«Obrerismoak objektu moduan ulertzen du proletariotza»

Klasearen kontzeptualizazioa, identitatea, subjektibitateen eraldaketa eta borroka formen arteko harremana ohiko ikergai ditu Antonio Gomez Villar Bartzelonako Unibertsitateko Filosofia irakasleak (Malaga, Espainia, 1985), eta gai horien bueltan argitaratuak ditu hainbat liburu; azkena, aurten: Los olvidados. Ficción de un proletariado reaccionario (Ahaztuak. Proletariotza erreakzionario baten fikzioa).

Zer eta zein dira liburuan aipatzen dituzun ahaztu horiek?

Subjektu politikoa eraikitzeko modu jakin bati egiten dio erreferentzia. Ezein subjektu eratzen denean, galdetu beharko genuke zeren kontra sortzen den eta zein den horren atzean dagoen identitate logika. Eta ikusten dugu ahaztuak Trump, Salvini, Abascal eta abarren subjektua direla, progretzat hartzen den horrekiko gorrotoaren bidez artikulatua. Dikotomia bat egongo litzateke planteamendu horren arabera: batetik egongo litzateke elite progresista bat, eta, bestetik, globalizazioaren eta progresismoaren ondorioz bazterrean geratutako horiek, ahaztuak.

Liburuan aipatzen duzu progresismoarekiko erreakzio hori lortzen ari dela luzaroan ezkerraren hegemonia izan den zerbait bereganatzea: transgresioa eta politikoki zuzena haustea.

Badu zerikusirik Margaret Thatcherren eta Ronald Reaganen garaiarekin, politikoki zuzena den hori hautsiko duten lider outsider-ak aurkeztearekin. Ezkerra ohitura onetara eta politikoki zuzenaren eremura mugatuta ikusten dute, eta, horren aurrean, eurek bestelako bizitasun subertsibo bat ordezkatuko lukete, zeina, funtsean, saiakera bat baino ez baita, dena aldatzeko ezer alda ez dadin. Oinarrian dagoen pultsio kontserbadorea berbera da, baina ulertzen dute gaur egun beharrezkoa dela transgresioa, dagoena bere horretan mantentzeko.

Ezkerrean ere irakurketa horrekin nolabait bat egiten duten sektore batzuk badirela diozu, «borroka materialei» galdutako garrantzia eman beharraz mintzatzen diren horiek. Zer diote?

Uste dut materialtasunera itzultzearen beharra aipatzen duten horiek ahazten dutela historian, baita langile mugimenduaren momentu gorenetan ere, beharrezkoa izan dela forma kulturalez, identitateez, jabetzea. Alegia, arazo material orok zerikusia duela forma sinbolikoekin eta kulturalekin, eta horiek eratzen dutela subjektibitatea. Ez dago gertakizun materialik, arkitektura sinboliko baten barruan ez doanik. Eta uste dut badagoela ezker jakin bat borroka materialaz hitz egiten duena dimentsio garden eta garbi bat balitz bezala, gizartearen benetako minekin konektatzen duena. Ordea, nik uste dut langile mugimenduaren indargunea izan dela, historikoki, ortzimugak eta iruditegiak sortzea, langile harrotasuna berrezaugarritzea... Ez du zentzurik materialtasuna bere horretan politizatu daitekeela pentsatzeak horri zentzu bat, arrazoi bat eman gabe. Hortxe dago borroka politiko nagusia: zentzuaren eraketan eta errealitatearen definizioan.

Ohartarazpena egiten duzu liburuan: proletariotza borrokan sortzen den subjektu bat da, ez aurrez ezarritako identitate bat, eta bere helburua ez da irautea, desagertzea baizik.

Posizio obreristetan bereizketa bat egiten da langile klasearen eta langile mugimenduaren artean, eta ez dute ulertzen langile klasea bere mugimendu kondizioan existitu izan dela beti. Hau da, ez dago ahistorikoa den eta garaiz garai igarotzen den langile klaserik. Subjektu politikoak borrokan, kontrakotasunean, eratzen dira. Beraz, ez dago subjektu politikorik borrokaren aurretik, borrokaren beraren ondorio direlako. Hortaz, proletariotzak klase kontzientziarik ez duela esatea kontraesanezkoa da, aurrez ziurtzat jotzen delako proletariotza hori existitzen dela eta ahazten delako proletariotzaren eraikuntza borroka kultural bat izan zela. Bestalde, proletariotza esplotazio harreman batek definitzen du, eta helburua da esplotazio hori amaitzea. Hortaz, proletariotzaren helburuen errealizazioarekin, hura ere desagertu egingo litzateke. Obrerismoak, berriz, proletariotza objektu moduan ulertzen du, baieztapen identitario moduan, eta ez du haren desagerpena aurreikusten. Eraikuntza politikoa objektualizatzen du, hortaz.

2008ko krisiaren ondoriotzat dituzu irakurketa hauek. Zergatik?

Desorientazio eta itsasbehera momentu baten aurreko erantzunak dira. 2011n hasitako ziklo politiko transnazionalak, besteak beste plazen okupazioak ezaugarrituak, 2014tik aurrera beste forma bat hartu zuen, antolakunde berriekin, hizkuntza berri batekin... Baina ziklo amaiera moduko bat egon zen, esperotako emaitzak eta aldaketak ez zirelako lortu. Horren ostean, atzera egiteko momentu bat gertatu zen, eta porrot sentsazio horretan sortu ziren eskuin mutur berriak. Une horretatik aurrera, ezkerraren zati bat hasi zen iradokitzen ziklo politiko horrek porrot egin izana lotuta dagoela eurek borroka kultural deitutako horiei soilik kasu egin izanari —feminismoari, antiarrazismoari, LGTBI borrokari...—, borroka materialak baztertuta. Planteamendu horretan, harritzen nau ezkerraren zati batek esateak eskuin muturrak herritarren ezinegona politizatzen duela, haren diskurtsoaren ardatzak neurri militaristak, matxistak, arrazistak eta klasistak baitira. Horren atzean langile klasearen subjektua berrezartzeko ebidentziak ikusteak hipotesi erreakzionario batean baino ezin du bukatu. Eskuin muturraren ispiluan begiratzea da, azken batean.

Planteamendu hori okerra bada, nola eratu daiteke eraldaketarako baliagarria izango den subjektua?

Ez du balio begirada fetitxista eta idealista baten arabera errealitatea irudikatzeak guk izendatu nahi dugun subjektu politikoaren bueltan. Etorkizuna argitzen lagunduko diguten ainguralekuei adi egon behar dugula uste dut. Esaterako, borroka feministak gaitasuna du erakusteko nola lan produktiboek eta erreproduktiboek funtzio zentrala duten esplotazioan eta metaketa kapitalistan. Edo ekologismoak, adibidez, kapitalismoaren oinarri materialei eraso egiteko gaitasuna du, muga ekologikoek mugak jar diezazkioketelako kapitalismoari atxikita dagoen garapenari. Zer eta zenbat produzitzen dugun erabakitzeak, langile klasearen helburu historikoa izan den horrek, potentzial izugarria du ekologismoan. Eta badira beste hainbat adibide.

Proletariotzaren absentziaz penatu beharrean, identifikatu behar genuke non gertatzen ari den klase borroka. Garrantzitsuena ez da subjektu politikoa, baizik eta eraldaketarako bidea ematen duten klase borrokak identifikatu eta horietara batzea. Txilen, esaterako, 2018ko borroken subjektu nagusia ikasleak izan ziren, eta inori ez zaio okurritzen esatea horrek langile klasearen batasuna hausten duela. Kontua da ikasleen borrokak neoliberalismoaren dominazio sistema osoa ikusarazten laguntzen duela. Horregatik, uste dut traktore diren, potentzia duten eta beste era bateko unibertsaltasunak erakusteko modua ematen duten mugimenduetara batzea dela gakoa.