Itzal luzeko bi idazle oroitzeko garaia

Urte guztiek dakarte efemeride borobilik, eta 2022an bi euskal idazle esanguratsuren heriotzen urteurrenak izango dira: aurki, urtarrilean bertan, hamar urte beteko dira Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegi hil zenetik, eta urtearen amaieran, berriz, 50 urte Jon Mirande hil zenetik.

Txillardegik eragin handia izan zuen Euskal Herriko politikagintzan, hizkuntzalaritzan eta literaturan. ETAren sortzaileetako bat izan zen, Altsasuko mahaiaren eta Herri Batasunaren sorreran parte hartu zuen, eta Aralarren ere izan zen. 1961ean erbesteratu zen, eta Frantzian eta Suitzan bizi izan zen.

Etxean ez zioten euskara irakatsi, baina bere kabuz ikasi zuen. Euskara batuaren sorrerarako ere lan garrantzitsua egin zuen, Federico Krutwig eta Koldo Mitxelenarekin batera. Euskaltzain urgazlea izan zen 1957tik aurrera, eta Euskaltzaindiko Ahoskera Batzordeko kidea 1993tik aurrera.

Idazle gisa ere lan oparoa egin zuen, eta euskal literaturan berrikuntza nabaria ekarri zuen. Lehen euskal nobela modernotzat hartzen den lana argitaratu zuen, estreinakoz, 1957an: Leturiaren egunkari ezkutua.

BERRIAk Txillardegiri buruzko erreportaje sorta bat argitaratuko du, hamargarren urteurrenaren karietara.

Jon Mirande poeta entzutetsua bezain deserosoa izan zen. Haren pentsaerak garai hartako euskaldunen ideologia eta bizimoduarekin talka egiten zuen, eta garai hartarako modernoagoa zen inguru batetik idazten zuen.

Iaz 50 urte bete zituen haren lanik ospetsuenak eta idatzi zuen eleberri bakarrak: Haur besoetakoa. Istorioak 30 urteko gizon baten eta 11 urteko neska baten arteko harremana kontatzen du, eta liburu gutxi bezain zorrotz aztertu izan da, batzuetan laudatuz, besteetan kritikatuz.

1973. urtearen hasieran hilik aurkitu zuten Mirande, Parisko bere etxean; egun batzuk lehenago hil zen, 1972ko abenduaren 28an, bere buruaz beste eginda.

Urteurrenen zerrenda luzea

Baina Miranderen heriotza ez da duela 50 urteko gertakari aipagarri bakarra: 1972an hil ziren, gainera, Cristobal Balentziaga moda diseinatzailea, martxoan, eta William Dieterle zinemagilea, abenduan; Kixki, Mixki eta Kaxkamelonek lehen emanaldia egin zuten martxoan; David Bowiek Ziggy Stardust diskoa atera zuen ekainean; eta Creedence Clearwater Revival talde estatubatuarra desegin zen urrian.

Aurten beteko diren mendeurrenen artean hainbat euskal kulturgile esanguratsuren jaiotzak daude. 1922an sortu zirenen zerrendan ageri dira Felisa Arribaltzaga pandero jotzailea, otsailean; Juan San Martin idazlea, ekainean; Jose Agustin Alberdi bertsolaria, abuztuan; eta Ernest Bidegain idazle eta antzerkigilea, azaroan.

Euskal Herritik kanpokoen artean, berriz, hauek nabarmendu daitezke, beste askoren artean: Pier Paolo Pasolini idazle eta zinemagilea eta Jack Kerouac idazlea 1922ko martxoan jaio ziren; Christopher Lee aktorea, maiatzean; Juan Antonio Bardem aktorea eta Alain Resnais zinemagilea, ekainean; Blake Edwards zinemagilea, uztailean; Jose Saramago idazlea, azaroan; eta Ava Gardner aktorea, abenduan. Urte horretan hil zen, berriz, Marcel Proust idazlea, azaroan.

1922ko beste gertakari nabarmen bat da Tutankamonen hilobiaren aurkikuntza: apirilean izan zen. Ekainean, berriz, Robert Flahertyk Nanook of the North estreinatu zuen, historiako lehen dokumentaltzat hartu ohi dena.