«Istorioa, sakonean, aitzakia bat ere bada aldaketaz hitz egiteko»

Aurrez ere elkarrekin lan egindakoak dira Jon Garaño (Donostia, 1974) eta Aitor Arregi (Oñati, Gipuzkoa, 1977). Orain bi urte, Loreak filmean zuzendari jardun zuen lehenak —Jose Mari Goenagarekin—, eta gidoilari bigarrenak. Haren arrakastaren ondotik, oso bestelako istorioa zuzentzeko elkartu dira. Handiagoa da taldea, baita aurrekontua ere, eta erronka berriak dituzte aurrean: duela bi mendeko garaia girotzea, eta 2,42 metro luze ez den aktorea erraldoi bihurtzea, besteak beste. Behin betiko izenburua ere jarri beharko diote oraingoz Aundiya deitzen duten lanari. «Ez dakit, baina sentsazioa dut ez dela Aundiya izango», dio Garañok.

Nondik sortzen da Altzoko Handiaz film bat egiteko ideia?

JON GARAÑO: Aspaldiko ideia da. Esango nuke txikitatik harritu nauela pertsonaia horrek. Duela urte asko, Altzoko Handiaren inguruan pelikula bat egiteko ideia bat aurkeztu nuen Moriarti gure ekoizpen etxean. Urte askotan aurkeztu nuen, eta urte askotan esan zidaten ezetz [barrez], baina ez dakit zer gertatu zen halako batean baietz esan zidatela, saiatzeko zerbait idazten eta ikusiko genuela. Gero, kasualitatez, Andoni de Carlos gidoilariak animazioko film bat egiteko ideia aurkeztu zuen Irusoinen. Guk hori ez genuen ikusten, baina bai bazirela elementu komun batzuk, eta interesgarria izan zitekeela haren ideia fikziozko helduentzako film batera ekartzea.

Eleizegiren berri izateko, nora jo duzue dokumentazio bila?

AITOR ARREGI: Garai hartan pertsona famatua izan bazen ere, ez dago dokumentazio askorik. Badira garai hartako kroniketan jasotako gauza batzuk, 1970eko urteetan historialari pare batek jasotako pitin bat, garai batean Altzoko abade izan zen Higinio Gandariasek idatzi zuen testu bat...baina ez dago hainbeste. Hori guretzat arazo bat zen hasieran, baina gero aukera bilakatu zen: egiazkoa dena sar genezakeen, eta hutsuneak, koherentzia baten barruan, sortzen saiatu. Hala egin dugu. Esango nuke pertsonaian eta haren istorioan inspiratuta dagoela, baina geure lizentziak hartu ditugula; dezente, gainera.

Pertsonaia erreala izan zen, baina mitotik ere asko duela esan liteke. Zein alderdi nabarmendu nahi izan duzue pelikulan?

J.G.: Oso pertsonaia interesgarria iruditzen zaigu. Batzuek badakite benetakoa izan zela, baina beste batzuek uste dute pertsonaia mitologiko bat dela. Polita iruditu zitzaigun nola bihur daitekeen pertsonaia erreal bat mitologiko. Filmak hortaz ere hitz egin nahi du.

A.A.: Irudi ofizialak dio pertsona arrunta zela, gaixotasun bat izan zuela, baten batek aurkitu zuela, bere herritik atera eta Europatik bueltaka ibili zela, eta ez zela zoriontsu izan. Irudi tipikoa da. Baina hainbat lekutan errepikatzen da istorio hori, ia mito bat balitz bezala; XX. mendean ezagun egin zen Andre Erraldoiarena, adibidez, antzekoa da. Askotan, ez dakizu hala izan zen, edo jendeak uniformizatu duen patroi batera eramateko. Gu saiatu gara hortik aldentzen; bestela, arriskua duzulako jada ezaguna den istorio batean erortzeko.

Pertsonaiak berak istorio nahiko harrigarria izan zuen. Istorio hori kontatu nahi duzue, edo horren atzean egon daitezkeen zer gairi buruz hitz egin nahi duzue?

J.G.: Gauza askotaz hitz egiteko aitzakia bat da. Horietako bat haren abenturak dira. Altzoko mutil bat izan zen, eta garai hartako gazteek ez zuten mundu askorik ezagutu, baina berak hainbat alderdi ikusteko aukera izan zuen: Parisko kaleak ezagutu zituen, baita garai hartan munduko pertsona boteretsuena zen Viktoria erregina ere... Filmak ez du hori dena erakutsiko, bizipenetan ez ezik, haren buruan ere sartu nahi izan baitugu, eta anaiarenean, beste protagonista anaia baita. Anaien arteko istorio bat ere bada hau; guretzat inportantea da erlazio hori. Baina sakon-sakonean, aitzakia bat ere bada aldaketaz hitz egiteko. Aldaketa asko izan zituen garai bat da, eta gure pertsonaiak ere asko aldatu ziren; mentalki, ezagutu zuten munduagatik, eta fisikoki ere bai, Joakin beti hazten joan izan zelako.

A.A.: Aldaketa, garapena, adaptazioa... hortik doa, eta filmaren barruan ere fase ezberdinak egongo dira, aldaketa faseak; dena horretara eraman nahi izan dugu. Eta bai, haren istorioa da, baina baita haren anaiarena ere; bi anaiak parez pare daude, biena da abentura. Bada beste pertsonaia bat, abentura gehienetan haiekin batera ibiliko dena, Arzadun, negoziotik tiraka dabilena... baina ez dugu dena kontatuko [barrez].

Eta zer tonu eman nahi diozue? Dramatik joko duzue?

J.G.: Bada drama bat, baditu film abentureskoaren une batzuk... Sentsazioa dugu umorea ere baduela... bueno, ikusiko da, bainafilmatzean gertatu den lorpen txiki bat iruditzen zaigu, zeren gidoia irakurri zuten guztiek esaten baitziguten ez zutela umorea igartzen, baina gu gero eta argiago ikusi dugu umore pixka bat; ez da komedia bat goitik behera, baina komedia puntuak baditu, ezta?

A.A.: Bai, pelikula askotan gertatzen da bariazio hori, ez du zertan genero batekoa izan: izan daiteke drama bat oso umore momentu onekin, ez da bateraezina. Badu puntu dramatiko bat, eta hortik ezin duzu ihes egin, delako pertsona bat eramaten dutena nolabait munstro bat delako, eta horrek ja puntu triste bat badu, baina badaude eszena batzuk, umore jokoa eman, eta dinamika dramatiko hori apurtzen dutenak.

Erreferentzia gisa beste pelikularik izan duzue buruan?

J.G.: Asko, eta egin nahi ez ditugun asko ere bai, ez gustukoak ez ditugulako, baizik eta eginda daudelako. Erreferentzia argienak horiek izan dira. Jendeari TheElephant Man etortzen zaio burura, eta asko gustatzen zaigun film bat da, baina erabaki dugu ez dela egin nahi dugun pelikula, ezta Freaks ere, nahiz eta badituen antzekoak izan daitezkeen pasarte batzuk, edo azken urteotako bat, Venus Noire. Horiek erreferente bat izan dira, baina haietatik aldentzeko. Gero, erreferente pila bat daude...

A.A.: Batzuetan beldurtu egiten zara, ez ote zaren gehiegi hartzen ari hemendik edo handik, baina denek egiten dute hori. Zure gustuak erreferentez josita daude.

Altzoko Handiaren garaia irudikatzea erronka bat izango da...

J.G.: Bai... baina beldurra galtzen ere hasi gara. Jada normala iruditzen zaigu hauek horrela jantzita ikustea [aktoreak dabiltza inguruan]. Eta gero baserri giroa dago, XIX. mendean oso ezberdina zena. Hau Madril da gaur, herenegun Londres zen... Horrela gabiltza, batera eta bestera, eta batetik bestera aldatu egiten dira modak, kontzeptuak, fisikoak... Izugarrizko lana da, hasteko dokumentazioa, eta gero exekutatzeko ere bai, gauzak lortu egin behar dira, ekarri... Oso eskertuta gaude, zeren izugarrizko lana egiten ari baitira departamentu guztietakoak: jantzietakoak, makillajekoak, ile apaintzaileak, artekoak, argazki zuzendaria...

A.A.: Haien lana hain serio hartzen dutela ikusteak konfiantza ematen dizu; zu dokumentatzean leku bateraino iristen zara, baina nik, adibidez, hau [aulki bat erakutsi du] ez dakit XIX. edo XVII. mendekoa den. Bestalde, zehaztasunari ere beldurra galdu behar diozu, hau da, oinarri koherente bat eduki behar duzu, baina adibidez guri gertatu zaigu zehazki garai hartakoak ziren jantzi batzuk ez zitzaizkigula hainbeste gustatu, eta urte batzuekin gutxi gorabehera jokatzen duzu eta kito. Beldur hori galtzea inportantea da. Ezberdina ere bada jende askoz gehiago gaudela oraingoan, eta bikoiztu-edo egiten da dena; ja ez dago ile apaintzaile bat... talde bat dago, eta horrek ere bertigoa ematen dizu, baina, aldi berean, ez duzu hainbeste pentsatzen.

Loreak-ekiko aldea nabaritu duzue alde horretatik, ezta?

A.A.: Loreak-en egunero Jon eta Jose Mari egoten ziren; nik dudan oroitzapena da taldea murritzagoa zela, kontrolatuago zegoela. Hemen, lehen astean, monitoreei begira zeunden, burua altxatu eta jende pila ikusten zenuen, eta burua behera berriro: «Ufa, ez dut ikusi nahi zer dagoen hor...».

Eta zure kasuan, Jon, asko aldatu da zuzendari lana?

J.G.: Departamentu buruekin asko hitz egiten dugu; beraz, lana ja ez da hainbeste aldatzen filmaketan. Beste gauza bat da aurreprodukzioa; nik behintzat ez dut inoiz hainbeste lan egin aurreprodukzio batean. Baina hori oso ongi egon da, zeren gero nabaritu baita gauza asko oso argi genituela, eta dena azkarrago joan da. Horri esker egin ahal izan ditugu gauza asko, zeren, nahiz eta film handia izan, zentzu batean txikia baita, eta handia dela eman behar du. Euskal Herrian egina izateko aurrekontu handikoa da, baina halako lan bat egiteko, hainbeste eszena, figurazio eta trukorekin, ez da garestia, eta horretarako, lan izugarria egin behar izan dugu aurretik. Hori bai nabaritzen dut Loreak-en aldean; hau exijenteagoa izan da.

Beste erronka, Eneko Sagardoi protagonista erraldoi bihurtzea izango zen, ezta?

J.G: Hori zen gure beldur handienetako bat; hasieran blokeatuta egon ginen, baina lanean hasi, eta dena argituz joan zen pixkanaka. Erraldoiaren kontua nola egin dugun ezin da kontatu [barrez], mantendu nahi dugu sekretua. Baina esan daiteke gauza askoren nahasketa bat dela: efektu optikoak daude, efektu digitalak... truko desberdinak daude, zinemaren magia mantentzeko kontatu nahi ez ditugunak [barrez]...Baina erronka bat izaten ari da, zeren ez baitago patroi bat denerako; ez da beti gauza bera egiten.

A.A.: Bai, esan genezake erraldoia agertzen den bakoitzean azterketa bat dela. Zeren ideia bat baitaukazu, baina agian leku batean ez du funtzionatzen; aldatu behar da...

J.G: Eta beste zerbait pentsatu. Hori oraindik, zazpigarren astean, gertatzen zaigu.

Aktoreei dagokienez, hasieratik bazenuten baten bat buruan? Nola egin duzue aukeraketa?

A.A.: Casting prozesu luze bat izan zen, nahiko zuzendua; nahiko exijentea izan da. Kosta zitzaigun erabakitzea. Hori bai, behin erabakita, ziur gaude erabaki onena hartu dugula rol guztietarako. Ez bakarrik nagusietan: bigarren mailakoetan ere oso pozik gaude.

J.G.: Proba egin ez genion bakarra Ramon Agirre izan zen; argi genuen berak izan behar zuela.

Eta lokalizazioak erabakitzeko?

J.G.: Ba buelta batzuk eman ditugu [barrez]. Nafarroan izan ezik, Euskal Herri osoan ibili gara.

A.A.: Ez duzu Londresera joan behar Londres irudikatzeko; maxima hori muturrera eraman dugu.