«Pauso handia da, baina Espainiari ezinezkoa zaio kalte-ordainak ematea»

Espainiako Gobernuaren Ministroen Kontseiluak memoria historikoaren lege berriaren aurreproiektua onartu zuen herenegun, eta hainbat aldaketa egin ditu aurreko legearekin alderatuta, besteak beste, frankismoko sententzien baliogabetzea, Francisco Franco fundazioa desegitea eta Erorien Harana desakralizatzea. Gobernuak egin duena ontzat hartu du Eztizen Miranda Euskal Herriko Unibertsitateko irakasle eta ikerlariak (Berango, Bizkaia, 1983), «baldin eta adierazpen hutsean bakarrik geratzen ez bada».

Memoria historikoaren lege berriaren aurreproiektua berandu iritsi da?

Dena iritsi da berandu, baina heldu da. Gogoan izan behar dugu zerbait egiten den bitartean zerbait aldatzen ari dela. Nik uste dut horrelako gaiei begirada positiboa eskaini behar diegula, eta halako lege bat agertzea beti da interesgarria. Memoria historikoa aztertzeko talde sendoa eta esperientziaduna dago, giza eskubideen defentsan ibilbide luzea duena. Halako taldea izateak itxaropena sortu dit, oraingoz.

Lehen aldaketa izenean dator: Memoria Demokratikoaren Legea. Zer esan nahi ote du?

Memoria Historikoaren terminoak buruhauste handiak sortu ditu. Memoria Demokratikoaren terminoa Kataluniak aspaldi ezarri zuen [2007an onartu zuten]. Uste dut izenaren aldaketa izan dela modu bat aurreko legearekin ezberdintzeko. Argi utzi behar dena da historia demokratikoa ez zela frankismoaren garaia izan.

Gobernuak zergatik ez zuen egin trantsizio izeneko garaian?

Garai hartako testuinguru soziopolitikoak ez zuelako baldintzatzen, eta ez zegoelako nahirik ere. Espainian ez da trantsiziorik izan, eta ez ziren aldatu beharko liratekeen hainbat gauza aldatu. Amnistiaren Legea onartu zuten, eta, horrekin batera, diktadurako gertaerak ezkutatu zituzten.

Alemaniak II. Mundu Gerra galdu izanak, Espainiak ez bezala, badu zerikusirik memoriaren lege historikoa azkarrago ezartzearekin?

Historia irabazleek idazten dute. Alemaniak gerra galdu zuenez, nazioarteko presioa jaso zuen. Espainian, aldiz, Franco [Francisco Franco diktadorea] ohean hil zen, eta diktadurak luze iraun zuen. Argi utzi behar dugu, hemen ez zela gerra zibila egon, estatu kolpeak ekarritako gerra baizik, eta estatu kolpea eman zutenek irabazi zuten gerra hori. Hortik etorri zen benetako errepresioa, eta sistema osoa geratu zen diktaduraren pean; ideologiaren pean. 40 urte luze iraun bazuen, esan nahi du Espainiako Estatuko jende askok bat egiten duela ideologia horrekin. Beraz, benetako aldaketa bat ezin da egun batetik bestera gertatu, eta, are gutxiago, benetako trantsizio bat.

Ministroen Kontseiluek onartutako aldaketen artean dago, besteak beste, frankismoko epaiak baliorik gabe uztea. Zer ondorio ekar lezake horrek: sinbolikoa bakarrik izango da ala eragin zehatzik izango du?

Pentsatu nahi dut gobernuak egin duena adierazpen hutsa baino gehiago izango dela. Sententzien baliogabetzea nola kudeatuko duten esan beharko digute. Aurrerapauso handia da; ondo dago biktimei errekonozimendua eta aitortza egitea, baina estatuari ezinezkoa zaio biktimei kalte-ordainak pagatzea, ez baitauka nahiko dirurik.

Bestalde, oroimena hezkuntzara eramango dute. Nola landu beharko litzateke?

Ezinbestekoa iruditzen zait historiari buruz hitz egiten dugunean historiaren testuingurutik azaltzea gertatutakoa. Ezin dugu gaurko ikuspuntuaren arabera orain dela urte askokoa aztertu. Gainera, gai horiek hezkuntzara eramateaz gain, hedabideetan ere landu beharko lirateke.

Bestalde, genero ikuspegia ere kontuan hartu beharko litzateke, emakumeek egin zuten lana ezkutuan geratu baita. Eta ez hori bakarrik; gizarte horren estrukturan izan zuten papera agerian jarri beharko litzateke. Gudarien eta frankisten arteko borrokan bakarrik ez daitezela geratu.

Aldaketa honek balioko du 2007an, Jose Luis Rodriguez Zapateroren gobernuak ezarritako legearen hutsuneak betetzeko?

2007ko legeak gabezia asko zituen, besteak beste, elkarte memorialisten proposamenei ez zieten entzun; oraingo gobernuak bai, ordea. Hortaz, orduko legeak hutsune oso handia zeukan.

Biktimek egia, justizia eta erreparazioa jaso dezaten bide zabalago bat ireki da?

Pausoz pauso joan beharreko kontua da. Biktimentzako aurrerapausoa izango dela uste dut. Biktimaz hitz egiten dugunean, biktima mota asko daude. Giza eskubideen urraketa modu askotan eta denbora luzean gertatu da, eta historia aldatuz joan da, hau da, biktimak izan direnak biktimagile bihurtu dira. Beraz, kontu handiz ibili behar dugu hori dena azaltzeko orduan. Lege berria giza eskubideen aldeko defentsan oinarritu behar da.