Hamabost eguneko tartean bi aldiz tokatu zait kolonialismoaren gaineko hausnarketa egitea. Lehenbizikoa hitzaldi batean izan zen. Arte historialari eta erakusketa komisario ezagun batek Sami herriaren egoera aipatu zuen, erakusketa eredugarriak aurkezten zituen bitartean. Itxuraz, Veneziako azken Biurtekoan samiek berezko pabiloia izan zuten, eskandinaviar herrialdeek utzitako tokian. Hizlariaren arabera, Sami herria Europako herri indigena bakarra da, eta bere kulturak eta hizkuntzak debekua eta bazterketa jasan dituzte mendeetan. Sami herria euskaldunak hitzaren bidez ordezkatuz gero, esaldiak aldaketa handirik ez zuela izango pentsatu nuen nire baitan. Onartuko dut euskaldunei herri indigena deitzea ez dela zeharo zuzena, baina bi estatu handiek euskal kultura eta hizkuntzari emandako tratua samierari emandakoaren oso antzekoa da. Baina hizlariak bi herrien antzekotasunak aipatzeko inongo keinurik edo iruzkinik ez egiteak harritu ninduen, batez ere, hizlaria bost urtez egon zelako Euskal Herriko museo batean lanean. Testuingurua, gainera, Euskal Herriko Unibertsitateko Arte Ederren Fakultatea zen; beraz, diskurtso politzat hartu nuen, nahiz eta erraza den indigenei buruz hitz egitea hizkuntza hegemoniko batean. Gutxienez samiek pabiloi bat izan dute Veneziako 2022ko Bienalean Norvegiaren eskutik; euskaldunek pabiloi propioa izan gabe jarraitzen dugu, nahiz eta 1976tik, gutxienez, aldarrikatzen jardun.
Beste egoera batean gertatu zen bigarren hausnarketa. Erakusketa baten zabaltze ekitaldian, Donostiako udaletxeko marmolez betetako areto dotorean, gizon beltzaren argazkia ikusten dugu, arropa bereziz jantzita (Oteloren rolean?) eta palmondo batzuk eskuan dituela. Azalpenek ziotenaren arabera, artista angolarrak euskaldunek iraganean eragindako kolonialismoa islatu nahi zuen. Harritu ninduen iraganari jarritako arretak, orainaldian bizirik mantentzen den kolonialismoa baztertzen zuen bitartean. Ikertu eta aztertu behar dugu gure iragan koloniala, zalantzarik ez dut, baina gaur egun oraindik euskal gizartearen zati handi batek herrialde asko esplotatzen ditu etekin ekonomikoak ateratzeko, eta gaur egun Euskal Herria bi estatu kolonizatzaileen presiopean bizi da, nahiz eta azken horri buruz hitz egiteak arte garaikideko erakusketa batean txokokeria dirudien.
Iraganera eta ipar polora begira dezagun, gure orainaldia eta kokapena ahazten dugun bitartean: moroak behe laino artean izaten jarraituko dugu.
