«Nagusi dira gogo kontserbadoreak»

Autokarabana-rengatik (Pamiela, 2009), bere aurreneko nobelarengatik, Euskarazko Literaturako Euskadi Saria jaso zuen orain dela hiru urte Fermin Etxegoienek (Oñati, Gipuzkoa, 1966). Baina ez du horretan pentsatu Zinegotzia (Erein) ontzerakoan. Harentzat lan mekanikoa da idaztea — «esaldi bat osatu, eta gero beste bat»— , eta alpinismoarekin konparatzen du. «Nekeza da bidea, baina baita betegarria eta motibagarria ere». Zeresana ematen ari da Bixen Maiztegi zinegotzi eta harakinaren inguruan ardaztu duen kontakizuna.

Jendea Elias Aldasoro Autokarabana-ko (Pamiela, 2009) protagonistarekin identifikatu zela sentitu zenuen eleberri hura argitaratu eta gero. Harekin konparatuta oso diferentea izanagatik, Bixen Maiztegirengan islatuta sentitzeko arrazoiak edukiko al ditu irakurleak?

Bai. Agian esango nuen horrela, baina Autokarabana-rekin jaso nuen jendea identifikatzen zela bai Eliasekin [Aldasoro], protagonistarekin, eta baita nobela barruko beste edozein pertsonaiarekin ere. Bixen Maiztegiri dagokionez, seguruenik Autokarabana-ko protagonistak baino askoz ere gutxiago dauka nigandik. Baina Bixenen irudikapena egiteko, nire barrenean ere bilatu behar izan dut. Horrekin esan nahi dut Bixen baldin bada bere burua eskumakotzat aitortzen duen bat, nik ere neure buruan barna jo dudala nire barnean diren, liratekeen, eskumako zantzu horien bila.

Barrenerako bide hori egiterakoan beldurtu egin al zara?

Ez naiz beldurtu, nire abiapuntua ez zelako, seguruenik, gizartean zabaldurik dagoena; gehiengoa ezkerrekoa dela, alegia. Hori da diskurtso mailan hedatuta dagoena, inor gutxik aitortzen duelako bere burua eskumakotzat. Baina nire ideia da —eta uste dut ez dela bakarrik nirea— egiatan kontrakoa gertatzen dela, ezta? Bizitzari buruzko gogo edo bektore kontserbadore horiek nagusi badirela, alegia.

Irakurleek zer esan dizute Zinegotzia-ko protagonistari buruz?

Sinistu dutela, protagonista egiazko bihurtu zaiela.

Eskuinekoa, ideologietan sinesten ez duena, baina Euskal Herria, nahi gabe, independentziara eramango duena. Pertsonaia guztiz heterodoxoa da Bixen Maiztegi euskal literaturan. Nolatan eraiki zenuen?

Ba, hain zuzen, horregatik. Bere burua eskumako ideologiaren arabera bizi dutenen esperientzia nagusi baldin bada hemen eta Katmandun, nola liteke pertsonaia protagonista bat bera ere ez egotea koordenada horien araberakoa? Orduan, lehen helburua, bai eleberri honetan eta baita aurrekoan ere, zerbait entretenigarria [enfasia eman dio], kontsumorako nobela bat egitea baldin bazen —gure bizitzaren, gure zirkunstantzia egiazkoen berri emanez, noski—, iruditu zitzaidan bere arruntean bazela, hara non, ikuspegi original bat. Horregatik aukeratu nuen.

Zergatik ez dira, hortaz, euskal literaturan halako pertsonaia gehiago ateratzen, jendearen gehiengoa horrelakoa dela pentsatzen baldin baduzu? Izan ere, euskal literaturako pertsonaia gehienak ezkerrekoak izan ohi dira...

Nire ustez, horrelakorik ez dago, gisa horretako pertsonaia sinesgarri bat eraikiko baldin baduzu, lehen esandakoaren arabera norberaren barruan begiratu beharra eskatzen duelako. Baina ez beste norbaitengandik hartutakoak edo hari leporatutakoak... Esan nahi dut pertsonaia sinesgarria izango bada! Norberak bizi izandakoaren gainean eraiki behar duzu. Dirudienez, hemen jende gehiena ez dago prest aitortzeko bere izaeran, portaeran, egunerokotasunean, badirela eskumako ideologiarekin bat datozen hamaika portaera.

Uste baino Bixen gehiago daudela Euskal Herrian, alegia.

Niretzat, pertsona oso arrunta da Bixen; ez da batere ezohikoa. Eta arrunta baldin bada, horrek esan nahi du nolabaiteko gehiengo batekin bat datorrela.

Gatazka politikorik gabeko testuinguru soziopolitiko bateko gizartea deskribatzen duzu istorioan. Eta horretaz aritzeko familia eredu tradizionala eta herri txiki bateko giroa erabili dituzu, batez ere, makulu gisa. Zer dela eta?

Autokarabana-n, nolabait, gure mundu garaikidearen berri ematen baldin bazen, han topo egiten genuen desestrukturatutzat jotzen diren zenbait egituraketekin. Ba, aldatzearren, testuinguru bera ez errepikatzearren, horregatik hartu nuen familia estrukturatu edo tradizionalaren eredua. Baina horrekin ere gauza bera esan nahi dut. Izan ere, gure belaunaldikook izan gaitezke, modu orokor batean, era desestrukturatu batean bizi garen lehendabizikoak. Gure gurasoen eta gure aurrekoen belaunaldian, ordea, seguruenik ez da horrela gertatzen. Molde berrien alde egoteak ez du esan nahi, noski, norbera molde tradizional baten barruan laketzen ez denik, eta estimatzen ez duenik bere gurasoak sekula banandu ez izana.

Bai aurreko eleberrian, eta baita oraingoan ere, gizonezko protagonista batek ardazten du istorioa. Ikur maskulino zehatzak deskribatu dituzu. Erabaki kontzientea al da?

Niri kostatuko litzaidake emakumezko baten haragitan sartzea. Nahi nuke. Baina horrek eskatuko lidake idazle dohain oso handiak izatea, eta momentuz ez ditut.

Sare sozialez mintzo zara liburuan, jopuntuan jarriz bezala, nolabait.

Gehiago sentitzen ari naiz balizko kritika hori a posteriori. Egin nuenean, agian, intuizio hutsa edo intuizio itsua izango zen. Baina geroztik sare sozialen inguruan-eta euskal munduan-eta gertatzen ari dena ikusita, iruditzen zait oso azkar iristen ari direla sare sozialek dakartzaten zehar kalteak. Frikismoaren erresuma bilakatzen dira berehala; iritzi ez-interesgarriena, ez-mamitutakoena.

Politikagintza, alderdi batekoek zein bestekoek egiten dutena, auzitan jartzen duzula ondorioztatu daiteke liburua irakurrita. Konfiantza gutxi al duzu egintza horretan?

Gintza horretan... Bueno, ez dut mirakuluetan sinesten. Orduan, ideologiei nobelan indarra edo traszendentzia kentzen zaien bezala, uste dut horrek eramaten nauela, era berean, ulerkor jokatzera politikan ari direnekiko; baina batez ere ezkerreko politikariekiko. Hau oso pertsonala da, baina nik ez dut diskurtso handietan sinesten. Baina, hain zuzen, sinesten ez dudalako estimatzen dut ezkerretik politikan ari dena; badakidalako mirakuluak ezinezkoak direla. Alde horretatik, zuk esan duzun moduan, egon daiteke gintza-rekiko ez sineste moduko zerbait, baina uste dut horrek hobeto jartzen gaituela errealitatean.

Liburuaren aurkezpenean argi utzi zenuen liburu entretenigarria egin nahi zenuela, eta hala berretsi duzu elkarrizketa honetan; are, kontsumorako lana dela aitortu duzu. Badira, ordea, liburu entretenigarriak bigarren mailakotzat hartzen dituztenak, beste zerbait eskatzen diotenak sorkuntza lan bati.

Bai, badaude idazleak pentsatzen dutenak irakurleak esfortzu bat egin behar duela, eta horrelako gauzak... Ni ez nator bat, inolaz ere. Batez ere, gure egoera soziolinguistikoa kontuan hartzen badugu. Niretzat, pertsonalki, hori da klabea. Nire ustez, jendea ez da ailegatzen; ailegatzen da ailegatzen den tokiraino. Ni neu, idazle modura ere, ailegatzen naiz ailegatzen naizen tokiraino, euskarari dagokionez. Euskaraz dakidan baino okerrago baneki ere, idatziko nuke literatura, iruditzen zait eta literatura badela gintza bat norberak egin dezakeena, dituen tresnekin, direnak direla tresna horiek. Pentsatzen dut, gainera, momentu honetan inportanteagoa dela horrela abiatzea, bai fikzioa eta baita literatura egiterakoan ere, kontrako ikuspegitik abiatzea baino.

Irakurle moduan ere ez zaizu interesatzen eredu jasoa?

Ez,ez... Tira, noizbehinka interesatzen zait irakurle bezala. Gertatu zait Miren Agur Meaberen azken nobelarekin [Kristalezko begi bat, Susa, 2013]. Batzuek, hara non, kritikatu dute kontrakoagatik. Esan dute estiloa gehiegizkoa zela; hitz ezezagun gehiegi zituela eta hori guztia. Ba, nire ustez, Miren Agurrena da oso aspaldian nik irakurri dudan gauzarik onena alde horretatik. Non eta kontatu nahi dena bat datorren erabiltzen den hizkuntza jasoarekin. Baina salbuespentzat jotzen dut euskal literaturan, normalean ez baita gertatzen. Normalean eredua oso jasoa izaten da, eta edukia aski hutsala. Nire liburuan kontrakoa gertatzen da. Ez dago eredu jasorik, baina egindako lana, esaldiz esaldi eta hitzez hitz, eginda dago islatu ahal izateko dirudien baino askoz konplexuagoa den errealitate bat. Forma, hizkuntz eredua, ez da konplexua. Baina, hain zuzen, hori da nire lana: errealitate konplexu bat ematen saiatzea, ahalik eta modurik errazenenean.

Idazterakoan umoreari, tonu horri, eta baita kolpeei ere, berebiziko garrantzia ematen diozula dirudi.

Printzipioz, niri interesatzen zait eguneroko gauza txikiak kontatzea. Baina uste dut gauza txiki horien artean sortzen dena dela, hain zuzen, guk denok bizi dugun existentzia traszendentala.

Umorea... Autokarabana bazen umoristikoa, baina hau ez. Jendeak pentsatzen du familia tradizionalaren erretratu hori egiteko orduan funtsean badagoela kritika edo umore handi bat. Ez da izan nire helburua, baina onartzen dut gerta daitekeela.

Bertsio luzea irakurtzeko, jo helbide honetara: www.berria.info/blogak/ kulturak