Luz Estella Romero: «Gauzarik demokratikoena egiten ari gara: estatuak egin beharko lukeen hori»

Jakin-mina akuilu izan du Luz Estella Romero abokatu ekofeministak (Baranoa, Kolonbia, 1977) bere ibilbide profesionalean eta aktibismoan. Asocolemad kolektiboarekin batera, bortxaz desplazaturiko andreen eskubideak defendatzen ditu, besteak beste. «Indarkeria ekonomikoa indarkeria matxista dela salatzen dugu», azaldu du. Gaur egun, antzeko egoeran dago Romero bera: Kolonbiako Estatuaren erasoen ondorioz erbesteratu beharra izan zuen 2021ean, eta Bilbon bizi da ordutik. Martxoan, Bilboko Udalak hiriari egindako ekarpena aitortu zien Romerori eta beste migratzaile batzuei.

Gatazka armatua bereziki gogorra izan den gune batean hazi zinen: Kolonbiako Kariben. Zelako haurtzaroa izan zenuen?

Nire haurtzaroa konta dezaket, heziketa politikoa zegoen familia batean hazi nintzelako. Indarkeria etengabekoa zen. Garai hartan, narkotrafikoarekin lotutako paramilitarrek presentzia nabarmena zuten: kalean, merkataritzan... Jendearen bizitza kontrolatzen zuten, mugikortasuna mugatu... Magdalena departamentuan hazi nintzen, eta konfrontazioa zegoen taldeen artean. AEBetako DEA Drogen Aurkako Agentziakoak ere bazeuden, eta sarritan sarekadak izaten ziren, tiroketak... Une oro erne egon beharra zegoen.

Zure familiak ere sufritu zuen indarkeria?

Nire belaunaldia paramilitarren krudeltasunarekin hazi zen. Nolabaiteko lidergo soziala zuen pertsona oro arriskuan zegoen. Nire aita sindikalista zen turismoaren sektorean. Aitari eraso egin zioten, eta Barranquillara lekualdatu ginen. Unibertsitate publikora joan nintzen gero, eta han ere sartuta zegoen gerra: matxino taldeak helduak ziren unibertsitatera, eta jardun akademikoa eteten zuten. Jakin-mina piztu zidan horrek. Zer dela-eta borrokatzen ziren? Adibidez, Magdalenan petrolio hobiak daude, mundu erdiko enpresak sartuta daude han. Bidegabekeria sozioekonomikoa agerikoa zen: askok ez zuten gerratik ihes egiteko aukerarik, eta haurrak gosez hiltzen ari ziren kalean.

Ikasketak egin zenituen garai berean, 1990eko urteetan, bereziki ugaritu ziren Karibeko populazioaren bortxazko desplazamenduak, ezta?

Bai. 14-15 urterekin, senideek debekatutako eremuetara joaten nintzen talde erlijiosoren batekin, beste jende batzuekin... Orduan ikusi nuen prekaritateak —eta, gerora, bortxazko lekualdaketek—, emakume aurpegia dutela. Administrazio Publikoa ikasten hasi nintzen, uste bainuen ongizate estatua zela erantzuna eta harengana heldu beharra zegoela gatazka konpontzeko. Ikerketa egiten hasi nintzenean, iritzia aldatu nuen: Kolonbiako Estatua erantzulea da, ez babeslea. Zuzenbidea ere ikasi nuen. 1990eko hamarkadaren bukaeran, prentsan agertzen hasia zen makina bat jende Barranquillara ailegatzen ari zela.

«Administrazio Publikoa ikasten hasi nintzen, uste bainuen ongizate estatua zela gatazka konpontzeko modua»

Bortxaz lekualdatutako jendea?

Bai; batik bat, emakumeak eta haurrak, kale gorrian bizitzen edo plastikoz egindako karpetan. Laguntzea erabaki nuen. Kolonbian badira auzo informalak deituriko eremu batzuk: estatuak ez du haietan esku hartzen, eta ez dute zerbitzu publikorik, hezkuntza sistemarik, hiri azpiegiturarik... Auzo horietan ere ezartzen ari ziren bortxaz lekualdatutakoak. Jardunaldi Pedagogiko Juridikoa proiektu akademikoa sortu nuen —egungo Asocolemad kolektiboaren aurrekaria—, eta emakume batzuk auzo horietara joaten hasi ginen hango egoera dokumentatzera eta arta ematera. Zuzenbide karreraren hasierako urteetan geunden; artean ez geneukan titulurik ere. Batzar erraldoiak antolatu genituen. Baina bagenekien talde armatuak zelatan zebiltzala.

Mehatxua bazegoela, alegia.

Hala da. Uste dut batzarrak egiten uzten zigutela neska gazteak ginelako, emakumeen kontuak gutxiesten zituztelako. Sare bat sortu genuen. Garai berean, UNHCR Iheslarientzako Nazio Batuen Goi Mandatariak kontratatu ninduen lekualdatutako populazioarekin aholkularitza bat egiteko. Baina, auzo informaletako jatorrizko bizilagunek ez bezala, lekualdatutakoek ondasunak zituzten: finkak, lurra, animaliak... Iruditu zitzaidan jendea lurretatik egoztearekin batera ondasunak ebatsi nahi zizkietela. Bakea helduko da. Oraindik pentsatzen dut bakea helduko dela. Eta emakume horiek sorterrian utzi dutena babestu beharra dago, bakea heltzen denean erreklama ahal dezaten. Lehena izan nintzen desjabetze formalaz hitz egiten.

Legeak babestutako desjabetzea?

Estatuak eraikitako desjabetzea. Estrategia bat izan zen.

Izan ere, zure ikerketaren mugarrietako bat zera izan da: konturatzea desjabetzeak ez dituztela soilik talde armatuek egiten, baizik eta estatuak ere sustatu dituela.

Legean ezarrita daude, eta armadak, Poliziak eta bestelako taldeek gauzatu egiten dituzte. Gure ikerketarako, bi eremu hautatu genituen: Atlantikoa, non ez zegoen gatazka beliko zuzenik, eta Magdalenako departamentua. Kolonbiako ibairik emankorrenetan bigarrena da Magdalena: sei departamentu bustitzen ditu, eta nazioarteko babesa du, daukan aberastasunagatik, hain justu. Baina talde armatuen bide estrategikoa ere bada; ibaian gora eta behera mugitzen dira. Magdalena departamentuan bakarrik, bi milioi lagun baino gehiago egotzi zituzten. Estatuak desjabetzeko hainbat modu garatu ditu marko legalaren barruan. Adibidez, populazio bati lurra ematea eta ondoren zorrak kobratzea. 55 kasu kolektibo jaso genituen: guztira, 2.000 kaltetu inguru. Emakume bati milaka milioi peso kolonbiar eskatzen zizkioten: 800.000 euro, gutxi gorabehera. Asomuproca Landako Emakume Ekoizleen Elkartekoak erabat desjabetuak izan ziren: 75 emakumek osatzen dute elkartea, eta denak akabatuko zituztela egin zieten mehatxu; liderretako hiru erail zituzten. Lekualdatze hura gelditzea lortu genuen; mugarri bat izan da nazioartean. Eta beste epaiketa batzuk ere irabazi genituen. Horren ostean, Kolonbiako armadak bisitatu gintuen.

2000ko urteetan?

2005ean. Baina gu gauzarik demokratikoena egiten ari gara: estatuak egin beharko lukeen hori.

Hala ere, oraindik konfiantza duzu zuzenbidean?

Zuzenbidea zera da: gizarteak eraikitzen duen hori. Kontrolerako sistema bat ere izan daiteke, noski. Baina zuzenbidea da bizi nahi dugun gizartearen konkista: bizitza duin bat, bizitza aske bat... Horretan sinisten dut, dudarik gabe.

Andreek lurrarekin duten harremana azpimarratu duzu. Baina Kolonbian emakumeak lurren jabeak al dira?

Haiek uste zuten ez zutela ezer, eta, beraz, ez zutela lur horien gaineko eskubiderik. Bakoitzak paperen bat zeukan, ordea: zor agiriak, eskriturak... Batzuek ez zekiten zer ziren ere, ez zekiten-eta irakurtzen. Andreek eurek berregin zituzten kasuetako espedienteak, paper haietan arakatuta.

«Hemen ondo sentitzen naiz, trankil; baina hausnartu beharko genuke zer den trankiltasuna»

2019an, eraso egin zioten zure semeari.

Estatuko talde armatuek zuzenean esan zidaten: «Demostratuko dizugu ez zarela gai zure semea defendatzeko ere». Barregarria egiten zait haiek pentsatzea sinetsaraziko didatela porrot egin dudala ama gisa.

Eta 2021ean erbesteratu egin zinen.

Semea lekualdatu zen aurrena, Bogotara, erasoaren ondoren. Gauerdian atera behar izan genuen etxetik. Nik artean baztertuta neukan alde egitea, han geratuko ziren-eta nire familia, nire lankideak... 2020an, [Ivan] Duqueren gobernuak nahi zuena egiteko askatasuna eman zion Poliziari, COVID-19aren aitzakian. Eta, orduan, jazarpen zuzenago bat egiten hasi ziren defendatzaileen kontra. Nire izen-abizenak zerrenda batean zituzten... Kostatu egiten zait hau esatea: ni akabatu nahi ninduten.

Asiloa eskatu zenuen. Beste borroka bat izan al da?

Behintzat, jazarria ez izatearen sentsazioa daukat. Baina ez dut nahi erbesteak nire defendatzeko eskubidea akaba dezan. Ondo sentitzen naiz, trankil; baina hausnartu beharko genuke zer den trankiltasuna. Hemen etxegabetzeak daude... Hemen ere arreta ipintzen diet gizarteko arazoei.

Erbestean ere Asocolemadekin egiten duzu lan. Nola?

NBEn kontsulta estatusa daukagu; orain, nazioarteko erakundea gara. NBEn aritu nahi dugu, han eraikitzen da-eta nazioarteko politika guztia, emakumeen eskubideei dagokiena, eskubide ekonomikoena... Ez dut soilik Kolonbiaren inguruan lan egiten, munduan dauden 30 gatazka armatu baino gehiagoren inguruan baizik. Baita hemengo erakundeekin ere. Nire aktibismoa egiten segitu ahal izan dut.