Errusiako Far West

Lau kilometro estu da Kertx-eko pasabidea Port Krym-dik Port Kavkaz-era. Sobietar Batasunean Krimeara lotzeko zubia egiteko asmoa izan zen, baina gaur Ukraina eta Errusia bereizten dira. Ez da beti horrela izan. Penintsulan turkiar tartariarrak izan ziren mendetan nagusi. Errusiako aldean, Itsaso Beltzak elezaharretakoa dirudien herrialde bat busti zuen 1864ra arte, mapa zaharrek agertzen duten legez: Zirkasia. Hitzak berak askatasuna adierazten zuen, Kuban ibaitik hegoaldeko lautadetan barna Europako mendirik garaieneraino. Kaukasoko herri indigenaren paradigma izan ziren zirkasiarrak XIX. mendeko erromantizismoan —mendebaldean euskaldunek jokatu zuten antzeko rola, bidenabar. Eta, aldeak alde, Errusiaren konkista luzea alderatu liteke halaber karlistadekin—. Zirkasiar gizonen eta, batez ere, emakumeen edertasunaren oihartzuna mendebalderaino iritsi zen, tragedia baten bidez: Otomandar Inperioko harenetan gutiziatuenak ziren esklabo çerkes haiek. Greziarrek aipatu zituzten kroniketan lehendabizi; Itsaso Beltzaren beste aldean bizi ziren menditarrak ziren. XVIII. mendean ekin zion konkistari Errusiak, neguan izoztuko ez ziren itsaso epelen bila. Itsaso Beltzera iritsi zen, gainbehera zihoan Otomandar Inperioraino. Baina inoiz erabat konkistatu gabeko nazioak ez zuen ontzat eman tsarrarekiko morrontza.

Mende bat behar izan zuen inperioak Kaukaso konkistatzeko. 1859an Xamil imana errenditu egin zen Gunib herrixkan. Kaukaso ekialdea, Txetxenia eta Dagestan menperatuta zeuden. Baina Asiatik hurbileko lurraldea baino gehiago gutiziatzen zuten mendebaldea, Itsaso Beltzera eta Europara begira, berdea eta nekazaritzarako lur zabalekin. Zirkasia zen lurralde hori.

Port Kavkaz-etik (Kaukaso portua, errusieraz) mendiak urrun dira oraindik; 400 kilometroko bidea daukagu aurretik Sotxira iristeko, Itsaso Beltzaren ertzean. Anapa dator lehendabizi, Gelendzhik gero, Tuapse... mendetan portu libreak izan ziren. Gero Errusiak gotorlekuak eraiki zituen; Estatu Batuek Far West-arekin, mendebalde urrunarekin, egin bezala. Kaukasoko indiarrek erasotzen zieten gotorleku haiei. Ameriketan Mississippi ibaiak legez, Kubanek adierazten zuen inperioaren eta lurralde basatien arteko muga. Astiro-astiro ibaiaz hegoaldera joan ziren ezartzen errusiar nekazari-gerlariak. Cowboy-en eta kosakoen antzekotasuna begi bistakoa da.

Lazarevskaia herrian dago kostaldeko zirkasiarren Adighe Khasa elkarteko egoitza. Sotxi inguruko herri turistikoa da Lazarevskaia, eskualdeko hondartzarik handienetakoa baitauka. Herriak Mikhail Lazarev almirantearen omenez hartu du izena. Txetxeniako gerra betean, ekintza txiki batek bazterrak harrotu zituen 1996an: milaka turista jaisten den tren geltokian bertan, Lazareven estatuari sudurra moztu zioten zirkasiar abertzaleek. Mende eta erdi geroago, mendeku hartzen ari ziren. «Haren aginduetara bost lehorreratze izan ziren eskualdean», diosku Anzaur Allalok. «Oso pertsonaia mingarria zaigu; administrazioak ulertu beharko luke. Lazarevi jar diezaiotela estatua jaio zen lekuan, ez hemen. Gure herrien txikizioaren sinbolo da». Hamasei urteotan hogei bat aldiz egin diote eraso estatuari, eta agintariek beste horrenbeste bider ezarri dute atzera. Estatua zena monumentu izendatu berri dute; hau da, babes handiagoa hartu du Lazareven irudiak. Eta kalte egiten diona espetxeratzea ahalbidetzen du.