«Musika kultua hiltzen ari da, ez dagoelako hura liberatzen duenik»

Lehen entsegua Euskadiko Orkestra Sinfonikoaren (EOS) egoitzan egin dute, Paxkal Indo musikariaren gidaritzapean. Hiru parte uztartu behar dira musikari dagokionez. EOSeko zazpi musikari daude batetik —Ortzi Oihartzabal (biolina), Itziar Prieto (biolina), Delphine Dupuy (biola), Jon Larraz (biolontxeloa), Arkadius Maciesjki (kontrabaxua), Bruno Claverie (klarinetea) eta Stephane Langlis (flauta)—, orkestra txiki bat osatuz. Oreka TXeko bi txalapartariak, bestetik (Harkaitz Martinezde San Vicente eta Mikel Ugarte). Eta Katia eta Marielle Labeque ahizpa pianistak bakarlari modura. Guztiek batera, Camille Saint-Saensen Animalien ihauteria obra emango dute; gaur Baionako antzokian (16:00etan eta 18:00etan) eta bihar Donostiako Viktoria Eugenia antzokian (12:00etan). Obra bera Parisen eman zuten Labeque ahizpek eta Paxkal Indok, duela urte batzuk, frantsesez. Euskal Herrian etaeuskaraz eman zezaketela pentsatu zuten. Testua Indok berak moldatu zuen. Amaia Hennebutte-Millardek errezitatuko du emanaldian.

Lehenagotik ezagutzen dute Katia eta Marielle Labequek Paxcal Indo; Kalakan taldeko kide zenean ezagutu zuten, duela sei bat urte. Baionan jaio ziren Katia (1950) eta Marielle (1952). Ama italiarra zuten eta aita frantsesa. Haur zirela joan ziren Euskal Herritik, musika ikasketak osatzeko asmoz, eta geroztik hainbat bizileku izan dituzte munduan barrena. Sarri Madonnaren lagun direlako eta Kalakanekoek hura ezagutzeko zubi lana egin zutelako aipatu izan dituzte gehiago, baina munduko pianistarik trebeenetakoak dira askoren ustez. Hezkuntza klasikoa dute, baina musika garaikidea, jazza, popa, esperimentala... jo ez ezik, bizi eta arakatu egiten dituzte.

Lau esku. Bina bakoitzak. Piano beraren gainean batzuetan. Bi pianok bereizita besteetan, «errepertorioaren arabera», baina beti sintonia berean. Munduko piano jotzailerik onenetakoak dira. Dibismotik aldendutako gertutasunez mintzo dira. Ahizpa zaharrak darama ahots nagusia, eta gazteak egiten dio ahots baxua, kontzertuetan bezala hizketan.

Baionan jaio zineten biak. Ondoren, leku askotan bizi izan zarete. Londresen, Florentzian, Erroman... Euskal kultura galdua zenutela, euskal kultura berreskuratu behar zenutela sentitzen zenuten?

KATIA: Bai, sustraiak hemen ditugu, eta sentitzen dugu hori. Euskal kultura minorizatua da, baina sendoa oso. Gu hemen jaio ginenean ez zen askorik hitz egiteneuskaraz, eta oso gazte alde egin genuen. Nik 11 urte nituen, eta ahizpak, 9. Oso harro nago Baionan jaio izanaz, baina tristura ematen dit euskaraz ez hitz egiteak.Frantsesa, ingelesa, italiera, espainiera hitz egiten ditugu, baina ia beranduegi izan liteke euskara ikasteko, auskalo!

MARIELLE: Bihotzen daramagun gauza bat da, eta hutsune bat da...

KATIA: Kontua da Hego Euskal Herrian ez bezala, Iparraldean musika egiturak urriak direla. Ez dago orkestrarik, ez dago ia aretorik. Musikari ez zaio hainbeste garrantzirik ematen Iparraldean. Sortzaileak badaude, baina ez dago egitura antolaturik. Horregatik joan ginen Baionatik umetan. Ez zegoen musika ikasteko modurik han geratuz gero. Baionako Kontserbatoriora joan ginen, baina garai hartan ez zuen mailarik.

MARIELLE: Askotan pentsatu izan dugu itzultzea ere. Baina itzuli, eta ez dago ezer, basamortua da ia.Ez soilik musika klasikoan. Ez dago ia beste eszenarik ere. Ez rocka, ez esperimentala, ez tradizionala...

Bueno, sortzaileak eta taldeak egon badaude, eta arlo askotan gainera.

MARIELLE: Bai, sortzaileak badaude, baina ez dute euren lana erakusteko ia aukerarik. Kalakan-ekoek, Madonnarekin ia urtebetez aritu ostean itzuli, eta kontzerturen bat edo beste izango zutela pentsatzen genuen. Baina ia ezer ere ez. Ipar Euskal Herrian, musikari dagokionez, asko kostatzen zaie zerbait mugitzea. Elefante baten modukoa da musika.

Duela lauzpabost urte Kalakan-ekin lan egiten hasteak hurbildu zaituzte, hala ere, euskal kulturara?

KATIA:Sei urte badira Kalakan-ekoak ezagutu genituela, Thierry Biscary kidearen bidez. Maurice Ravelen Boleroa egiteko asmoa genuen. Jende gehienak Ravel Espainiarekin lotzen du, baina Ravelek ez zuen ezagutzen ia ezer Espainiatik. Haren irudimenetik ateratako zerbait izan zen, ez zuen harremanik Espainiarekin. Euskal Herriarekin bazuen, hango herri musika gustatzen zitzaion, dantza nola egiten zuten, eta perkusioa nola jotzen zuten, esaterako, eta abesbatzak... Arte Frantziako telebista kateak film dokumental bat egin zuen Boleroa-ri buruz. Euskal musikariekin harremanetan jartzeko esan ziguten. Orduan ezagutu genituen Thierry eta Kalakanekoak, eta txalaparta nola jotzen zuten. Haiekin eraiki genuen Boleroa.

Maurice Ravelez aparte, ezagutzen zenuten beste euskal konpositorerik?

MARIELLE: Ez, ez askorik. Ravel gure haurtzaroko musika da. Horrez gain, herri musika entzuten genuen pixka bat, eta batez ere abesbatzak.

KATIA: Orain Kalakan-ekoekin proiektu bat dugu, Euskal Herriko musikaren hiru mende hartuko lituzkeena. XVII., XVII. eta XIX. mendeetako musikaren inguruko artxiboak hartuta egingo dugu lan hori. Lan handia da, partitura horiek ez baitaude sortuak pianoz jotzeko. Moldaketak egin beharko ditugu. Euskal instrumentuak eta musika oso ondo ezagutzen dituen norbaiten bila gabiltza, proiektuarekin lagun diezagun.

Paxkal Indok Animalien Ihauteria egitea proposatu zizuenean,euskaraz, zeriruditu zitzaizuen?

MARIELLE: Ez ginen batere harritu, gu ere berarekin baikinen Parisen obra jo genuenean, frantsesezko testuarekin. Orduan, elkarrekin pentsatu genuen ederra litzatekeela hori Euskal Herrian erakustea, eta euskarazko testuarekin. Bera izan da proiektua aurrera ateratzeko indarra eta energia izan duena. Eta ederra da kontzertu bat Iparraldean eta bestea Hegoaldean ematea.

EOSeko musikariekin eta Oreka TX taldeko bi txalapartariekin oso entsegu gutxi egin duzue. Zer moduz moldatu zarete?

MARIELLE: Orkestrako musikariekin lehen ere joak gara, eta oso ondo moldatzen gara. Oso musikari onak dira. Hizkuntza bera hitz egiten dugu.

MARIELLE: Oso erraza da beraiekin lan egitea.

KATIA: Oso ideia ona izan da txalapartariak ere sartzea. Eurek laguntza pixka bat gehiago behar dute, lehen aldia baita gurekin ari direna, eta obra hau jotzen dutena. Baina maila izugarria dute, eta oso gauza interesgarriak egiten dituzte.

Munduko orkestra onenekin jo izan duzue. Zer behar du orkestra batek motiba zaitzaten?

MARIELLE: Zuzendari ona izatea.

KATIA: Zuzendaria oso garrantzitsua da. Gaur egun, orkestren egoera asko aldatu da. Vienako Filarmonikak, Berlingoak eta beste hainbatek kalitate izugarria dute, eta beti izaten dute, baina nork zuzentzen duen... asko alda liteke kontua. Orkestren maila duela 30 urtekoa baino askoz ere handiagoa da. Horretan ez dago alderatzerik ere, eta musikari gazteen maila izugarria da. Gaur egun, guk gaztetan genekiena baino askoz ere gehiago dakite.

MARIELLE: Gaur egun, Youtuberekin, Spotifyrekin eta gisako erremintekin baliabide handiak ditu musikariak.

Musika jo soilik ez, interpretatu egiten duzuela diote adituek. Kontzertuak ikuskizun ere badirela zuenean. Musika klasikoak behar du ikuskizunetik ere, entzulearengana iritsiko bada?

KATIA: Niretzat, kontzertu bakoitza ikuskizun bat da. Okerra da pentsatzea klasikoa jotzeagatikez duzula ikuskizunik eman behar. Zuzendari handiek, Leonard Bernsteinek, Gustavo Dudamelek, ez al dute egiten ikuskizunik? Jakina, egiten dute. Komunikatu egin behar duzu...

MARIELLE: Hori bai, transmititzeko eta ondo komunikatzeko, ahizpak dioen ikuskizun hori egiteko aurrez lan handia egin behar duzu. Obra ondo ikasi behar duzu, bestela urduri joango zara oholtzaren gainera, eta ez zara askatuko, ez duzu transmitituko. Askotan galdetu izan digute: «Nola egiten duzue hainbeste barre kontzertuetan?». «Lan asko egin dugulako», erantzuten dugu.

Musika transmititzeko, aurrez lana egin beharra dagoela, alegia.

KATIA: Gai emankorra da. Ez baita nire musika azaltzea, baizik eta hor aurrez dagoen musika liberatzea. Tradizioa askotan katea izaten da. Lotu gaituzte iltzeekin eta... Musika jatorrian ez da hori. Musika liberazioa da. Zer dakigu guk Mozarten garaiaz, zer eta nola jotzen zuten? XIX. mendean ezarri ziren kanon batzuk, eta pentsatzen dugu dena modu berean egin behar dela. Nik uste dut egia bat dagoela musika bakoitzean eta egia hori liberatu egin behar da. Interpretea da musika liberatzen laguntzen duena. Eta hori egin ahal izateko, ezinbestekoa da garaian garaiko modernitateari heltzea. Bestela, nola egin? Aurreko batean, Kalakan entzuten, konturatu nintzen egiten dutenak baduela tradiziotik,bai, baina liberatu egiten dutela tradizio hori kantuaren bidez. Niretzat, interprete handiek hori egiten dute. Euskal abesbatza askori zer gertatzen zaio? Kantatu egiten dute, baina ohituraz, errutinaz, automatikoki... eta kantua hil egiten da.

MARIELLE: Nik nortasuna eskatzen diot interpreteari, indarra. Emozioa transmiti dezala. Emanaldi batean gauza bakarra ez dut nahi, aspertzea. Ez dut nahi lo hartzerik. Lang Langek ikuskizuna ematen du, bai horixe!, harentzat erraza baita. Ez dio beldurrik ezeri, ondo menderatzen duelako instrumentua, eta gozatu egiten du, eta gozarazi. Hori egiteko lan handia dago atzetik, eta, gero, zenbaitek karisma berezia dauka. Hori horrela da beste arlo askotan ere. Horrelakoa da bizitza. Batzuk nabarmentzen dira...

KATIA: Ikuskizuna diodanean esan nahi dut transmititu egin behar dela. Musika klasikoa, askotan, ikuskizunaren kontrakoa da. Ez dugu argirik izaten, ez dugu izaten ezer berezirik. Eta horren kontra borrokatu behar dugu. Guk ez badugu, egiten nork egingo du?

Oro har, musika kultua deitzen den hori gizartetik urrundua ez al dago?

KATIA: Musika kultua hil egiten dute. Hiltzen ari da, ez dagoelako hura liberatzen duen jenderik. Espetxean sartu dute. Eta ez dute askatzen. Kexu dira, gazte jendea ez dela-eta joaten musika klasikoa entzutera. Haientzat, ordea, musika klasikoa entzutera doan gaztea Radioheaden kontzertua ikustera doana baino baliotsuagoa da. Eta nik ez dut hori ulertzen. Galdetu beharko lukete ea zergatik ez diren joaten musika klasikoko kontzertuetara. Jakina, nahi izaten dugu leku eta aretorik dotoreenetan jotzea, argi eta soinu ona izatea, eta abar; baina baliabideak horiek ez badira, zergatik ez ditugu erabiltzen teknologia berriak jende gehiagorenagana iristeko. Esaterako, Los Angelesen eman dugu duela gutxi kontzertu bat, eta, teknologiaren bidez, 17.000 lagunek ikusi ahal izan dute, oso kalitate onean.

Erritualek mugatzen dute kontzertu klasikoen zabalkundea?

MARIELLE: Erritual asko dago. Jendeak geldirik eta isilik egon behar du uneoro. Kantua amaitzean, bai, orduan nahitaez txalo egin behar da. Ezin da garagardo bat edan. Hori dena kortse handi bat da. Jendeak nahi izatera, joan behar luke lasai, janariarekin, edariarekin, eta musikaz gozatu. Musika entzuteko modu asko dago, ez dago modu bakar bat.

KATIA: Ez dugu esan nahi gure publiko klasikoa maite ez dugunik. Asko errespetatzen dugu. Musika entzuteko moduak eta mailak daude. Ez da gauza bera obra bat aurrenekoz entzutea edo sarritan entzutea. Obra bat aurkitzen duen horrek inbidia ematen dit niri. Esaterako, nik jada askotan entzun eta jo dut StravinskirenLe Sacre du printemps (Udaberriaren sagaratzea), baina aurkitu nuenean kolpe handi bat izan zen.

Noiz jo zenuten aurrenekoz pianoa?

KATIA: Nik hiru urte nituen.

MARIELLE: Ni pixka bat beranduago hasi nintzen.

Hasieratik jotzen zenuten elkarrekin?

KATIA: Ez, ez. Guztiz kontrakoa..

MARIELLE: Piano jotzaile bakarlari gisa aritu ginen 16-18 urte izan artean. Parisko Kontserbatoriotik atera ginen, bakoitzak sari bat jasota. Hori bitxia izan zen. Antolatzaileentzat iskanbilatsua izan zen. Eskandalu bat izan zen, baina ausartu ziren, eta bioi eman ziguten lehen saria.

MARIELLE: Orduan pentsatu genuen errepertorioa begiratzea, bien artean ea zer egin genezakeen, baina ondo pasatzeko asmo soilarekin. Ondo pasatzeko ideia hori beti izan dugu. Ez baduzu gozatzen, jendeak ere ezin izango du gozatu.