«Gure belaunaldiak balio propioa eman dio film laburrari»

Ia lau urte zeramatzan ezer filmatu gabe Telmo Esnalek (Zarautz, 1967), Donostia 2016 eta Moriarti ekoiztetxearen ekimenez Kalebegiak film kolektiboan parte hartzeko gonbita egin ziotenean. Asier Altunarekin batera Donostia ardatz izango zuen film labur bat egitea zen premisa. Koldo Almandoz (Donostia, 1973), aldiz, lan bikoitzarekin da Zinemaldian. Kalebegiak proiektuan parte hartu du, eta Sipo Phantasma aurkeztu du Zabaltegi-Tabakalera sailean. Orain arte filmak egindako bidearekin «aurreikuspen guztiak bete» ditu: «Film honek bere dibisioan jokatzen du, zinema esperimentalaren esparruan. Zinemaldiaren ostean zirkuitutxo bat osatuko dugu: Valentzia, Bartzelona, Madril... Eskariak jaso ditugu Caliko eta Leipzigeko zinema jaialdietatik ere. Bere bidetxoa egiten ari da».

Kalebegiak proiektua esku artera iritsi zitzaizuenean, zein izan zen zuen lehen erreakzioa?

TELMO ESNAL (T.E.): Nire lehen erreakzioa atzera egitea izan zen, ez nuen argi ikusten kontua. Asierrekin [Altuna] hitz egin eta biok ere nahikoa mesfidati ginen. Kontua zen zer eta nola kontatu argi izatea...

Zergatik mesfidati hasieran?

T. E. : Donostiak 2016ren inguruan egon dira gorabeherak, kultura ulertzeko moduak eta abar, eta zalantza genuen. Baina Mitxel Gaztanbide eta Jorge Gil egitasmoaren gidariekin hitz egin genuen, eta pentsatu genuen merezi zuela egoteak.

KOLDO ALMANDOZ (K.A.): Nire zalantza zen zer kontatu. Ez neukan garbi zein historia egin nezakeen Donostiaren inguruan. Baina, burura etorri zitzaidanean zein film egin nezakeen, animatu egin nintzen, eta gogoa sartu zitzaidan ideia gorpuzteko. Nik duda nuen istorio horrek pasatuko ote zuen galbahea, baina baiezkoa eman zidaten, eta aurrera.

Itsasoa, estropadak eta fatalitatea dira Iraila-ren hariak. Zuk, aldiz, Koldo, sarkasmoa hautatu duzu. Zergatik zuen aukeraketak?

T.E.: Gu hasieran beste ideia bat jorratzen hasi ginen. Uste genuen egokia zela, baina denbora batera konturatu ginen ez zuela nahikoa indarrik. Gaztanbidek berak lehenago aipatua zigun gure filmografian falta zela estropadekin zerbait egitea. Aspalditik genuen ideia bat ikusi genuen oso ondo koka zitekeela estropaden festa giro horretan, eta hortik tira genuen. Festaren eta bakardade sentsazioaren arteko kontraste hori landu nahi genuen.

K.A.:Narciso-k kontatzen duena aspalditxotik nuen buruan. Niri erakargarria egiten zitzaidan bere buruari larrua jotzen dion pertsonaren istorioa; askoz gehiago ezin nezake kontatu... Ideia hori egokitu nuen Donostia ardatz izango zuen testuinguru horretara.

Zuek biok film laburraren lengoaia izan duzue hazi eta hezibide. Proiektu honetako asko batzen ditu ezaugarri horrek.

K.A.:Nire asmoa izan da laburra egitea proiektu honetarako, ez dut uste independenteki zentzua izan zezakeenik. Eta arraroa ere bada, era berean, besteen lanaz ez baikenekien ia ezertxo ere ez. Guk ez dugu oraindik filma osorik ikusi, ezkutuan gorde baitigute.

T.E.: Ni aspaldi egin gabe nengoen film labur bat; ez film laburrik eta ez beste ezer ere [barreak]. 2012an egin nuen Hamaiketakoa. Orduz geroztik ezer filmatu gabea nintzen. Eta berriro gogoa piztu dit. Asier eta biok beti gaude harremanetan, baina ez genuen uste elkarrekin egingo genuenik hau. «Izango gara ba gai nork bere egiteko ere!», pentsatzen genuen. Beraien asmoa biok elkartzea zen, eta polita izan da. Betiko moduan ederki moldatu gara.

Zuen belaunaldiarentzat laburra inportantea izan da. Euskal zinemaren indargunea ez al da hori?

T.E. : Nik uste dut gure belaunaldiak lortu duela film laburrari balio propioa ematea. Ordura arte film laburrak ziren pausu bat film luzeak egiteko. Nik uste dut konturatu ginela istorio bakoitzak bere neurria daukala, eta zergatik ez segi film laburrak egiten nahiz eta film luzeetarako pausua egina eduki. Istorio motza baduzu buruan, hobeto da istorio labur bat egitea, luzatzen ibiltzea baino. Ikuspegi hori aldatu dugu guk.

K.A.: Nik egin ditudan gauzen artean laburrak izan dira nagusi, baina istorioak hala sortu zaizkidalako, ez dut luze proiekturik ere izan buruan, Sipo Phantasma azaldu zen arte. Iritsi da, eta kito, baina ez diot horri garrantzi berezirik ematen. Iraupenaren menpe egote hori ez da osasungarria.

Sipo Phantasma iritsi da, eta askok usteko zuen istorio eta lengoaia konbentzionalago batera joko zenuela. Baina ez da horrela.

K.A.: Bueno, nik ez daukat luze bat egin izanaren sentsazioa, gainera. Ez da film luze industrial ohiko bat. Artesanal samarra da. Film labur zenbaitetan izan dut 40 lagun inguruko lantaldea inguruan, eta honetan ez dut halakorik izan. Lan handiagoak hartu izan ditut laburretan honako honetan baino. Egitasmo bakoitzak bere prozesua eta mekanismoa dauka. Eta hori oso erakargarria da, ikasteko eta gauza berriak egiteko.

T.E.:Gaur egun era askotako pelikulak egin daitezke, eta proiektu bakoitzak eskatzen du berea. Hori oso aberatsa da. Orain lantzen ari naizen Dantza proiektuarekin [Juan Antonio Urbeltz folkloristarekin eta Koldobika Jauregi artistarekin batera ari da lanean] horixe gertatuko da. Oso proiektu atipikoa da. Zatika grabatuko da, batzuetan jende asko beharko da, besteetan, aldiz, gutxi. Era berri bat da, baina horrela kontatu behar dela uste dut. Bidea topatzen ari gara.

Itxura batera, euskal zinemaren ekoizpena handitzen ari da. Zinemaldian ageri dena errealitatearen isla da?.

K.A.:Errealitatearen parte bat bada; gaur egun merkeago lan egin liteke, eta film mota desberdinak egin daitezke. Ikusi behar dena da ekoizpen horien zentzua, kalitatea, bideragarritasuna... Horietatik zenbatek egin dezaketen bide bat etxetik kanpo... eta ez dut esaten etxera begirakoak ere egon behar ez direnik, baina askotan badaukagu gauzak puzteko joera moduko bat. Zenbakiei erreparatzean geratzen gara.

T.E.:Bai, zati bat islatzen dute zifra horiek. Ondo begiratzen baduzu, asko dira ekoizpen independenteak. Aurten, adibidez, fikzio tradizionala jorratzen duen film bakarra daukagu: Igelak. Inoiz baino gehiago daukagu, baina nolakoa da egiten den hori? Proiektu bakartiak dira asko, industriaren babesik gabe egindakoak. Nik uste dut denetik egin behar dela, baina badirudi kopurua lehenesten ari garela...

K.A.: Eta horrek arriskua dauka; sektorea indartu behar lukeenak, eta indartzen ez duenak gu erabiltzea. Haiek esaten dute: «Hogei proiektu daude aurten!». Baina horietako gehienak dira nork bere etxean ekoitzitakoak, nork bere diruz egindakoak. Gauzak egiten dituzu, eta gero konturatzen zara egiten duzun horrek zure alde apustu egin ez duenaren aurpegia garbitzeko balio izaten duela, kultura eta zinema sektorea indartu behar duen horrek erabili egiten zaituela.

Igela-ren zuzendari Patxo Telleriak atzo bertan aipatuzuen euskal zinema umezaroan dagoela oraindik eta egiten den ia guztiak zerbait berria dakarrela. Ados?

T.E.:Nik uste dut Aupa Etxebeste! egin genuenetik gaurdaino salto handia egin dugula kalitateari dagokionez, baina, era berean, egia da urtean bizpahiru pelikula egiten direla formatu klasikoan. Alde horretatik, umemokoa gara, baina, Amama eta Loreak egin dira, eta hori bada zerbait.

K.A.: Ikusgarritasun kontua ere bada. Igual egiten dira bi film baino gehiago, baina egiten direnetako batzuek ez daukate inolako ibilbiderik. Badira proiektu batzuk ez dutenak biderik egiten ez kanpoan eta ez barruan ere. Ez dakit umezaroan gauden, edo beste modu batera izan litekeen ere. Euskal Herrian zenbat biztanle, zenbat euskaldun, zenbat kultura kontsumitzaile... betiko ekuazioa da. Hortaz, azken urteetan egin dena iruditzen zait la hostia dela, eta egiten den horren maila, laburretan, dokumentaletan eta fikzioan ere bai. Nabarmentzen da aurten ez dagoela Sail Ofizialean euskal filmik, baina ez dago Alemaniakorik ere! Egin behar dena da apustua sortzaileak egiten jarrai dezan. Guri ez zaizkigu iristen Islandian egiten diren film guztiak, baina han badute programa bat, eta urtero ateratzen dira ekoizpenak. Guk ere gauza bera egin behar genuke, baina horretarako tresnak jarri behar dituzte...