haien musika bainoago, haien lanak garai bateko kulturaz esaten duena interesatzen zait.

Heroina, sexua, identitate auziak... agertzen dira, baina arretagaratzen ari ziren kulturan mantenduta beti.

Bai, ez nuen txutxu-mutxuen inguruko film bat egin nahi. Mundu guztia oheratzen zen mundu guztiarekin. Ba ondo egina! Sexua eta drogak batzuetan beren espiritu artistikorako erregaiak ziren; besteetan, mundutik aldentzeko bideak. Baina John Cale eta Lou Reed gelan sartuta jotzen zeudenean, une horretan beste dena zakutik hartzera joan zitekeen. Egin zutena da guk esperimentatzen duguna, eta horrek inporta du: haien lanak askatasuna eta bizitzako aukera zabaltasunaren sentsazioa itzultzen duela gaur oraindik ere. Nik denaren inguruan galdetu nien, noski, baina haiek ziren lehenak ez ziotenak interesik ikusten drogez aritzeari.

Cale da dokumentaleko ahots nagusietako bat; Reed, berriz, ausentzia nabarmenena. Erronketako bat izan da hari buruz hitz egitea hura gabe?

Bai. Filmaren prozesu osoko eztabaida iraunkorra izan da hori. Entzuten duzu haren ahotsa, haren kantukera, ikusten duzu iruditan... baina ez dago. Hura hor egotearen desira eta ezina filmaren parte dira.

Azken-azkenetan agertzen da.

Bai, 1973ko elkarrizketa batean. Warhol izkinan eta Lou zilarrezko esmaltez margotutako azazkalekin; izugarri maite ditut irudi horiek. Muntatzaileetako batek esan zidan amaieran ez zuela funtzionatuko, baina nik argi ikusten nuen. Lekualdatze bat dago presentziaren eta ausentziaren artean, eta nik hori lotuta ikusten dut taldeak haien garaiarekin izan zuen lotura estuarekin, eta, aldi berean, noiznahikoa izaten asmatu izanarekin.

Jonas Mekasi egindako azken elkarrizketa ere badago filmean.

Gure urrezko karta izan da. Harekin hasi nahi genuen, besteak beste, 96 urte zituelako. Maitagarria zen, oso buru-argia zen oraindik ere. Mirari bat zen gizona. Bisualki ez dakit hainbeste eragin duen filmean, baina gakoa izan da garai hartako zinema esperimentalaren esangura ulertzeko.

Oso estimulatzailea da 1960ko hamarkadako mugimendu kultural hura oroitzea. Zer gogoeta pizten dizu oraingoaren aldean?

Filmak erakusten duen kontrakultura aspaldi ahuldu zen. Bitxiena egiten zaidana zera da: ni gazte nintzenean erresistitzea zen egin nahi nuena. Kapitalari, merkatuari, molde komertzialari... Aurre egitean beste leku batean aurkitzen duzu zeure burua: zu zeu izatera motibatzen zaituen leku batean. Dagoenarekin konformatu gabe. Nola funtzionatzen du honek egun? Merkatuak eta kapitalismoak erabat irabazi dute bataila, eta identifikazio bat bilatu nahi duten gaztetxoek marka bat bezala ikusten dute beren burua. 1960ko urteetako erresistentzia kulturala erakutsi dugu filmean, eta eredu bat baino ez da, baina inspirazio handia izan daiteke.

Esan izan duzu bestelako filmak egitean ere musika beti idazteko inspirazio iturri zaizula.

Musikari buruzko gaiak izan edo ez, nire film gehienak iraganari buruzkoak dira. Musikatik interesatzen zait eskatu gabe nola heltzen den, eta noraino eraman zaitzakeen. Oroitzapenak sortzen ditu, beste leku eta denbora batera garraiatu, eta zentzu horretan zait inportantea zineman.