Jenofa Berhokoirigoin: «Bestelako eredu bat hautatzen dutenen baitan bada determinazio, erradikaltasun eta maitasun handia»

«Goresmenak sariagatik!», bota dio argazkilariak Jenofa Berhokoirigoin Argia aldizkariko kazetariari (Gamarte, Nafarroa Beherea, 1985), Ezpeletenea jatetxearen gibelean den gelara sartzean. Segidan, jenaren eta harrotasunaren arteko tonu batekin erantzun dio: «Milesker! Ez dugu horretarako egiten egiten duguna, baina irabazten bada, eskertzen eta hartzen da». Rikardo Arregi kazetaritza saria irabazi zuen azaro hondarrean, Mendez mende dabilen lanbidea garai berrietara egokitu nahian izeneko erreportajeari esker —bortura doazen artzainei buruzkoa da—. 

Joan den astean Rikardo Arregi kazetaritza saria irabazi zenuen, 'Mendez mende dabilen lanbidea garai berrietara egokitu nahian' erreportajeari esker. Nola sentitzen zara?

Biziki kontent naiz. Saria jasotzean biziki kontent nintzen, eta poztasun horrek oraindik ere segitzen du. Ikusi nuelarik finalisten artean nintzela, ikaratu nintzen hastapen batean, egia erran. Ez nuen sekula horri pentsatu. Eta beraz halako ikara ttipi bat ukan nuen. Baina gero aski fite pentsatu nuen momentua gozatu behar nuela. Bada eskertza moduko bat, eta orduan, eskertu behar nuen, eta ez nuen ikararengatik gaizki pasatu behar. Horrela joan nintzen Andoainera. Lankideak hurbildu ziren, ama eta haren lagun bat ere jin ziren. Eta han pasatu genuen saria jasotzeko momentua elkarrekin, eta arras gustura izan ginen.

Erreportajea bortuan lan egiten duten artzainei buruzkoa da. Zergatik erabaki zenuen gai horri buruz idaztea?

Gai horri buruz gehiago ikasi nahi nuelako. Interesatzen nauen gaia da, eta gehiago ikasi nahi nuen mundu horretaz, baina batez ere gazteen belaunaldiaz. Artzain bilakatzeko hautua egiten dutenei buruz, artzaingoan aritzeari buruz, bereziki udan ibiltzen direnei buruz. Gazte horiek dituzten gogoak, ametsak, zailtasunak eta kezkak ezagutu nahi nituen. Hastapen batean nahi nituen belaunaldi gaztearen ikuspegiak jaso, eta azken finean biziki interesgarria atera zen, aniztasun handia atera zitzaidalako elkarrizketatuetan. Ez ziren artzainaren iruditegi klasikoan sartzen, adibidez, beren ingurune afektibo familiarra eramateari dagokionez, eta hori biziki interesgarria egin zait. Horrek ekarri zizkidan gogoeta are interesgarriagoak.

Eta zergatik nahi izan zenituen, zehazki, gazteen bizipenak bildu?

Belaunaldi berria segida delako. Usu entzuten da laborantzan gero eta segida gutiago badela. Halere, uste dut Ipar Euskal Herrian, Hego Euskal Herrira edo Frantziako Estatuari begira nahiko aberatsak garela. Baina egia da nahi edo ez, gero eta gutiago direla. Pertsonalki iruditzen zait hautu hori ederra dela.

Gainera, hurbiletik ezagutu duzu mundu hori, etxalde batean eta bi buraso laborarirekin handitu baitzinen.

Egia da sari hori irabazi izana pozgarria dela, baina gainera erreportaje horrekin irabazi izana, are pozgarriagoa da. Gai horrek hunkitzen nau, nahiz eta ez izan laboraria, hurbiletik segitzen dudan gaia da, mundu horretan handitu nintzen. Burasoak laborariak nituen, gainera laborantza herrikoiaren eta iraunkorraren aldeko militanteak ziren biak. Eredu horretan eta militantzia horretan handitu nintzen. Ttipidanik entzun izan dut behar zela eredu horren alde borrokatu; eta bazuten harrotasun bat, etxalde ttipi bat izatearen harrotasuna. Beraz, orain, 40 urte ditudan honetan, eta ikusten ditudalarik gazte batzuk, harro, eredu hori segitzen ari, noski, txalogarria iruditzen zait. Aipatu behar ditugu. Ez da bakarrik hautu hori egiten dutenei «aupa zuek!» erratea, hautu horrek baditu eraginak jendartean, eta arlo guzietan. Ezinbestekoak dira.

«Sistemak ez zaituzte nahi, baina jendarteak behar zaituzte. Segituko dugu zuen berri ematen, usu erraten dugun bezala, ez baikara neutralak», erran zenuen saria irabazi zenuelarik.

Gaur egungo munduan, egoera larria da arlo anitzetan, geroa nahiko beltz ikusi dezaket nik batzuetan. Eta argi da horren gibelean badela sistema bat, eta logika bat. So egiten baldin bada elikadurari eta lehen sektoreari, sistemak argi eta garbi bultzatzen ditu agroindustria, produktibismoa eta indibidualismoa. Agroindustriak baditu sekulako eragin kaltegarriak, dirua baita helburua. Laborantzan den zerbait da, baina jendartean ere bai, oro har. Eta bada jende bat egiten duena bestelako eredu baten hautua, eta iruditzen zait jende horien baitan badela determinazio handia, erradikaltasun handia eta maitasun handia. Laborantza iraunkorra eta herrikoaren aldeko hautua egiten dutenen artean bada kolektibotasunaren garrantzi handia: kolektibotasunak badu pisu handia, eta horrela doaz aitzina. Horretarik antolatzen dira eta horri esker aitzina eramaten dute haiena. Bestela, hain da sistema boteretsua eta agroindustria boteretsua, bakarrik zaila litekeela. Orduan, bai, bada lanbide bat miresten dudana eta errespetu handia eragiten didana.

Nola pasatu zen erreportajearen informazio bilketa? Zenbat iraun zuen?

Ez da hilabeteetan egindako lana, baina halere, izan da erreportaje bat denboratxo bat hartu didana. Argia astekari bat denez, bada beste lanik egiteko, Interneten eguneroko albistegintza bada egiteko, eta astekarian beste gauza batzuk. Beraz, nire denbora osoa ez diot erreportaje horri baizik eskaini. Baina, bai, denbora hartu ahal izan nuen jendearekin hitz egiteko, eta haien egunerokoa ezagutzeko.

Egunerokoan egiten dituzun lanei konparatuz, denbora gehiago hartu duzu. Kazetaritzan denboraren nozioa aldatzen ari dea?

Jendartean, eta beraz kazetaritzan ere, sendi da denboraren tempoa ez dela aldatzen, baina guk zer begirada ematen diogun denborari, hori bai, hori aldatu da. Gero eta gehiago behar dugu momentukoa. 2009an sartu nintzen kazetaritzan, BERRIAn; egunkari bat zen, eta biharamunean genuen bezperako albistea, informazioa oraindik berria gelditzen zen, eta ez zen jenagarria. Poliki-poliki Internet jin zen, eta beraz, egunean bertan berria ekarri beharra. Kasik berantegi bilakatu da bezperako albistea biharamunean irakurtzea. Eta orain, sare sozialen eraginez, ez da gehiago egunean zehar idatzi behar, baina informazioa pasatu bezain laster. Bizi duzu eta plazara eman behar duzu.

Lan egiteko moduan eragina du, beraz.

Denboraren presioak gero eta denbora gutiago ematen dizu gaiak sakontzeko. Baina gero, zuk egiten duzu horren hautua ala ez. Pentsatzen dut, halere, badela erabakitzeko aukera, eta behar dela erabaki denboraren abiadura handi horri stop erraten. Denbora hartzean dira egiten erreportaje mamitsu eta interesgarrienak. Irakurleek ere informatu ahal izateko ber gauza da, ez da egia klik batez eta hamar segundoko bideo batean jasoko duzula bost orriko lan batean den informazio bera. Sistema kapitalistak nahi dio denborari ahal bezainbat etekin atera. Har dezagun denbora, eta gogoetatu dezagun, sakonkiago.

2009an hasi zinen kazetaritzan, ordutik gaur egunera nola aldatu da arloa?

Alde batetik bada berehalakotasunaren pisu hori, eta horri buruz hausnartu behar da. Baina bestalde, badira beste fenomeno batzuk aldatu direnak, ez dira baitezpada fenomeno berriak, baina bai areagotuz joan direnak. Adibidez, komunikabideen kontzentrazioa, bakar batzuen eskuetan izate hori; eta badakigu zer ideia mota duten pertsona horiek. Kezkagarria da. Ez da berria, baina bortitzagoa da. Begiratzen badugu sare sozialak noren esku diren... Munduko aberatsenen esku dira, [Elon] Musk edo [Mark] Zuckerberg. Haien helburua ez da jendea informatzea, edo bakoitzaren espiritu kritikoa garatzea. Haien helburua da informazioa kontrolatzea. Hedabideek badute kristoren gaitasun handia, horregatik da garrantzitsua gure lanbidea. Hori ez da azken hamar urteetan egin, baina bai indartu. Argia bezalako aldizkari independenteek egiten duten lana funtsezkoa da ideia horien aurka joateko, are gehiago euskaraz baikara.

Euskal prentsaren egoerari zer diagnostiko eginen zenioke?

Diglosia batean gara. Euskara gutitua den jendarte batean gara. Gainera, Ipar Euskal Herrian, euskara ez da aitortua; oraino zailagoa da. Azken aldietan ikusi dugu: badira murrizketak. Adibidez, Euskal Irratiei diru laguntzak kenduak izan zaizkie. Gauzak ari dira aldatzen oro har, eta ez da sinple. Galdetzen du beti hausnartzea eta gogoetatzea nola demontre egin aurrera. Gainera baldin bazara diglosia batean eta komunikabide ttipi bat, zaila da, horrentzat beharrezkoak dira. Euskal kazetaritza sostengatu behar da.

«Usu erraten da kazetaritzak neutrala eta objektiboa izan behar duela, baina ez da egia, ez da posible. Ez baldin bazara kokatzen, gaur egungo errealitatea ez baduzu kritikatzen, erran nahi du nonbait babesten duzula»

Eta hori da 'Argia'-n egiten duzuen parioa, euskarazko hedabide independentea izatea.

Argia komunikabide independentea da eta hori inportantea da horrelako testuinguruan. Komunikabide gehienak bakar batzuen esku dira, ultra aberatsen esku. Horren ondoan, badituzu komunikabide independenteak, Frantzia mailan, adibidez, Mediapart, eta Euskal Herrian Argia, adibidez. Gureari dagokionez, erraten dugu ez garela neutralak. Usu erraten da kazetaritzak neutrala eta objektiboa izan behar duela, baina ez da egia, ez da posible. Ez baldin bazara kokatzen, gaur egungo errealitatea ez baduzu kritikatzen, erran nahi du nonbait babesten duzula. Mainstream komunikabide handiak ere ez dira neutralak; justuki, ari dira sistema bat, ideologia bat, estruktura bat elikatzen. Ez gara neutralak. Gu ez gara elikatzen arituko gaur egungo sistema, entseatuko gara ahal bezainbat idazten biharko nahiko genukeen mundu justuago horren alde. Egunero egiten da, jorratzen ditugun gaiak hautatzerakoan, elkarrizketatzen ditugun jendeak hautatzerakoan. Zeini hitza eman, eta zeini ez.

Lanetik kanpo ere militantzian ari zara, feminismoan, adibidez.

Gaztetan sartu nintzen feminismoan. Irakurketa feministek egunerokoan bizi nituen gauza batzuk azaltzen zituzten, egunerokoan goxoak ez ziren gauzei oihartzun egiten zieten. Feminismoak begiak ireki zizkidan, bizitzen nuena ez zela pertsonala baina sistemikoa. Kontzientzia hartze horrek inarrosi eta erakarri ninduen. Feminismoa bada mugimendu iraultzaile bat, feminismoak nahi ditu gauzak irauli. Bestelako jendarte bat nahi du. Bada genero eraikuntza, binarismoa, eta gaur egungo jendarte heteroarautu horretan pisu handia duten kontzeptu horien aitzinean, feminismoak interpretazio biziki interesgarriak eskaintzen ditu. Interpretazio horiek beharrezkoak zaizkit munduan kokatzeko. Ez naiz heteroarauaren parte, eta adibidez, bolleren artean eramaten den borroka ezinbestekoa zait bizian. Gainera, militantzia, kasu honetan feminismoa, ez da bakarrik hausnartzeko eta beti politikoki aritzeko. Bada, halaber, plazer gunea, laguntasuna, eta elkar zaintzea. Biziki interesgarria zait. Gaur egun, gutiago ibiltzen naiz aitzineko urteekin konparatuz. Kolektiboki gutiago segitzen dut; gehiago indibidualki eta puntualki segitzen dut.

«Gaur egungo jendarte heteroarautu horretan pisu handia duten kontzeptu horien aitzinean, feminismoak interpretazio biziki interesgarriak eskaintzen ditu. Interpretazio horiek beharrezkoak zaizkit munduan kokatzeko»

Hainbat urtez aritu zara feminismoaren mugimenduetan. Orain mugimendu kolektiboetatik urrundu zarela, zer egoeratan ikusten duzu egungo mugimendu feminista?

Uste dut emaitza eta ekarpen biziki interesgarriak badirela, eta beti bada aberastuz doan mugimendu eta gogoeta bat. Ikusten dut, bestalde, sistemak ulertu duela mugimendu feminista izan daitekeela gauza erakargarria, eta beraz, entseatzen dela bereganatzen. Baina hori ez da feminismoa, mugimendu feministan hori argi dugu, eta horren kontrako diskurtso erradikala dugu. Eskuin muturraren gorakada den honetan, bada diskurtso antifeminista bat, eta jomugan gaituztela argi da. Feminismoak ekarri dituen aitzinamenduei esker gauzak mugitu dira, baina batzuei iruditzen zaie gauzak gehiegi mugitu direla, eta nahi dute berriz lehengoko egoerara itzuli, edo hasteko, ez dute nahi mugimendu horrek segitzea. Aniztasunaren eta berdintasunaren aldeko mugimenduak eta berdintasunaren aldeko mugimenduak ez dituzte nahi. Erne izaten segitu behar dugu, eskuin muturraren ideiak eta jarrerak azkartzera doazelako, eta jomugan gaituztelako gero eta gehiago. Orduan, kontziente izan behar dugu, eta horren aurka antolatu, eta elkar zaindu. Behar ditugu aliantzak garatu korronte hori geldiarazteko.

Militantzian sartu nahi duen bati zer erranen zenioke?

Erranen nioke sistemak ez duela nahi kolektiborik, beraz ongi dela kolektiboki aitzina egitea. Horrez gain, militantzia plazer esparru izan daitekeela. Biziki inportantea dela, eta iparrorratz hori ez dela galdu behar. Erranen nioke botere harremanak badirela, eta guk ere erreproduzitzen ditugula militantzia esparruetan. Beraz, behar dela ahal bezain erne egon, botere harremanak denetan direlako, botere pribilegioak denetan dira, eta gauza horiei buruz behar dela hausnartu beti. Ezinbestekoa da militantzia. Kolektiboa da beharrezkoa, nahi gaituzte gero eta indibidualago, baina askoz ederragoa da bizia kolektiboan. Esaldi klixea da, baina egia da.