Iraultza zientifiko bat behar dugu

Oso deigarria egin zait Patxi Saezek euskararen arazoa aurkezteko hautatu duen modua, alegia, esaten digu elefante bat daukagula etxeko egongelan eta hari erreparatu ordez nahiago dugula ezikusiarena egitea. Elefanteak kristonetako enbarazua egiten du, traba galanta da, baina geu hura existituko ez balitz bezala saiatzen gara bizitzen. Eta ezin da.

Euskarak ez du aurrera egiten, hori da egia, hutsa, gordina, osoa. Eta ez, ez gaitezen hasi esaten botila erdi hutsik ikusi daitekeela, edo erdi beteta. Duela hamar urte hori egia zen, apika, gaur egun ez, gaur egun ez da. Gaur egun euskarak ez du aurrera egiten eta laster, ziur aski, atzeraka hasiko da. Hori ez ikustea, ikusi nahi ez izatea, etxeko salako elefantea ikusi nahi ez izatea bezalakoa da. Horra.

Irakurle maitea, mila eta bat adibide jar daitezke egia desatsegin hori oinarritzeko edo gezurtatzeko, eztabaidatzeko, zalantzan jartzeko nahigo baduzu. Jende trebea dugu herri honetan, Soziolinguistikan ongi formatua, eta mila ez, hamar mila taula eta grafiko aterako dizkizute, datuak, katarata bat datu, uholde bibliko bat, beti ere botilarena errepikatzen bukatzeko, beti ohi duten bezala. Baina Patxi Saezek badaki hori ez dela egia. Eta zeuk ere bai. Bai, zeuk ere bai.

Baina nik neuk gaztetan Historia ikasi nuenez gero, joera izaten dut kontu guztiak termino historikotan esplikatzeko eta, beharbada, bada ordua elefantearena nire hitz propioekin azaltzeko: iraultza baten atarian gaude. Edo, agian zintzoago esanda, nahi nuke iraultza baten atarian egotea, eta ez inboluzio baten abiapuntuan. Oraindik ere esperantza baitut herri honen gizon eta emakumeen sormenean.

Zehaztapen garrantzitsu bat: iraultza zientifiko batez ari naiz, ez iraultza sozialaz edo politikoaz. Zeuri ere, Historia edo Filosofia ikasia bazara ezaguna egingo zaizu Thomas S. Khun eta bere liburu enblematikoa, Elhuyarrek 1990ean euskaraz argitaratu zuena: Iraultza zientifikoen egitura (itzultzaileak, Jesus Arrizabalaga eta Ester Mugertza). Edo izena ezaguna egiten ez bazaizu, ziur baduzula paradigma aldaketaren aditzea, edo komunitate zientifikoarena. Biak Khunek sortu edo zirkulazioan jarritako kontzeptuak dira, egun hitzetik hortzera erabiltzen direnak zientziaren alor ugarietan. Biak oso garrantzitsuak eta harira datozenak.

Zeren Patxi Saezek eskatzen duena, funtsean, paradigma aldaketa bat da, alegia, eta betiko adibidea erabilita, garai batean Fisika Newtonek sortutako paradigmatik ikusten genuen, gero (XX. mende hasieran) iraultza zientifiko bat gertatu zen eta paradigma aldatu zen, hortik aurrera Fisika Einsteinek sortutako paradigmatik hasi ginen ikusten (erlatibitatearen teoria). Esan nahi ote du horrek Newton oker zegoela eta Einstein zuzen? Newtonek deskribaturiko legeak okerrak eta zentzugabeak zirela? Ez, jaun-andreok, paradigma aldaketa bat ez da hori, beste hau baizik: Einsteinek ez zuen Newton desegin, gainditu bai ordea, Fisika ulertzeko modu berri bat eskaini, zeinaren bidez aurrerakada zientifiko itzelak gertatu ziren. Zeren, funtsean, Newtonen paradigma agortua zegoen, eman beharrekoa emanda, elkortua, bizigabetua. Hitz batean, ordurako hila eta fosiltzen hasia.

Patxi Saezek eskatzen duena iraultza zientifiko bat da, elefantea ikustea eta elefantearekin zer egin erabakitzea.Eta elefantea, Patxi Saezentzat, lan-munduaren euskalduntzea da.

Nik neuk ere ekarri nahi nuke nire alea, agian ez garrantzitsuena, baina aipagarria. Eta elefantea, nire begietan, administrazio publikoaren euskalduntzearen porrota da, zehatzago esanda, hizkuntza-eskakizunen sistemaren agortzea. Euskarak aurrerakada itzelak egin ditu hezkuntza-sisteman baina porrot ikusgarria administrazio publikoan. Galdera baten bidez azal dezagun: bihar, bat-batean, euskaraz lan egiten duten, ez euskarazko titulua duten, baizik eta euskaraz lan egiten duten langile guztiak lanera joango ez balira, zer gertatuko litzateke? Hezkuntza-sistemaren kolapso osoa, edo ia-ia. Eta Eusko Jaurlaritzan, ordea, zertan igarriko litzateke? Ba ote da adorerik galdera horri erantzuteko?

Zergatik hezkuntza-sisteman izan dugu hain arrakasta handia eta administrazio publikoan hain porrot mingarria? Erantzuna oso erraza da: batean hizkuntza-eskakizuna atera behar zelako eta ondoren euskaraz lan egin; bestean, aldiz, hizkuntza-eskakizuna atera eta gero gaztela-niaz egin lana. Hori da azalpena, funtsean.

Hain zaila, benetan hain zaila litzateke erabakitzea hobe dela gure indarrak administrazioaren atal zehatz batzuen euskalduntze osoan kontzentratzea, adibidez, Hezkuntza eta Kultura saila, guztietan sakabanatuta izan beharrean emaitza positibo argirik ez erdiesteko, itzulpen-bilduma itzel bat kenduta? Konpaktazioa, esaten zuen Txepetxek, konpaktazioa. Eta amore eman behar badugu beste dozena bat sailetan, haien hizkuntza-eskakizun guztiak kenduta ere, nik pozik eta zoriontsu egingo nuke sail oso baten euskalduntzearen prezioan. Etorriko dira besteak. Etorriko dira enpresa pribatuak ere. Denboraz.

Eta bai, badakit, sinplifikazio onartezina edo, areago, sinplekeria galanta irudituko zaio bati baino gehiagori. Eta jira eta buelta inkesta, grafiko eta estatistikei. Txostenak. Hitzaldiak. Jardunaldiak. Masterrak. Ezetz, jaun-andreok, ez dela hori. Iraultza zientifiko bat dela behar duguna. Elefantea ikusi. Hortxe dago eta.