Inma Loroño: «Lege bat beharrezkoa zen genero indarkeriaren kontra pausoak emateko»

Lan gogorra, baina gustura egindakoa. Bi alde horiek nabarmendu ditu Inma Loroñok (Morga, 1959) bere ibilbide politikoaren etapa bakoitzaz berba egitean: bere herriko zinegotzi eta alkate izan zen aurrena, Bizkaiko foru diputatu ostean, eta Espainiako senatari azkenik, EAJren ordezkari gisa beti. Zaintza eta gizonen eta andreen arteko berdintasuna izan dira haren jardunaren ardatzetako bi. Ekainean, Espainiako Gobernuko lurralde ordezkaritzak berdintasunaren alde eginiko lana aitortu zien hainbat euskal senatari ohiri; tartean, Loroñori.

Biologia ikasi zenuen. Zergatik?

Arlo hori asko gustatzen zitzaidan. Gainera, orduko hartan aukera txikia zegoen prestakuntza hori jasotzeko; nire taldea Euskal Herriko Unibertsitatearen bigarren promozioa izan zen.

Garai gatazkatsua zen: Espainiako trantsizioa.

Bai, garai nahiko korapilatsua izan zen. 1977an hasi nuen karrera, eta lehen ikasturte osoan irakasle gehienak greban egon ziren; geuk prestatzen genituen gaiak. Errektoretzara ere sartu ginen, ikasle denok egon ginen han ia egun oso bat gure kezkak azaltzen.

Noiz hasi zinen politikan?

1983an, zinegotzi hasi nintzen neure herrian, Morgan. Eta 1987tik 1995era, alkate egon nintzen. Herri mailan hasi nintzen politikan murgiltzen. Herria da gehien ezagutzen duzuna, baina kanpotik ezagutzen duzu: udalean sartzen zarenean, herriaren eta herritarren beste irudi bat ikusten hasten zara, haien kezken, arduren eta beharrizanen berri duzu eta. Oso garai polita izan zen, baina oso gogorra. Izan ere, herri txikietan 24 orduz zara alkate; arazoren bat sortzen bada, jendea edonoiz dator zuregana, eta ohitura ona da, nire ustez; baina, batzuetan, ezorduetan etortzen ziren, goizaldean. Gurasoek ez zuten ulertzen: «Gaur zapatua da, eta lagunekin egon behar du».

«Herri txikietan, 24 orduz zara alkate; arazoren bat sortzen bada, jendea edonoiz doa zuregana»

Alkate lanetan baino ez zinen aritzen, edo biologian ere aritzen zinen?

Momentu hartan irakasle ari nintzen Derioko irakasle eskolan —bederatzi urte egin nituen han—. Gero, aldundiaren oposizio batzuen bidez, Leioako zahar egoitzako zuzendari lanpostua lortu nuen.

Udalean aritu ostean Espainiako Senatuan hastea sekulako jauzia izango zen, ezta?

Bitartean, lau urte egin nituen Bizkaiko Foru Aldundian, Gizarte Ekintza Saileko foru diputatu. Horiek ere urte politak eta gogorrak izan ziren. Gogorrak, gizartean beharrizan handiak zeudelako eta ez zegoelako denari erantzuteko modurik; gero eta arazo gehiago ikusten genituen. Hainbat programa ipini genituen martxan, familiak ardatz moduan hartuta. Zergatik familiak? Garai hartan zaintza familia inguruan egiten zelako.

Esan duzu gero eta arazo gehiago zeudela. Egoera sozioekonomikoaren ondorioz batez ere?

Bai. Eta, horrekin lotuta, familia asko baztertuta zeuden: kanpotik etorritakoak zirelako, ijitoak zirelako... Bestalde, guraso askok droga menpekotasunen bat zuten; kasu larrietan, aldundiak esku hartzen zuen, haurraren babesa bere gain hartzeko. Sasoi hartan, zera esaten zidaten: «Zuk ez duzu seme-alabarik». Eta nik: «Bai, 250 seme-alaba dauzkat», tutoretzapean jartzean neu nintzen-eta haien arduraduna.

2000. urtean, Madrilera joan zinen, Espainiako Senatura. Bi legegintzaldi egon zinen: Jose Maria Aznarren bigarrenean (2000-2004) eta Jose Luis Rodriguez Zapateroren lehenengoan (2004-2008). Oso desberdinak izango ziren?

Bai. Lehenengo lau urteetan, Alderdi Popularrak gehiengo osoa izan zuen. Baina batzuetan lortu genuen zuzenketak sartzea eta legeak hobetzea. Eskumenekin lotutakoek izan zuten traba gehien, atzera berriz zentralizatzeko joera zegoelako. Gure asmoa zen errespeta zitzatela Euskadik hartuak zituen eskumenak osasunari, hezkuntzari, industriari eta halako arloei dagokienez, eta ez zitezela ahalegindu horiek berreskuratzen estatu mailako legeen bitartez. Baina okerrena izan zen goizero-goizero ETAren eraso batekin altxatu behar izatea; senatari bat ere hil zuten urte horietan.

«Madrilgo bigarren legealdia askoz gozoagoa izan zen, eta harreman sendoagoak lortu genituen zenbait alderditako jendearen artean, aurrerapauso asko egin genituelako legeak egiteko orduan»

Horrek zelan eragiten zion Senatuko giroari?

Begi guztiek Euskadirantz begiratzen zuten, euskal ordezkariei begiratzen zieten, eta guk ez genuen zerikusirik, gure ardatza beti izan baita giza eskubideak defendatzea. Garai gogorrak izan ziren, tribunara jaistean behin baino gehiagotan oihukatu zigutelako: «Hiltzaileak!». Batez ere, Aznarren gehiengo osoaren garaian, eta, batez ere, Alderdi Popularrekoek; baina hurrengo legealdian ere entzun genituen. Gero, giroa lasaitu egin zen apur bat.

Zelan bizi zenuen 2004ko martxoaren 11?

Hauteskunde kanpaina amaitzear zela izan ziren Madrilgo atentatuak; Euskadin geunden. Entzun nuenean, ezin izan nuen sinistu. Orduan ere, begi guztiek guregana begiratu zuten, hasieran denek pentsatu baitzuten ETA izan zela, eta Alderdi Popularrak ere hori zabaldu baitzuen Barne Ministeriotik. Kanpaina bertan behera utzi genuen, eta Bilboko manifestazioan izan ginen arratsaldean. Ostiralean izan zen manifestazioa, eta larunbatean zabaldu zen ez zela ETA izan; eta igandean, Alderdi Sozialistak irabazi zituen hauteskundeak. Baina Senatuan Alderdi Popularrak gehiengo osoa izaten jarraitzen zuen. Kongresuan eta Senatuan egiten ziren negoziazioak ez ziren berdinak; Senatuan lasaiagoa zen giroa. Bigarren legealdi hura askoz gozoagoa izan zen, eta harreman sendoagoak lortu genituen zenbait alderditako jendearen artean, aurrerapauso asko egin genituelako legeak egiteko orduan: emakumeen eskubideei lotuta, osasun arloari, ingurugiroari... Beste era batera egin genuen lan.

Hain justu, mugarri horietako bat Genero Indarkeriaren Aurkako Legea izan zen, 2004an onartu zena. Zuk nola parte hartu zenuen lege horretan?

EAJren izenean hizlari ibili nintzen Kongresuko eta Senatuko kideekin osatu zen batzorde mistoan. Batzorde horretan erabaki zen lege bat beharrezkoa zela genero indarkeriaren kontra pausoak emateko.

Ordura arte ez zegoen lege espezifikorik, ezta?

Ez. Babes neurri batzuk hartu ziren, baina ikusten genuen horiek guztiak labur geratzen zirela. Batzorde txostengile bat eratzea lortu genuen, eta hara deitu genuen indarkeria jasotako emakumeekin lan egiten zuen hainbat jende: elkarteetakoak —batez ere, emakumeak hartzeko etxebizitzak edo tokiak zituztenak—, psikiatrak, psikologoak, juristak... Genero indarkeria delitu moduan sartzeko beharra ikusten genuen.

Aurreko neurriak zertan geratzen ziren labur?

Batetik, emakumeari babesa emateko orduan. Bestetik, erasotzailea zigortzeko orduan. Eta, era berean, indarkeria jasan zuen emakumeak haurrak bazituen, neurri bereziak behar zirelako haur horiei babesa emateko. Batzordean hitz egin zuten guztiek ikusten zuten indarkeria giroan hazten den haurrak patroiak errepikatu egiten dituela: mutilek aitaren rola hartzen dutela, tratu txarren eragilearena; eta neskek, amarena, sumisioarena. Gainera, gura genuen legeak izenaren aldetik ere indarra eduki zezala. Denbora guztian berba egiten zen emakumearen kontrako indarkeriaz. Guk azpimarratu nahi genuen emakumea zelako jasotzen zuela indarkeria hori. Eta, horregatik, legeari izena aldatu zitzaion.

Ordura arteko neurriek beste kontzeptu bat ere erabiltzen zuten: etxeko indarkeria. Kontzeptu hori ere gatazkatsua zen zuentzat?

Noski. Emakume bati eraso egiten badiote kalean, etxeko indarkeria izendapenetik kanpo geratzen da. Emakumeak etxetik kanpo ere jasaten du indarkeria, emakume izateagatik.

Baina legeak, hasieran, genero indarkeriatzat jotzen zuen soilik bikotekideak edo bikotekide ohiak egindakoa. Hori kritikatu izan da gerora...

2004a zen. Garai hartarako, legea pauso handia izan zen. Nazioartean aurrekaria izan zen, eta beste estatu batzuetan eredutzat hartu zuten. Gerora, legea aldatu da, eta berriro berritu beharko da. Legeak ez dira betiko egiten, eta legearen erabilerak informazioa ematen du; kasu honetan, politikariari. Lege bat betiko dela pentsatzea errakuntza handia da. Berrikusi eta ebaluatu behar dira, eta, agian, beste neurri batzuk gehitu. Adibidez: emakume bat etxetik kaleratzen badute, nola babestuko dugu? Gizarte zerbitzuetatik ere baliabideak jarri behar dira martxan.

«2004a zen. Garai hartarako, Genero Indarkeriaren Aurkako Legea pauso handia izan zen. Nazioartean aurrekaria izan zen, eta beste estatu batzuetan eredutzat hartu zuten»

Hau da, legeak ez duela zigorrean bakarrik oinarritu behar, ezta?

Baliabideak ere behar ditu: bai ekonomikoak, bai zerbitzuetakoak. Bi gauza horiek barik, legeak ibilbide laburra egingo du. 2007an beste aurrerapauso bat eman genuen, Berdintasun Legea onartu baikenuen —horretan Euskadi aurreratu egin zen, 2005ean onartu zuen-eta berea—. Eta 2006ko Menpekotasun Legeak ere eragina izan zuen berdintasunaren arloan, zaintzaileen ia %100 emakumeak baitziren.

2008an utzi zenion senatari izateari. Zergatik?

Hauteskunde kanpaina horretan ETAk Isaias Carrasco hil zuen. Ez zen horregatik bakarrik izan, baina hauteskunde orokor horietan Alderdi Sozialista irten zen garaile, bai estatuan, bai Euskadin; ni Senatutik kanpo geratu nintzen. Ordutik erretiroa hartu arte, GUFEn aritu naiz lanean, egoitzak kudeatzen.

Lehen aipatu duzu mende bukaerako urteetan zaintza etxeetan egiten zela batez ere. Gero eta gehiago, etxeetatik ateratzen ari da; besteak beste, egoitzetara...

Bai, baina gure helburua beti izan da baliabideak sortzea zaindua bere etxe inguruan jagoteko, ahal izanez gero. Pertsona batek, adinekoa nahiz gaztea izan, ez du etxetik irten gura. Eta egoitzak ondo daude, baina erabili behar dira ez daukazunean nork zaindu, edo beste baliabideak dagoeneko ez badira nahikoa, edo menpekotasun handiko kasuetan. Azken batean, pertsona bat bere ingurunetik ateratzen duzunean, beti galtzen duelako zerbait.

Ospatzaileen elkartean ere ari zara. Nola sartu zinen?

Orain dela zortzi urte inguru sartu nintzen. Abadeak gero eta gutxiago dira, eta Morgara frantziskotarrak etortzen ziren Forutik, meza ematera, hamabost egunetik behin. Mezarik egiten ez zen astean, ospakizuna egiten zen. Gernikaldeko parrokia askotan, jendeak 25 urte baino gehiago daramatza ospakizunak egiten. Azken batean, Jaunaren hitza entzuteko aukera ematen zaio jendeari, abaderik egon ez arren. Ospakizunak egiten hasi zirenean, batzuek zalantzak zituzten, baina dagoeneko oso gustura datoz.