«Irakurle taldeak baliagarriak dira indibidualismoari aurre egiteko»

Augusto Pinocheten diktadura amaituta, Txileko gertuko historia berreskuratzeko premiak bultzatu zituen Paulo Slachevsky (Santiago, 1964) eta Silvia Aguilera (Santiago, 1963) Lom argitaletxea sortzera, 1990ean. 1.700 liburu kaleratu ondoren, hasierako premisa mantentzen dute: edizioak liburuaren izaera eraldatzailea bultzatu behar duela. Beste hiru argitaletxerekin, Nazioarteko Editore Independenteen Aliantza sortu zuten urte batzuk geroago, eta egun 750 kidek osatzen dute. Slachevsky da sarearen arduraduna. Iruñean izan dira berriki, Editargi argitalpenaren azokan.

1990eko hamarkada hasieran sortu zenuten Lom, diktadura amaitzean. Zergatik?

SILVIA AGUILERA: Aldaketa horregatik, hain zuzen ere. Diktaduratik irten ginen hamazazpi urteren ostean, eta beharrezkoa iruditzen zitzaigun liburuen bitartez Txileren gertuko historia sozial, politiko eta kulturala berreskuratzea, kolpeak haustura sakona sortu zuelako maila guztietan, baita kulturan eta sortzaileengan ere. Liburua estigmatizatuta zegoen —ez zietelako bakarrik pertsonei jazartzen, baita liburuei ere—, eta panorama berrian guk buelta eman nahi genion horri, berreraikitzean eta elkarrizketa demokratikoan eragiteko.

Testuinguru horretan, nolakoak izan ziren lehen pausoak?

PAULO SLACHEVSKY: Txileko trantsizioa oso luzea izan zen; guk diktadura osteko garaiaz hitz egiten dugu, demokraziaz bainoago, oraindik Pinochetek egindako 1980ko konstituzioaren pean bizi baikara. Dena aldatu zen, baina denak berdin jarraitu zuen. Testuinguru horretan, gu hasi ginen argitaratzen giza eskubideen urraketei buruzko testuak, erresistentzia borrokei buruzkoak... Gure lehen argitalpena munduaren alderantzizko mapa bat izan zen. Hasieran, gutxi editatzen genuen, eta garapena motela baina iraunkorra izan zen. 1997an abiadura biziagoa hartzen hasi ginen, urtean 80 bat lan argitaratuz, eta ordutik erritmoari eutsi diogu.

Lan handia egin zenuten liburuaren demokratizazioaren alde. Zertan datza?

P.S.: Liburua sektore elitistetan geratzen zen, eta guk horma hori hautsi nahi genuen. Liburua ahalik eta merkeena izatea bilatzen genuen —nahiz eta Txilen BEZa oso altua izan—, eta, aldi berean, liburua egon ohi ez den lurraldeetaraino eramatea. Politika editorialaren barruan, lekua eman genien idazten eta argitaratzen hasten zirenei. Hala, korrontearen kontra joateak irakurle-nitxoak sortzea erraztu zigun, eta [diktaduran] galdutako lotura batzuk berreskuratu genituen.

Orain, nola dago Txileko panorama editoriala?

S.A.: Udaberri batean gaude. Duela sei edo zazpi urtetik hona sortu dira proiektu editorial independente asko, gehienak gazteenak, aniztasuna indartzen lagundu eta gogoeta kritikoa zein hartu-emana bultzatu dutenak. Eta uste dut hori dena islatzen dela une honetan Txilen gertatzen ari den guztian. Guk pentsatzen genuen kontrakultura izaten jarraituko genuela betiko; dagoeneko ohituak geunden muturreko sistema neoliberal horretara... Baina gertatu denak kontrakoa erakutsi digu: ibaiak bere bidea hartu du, behetik. Eta bakoitzak bere ekarpena egin du horretarako; inurri lan bat izan da.

Globalizazioa hedatzen ari zen testuinguru batean sortu zenuten argitaletxe independenteen aliantza. Nola izan zen hura?

P.S.: 1998an, Gijonen [Espainia], Txalaparta, Mexikoko Trilce eta Uruguaiko Era ezagutu genituen, eta arazo berberak genituela ikusi genuen: merkatuaren logikaren aurkako proiektu editorialak ginen, eta liburu arrakastatsu bat argitaratzen genuen bakoitzean talde handiak etortzen ziren, egilea kendu eta gu gehiago baztertu nahian. Orduan, editoreen sare bat egitea erabaki genuen. 2000n lehenengo topaketa antolatu genuen, eta editore gehiago etorri ziren. Eztabaidatu genuen edizio independenteaz, bibliodibertsitateaz, liburuaren izaera askatzailea bultzatzeko erronkez... Eta hala sortu zen editore independenteen aliantza. Egun, sei sare linguistiko daude, eta argitaletxe batzuk beste batzuetara batzen dira beren hizkuntzan sarerik ez dagoelako. Horrek elkarlanaren aberastasuna erakusten du.

Zer eman zizueten lehenengo topaketak horiek?

S.A.: Elkartze hutsak asko eman zigun, ez baita gauza bera mezu elektroniko bat bidaltzea edo aurrez aurre egotea. Liburuarekin genuen lotura bakarra irakurle moduan zen: liburuak gustatzen zitzaizkigun; tinta usaina. Ekinez eta okertuz gindoazen, eta ongi ateratzen zitzaiguna ikusiz. Esperientziak partekatzen genituen, antzekotasunak eta arazoei erantzuteko bideak bilatzen. Izugarri hazi ginen; eskola bat izan zen.

Zuen herrialdeetako kultur politiketan eragiteko balio izan du.

S.A.: Bai. Adibidez, lau argitaletxeen arteko lehen sarea sortu ondoren, Txilen liburuaren politika nazional bat proposatu genuen, eta egun indarrean jarraitzen du. Lagundu du tokiko produkzioa balioesten, literaturarako sarbidea sustatzen eta kultura kontsumo produktu gisa ez pentsatzen.

Bibliodibertsitatearen behatoki bat duzue. Zer egiten duzue?

P.S.: Dena merkatuaren esku uzten baduzu, kontzentrazio basatia gertatzen da; esku gutxi batzuek izaten dute dena. Maila teknikoan, orain erraza da liburuak ekoiztea, baina gero beti berberak ikusten dira. Horregatik, bibliodibertsitatea aliantzaren lan ildoetako bat da: ikertzen ditugu liburuaren politika publikoak, eta, adibidez, Txilen, erosketa publikoen azterketa bat egiten ari gara, kontzentrazio basati hori iraultzeko beharrezkoak diren erronkak eta politikak aztertzeko eta ekintza bateratuak garatzeko.

S.A.: Kontzentrazioari aurre egiteko beste tresna bat itzulpenak partekatzea da: kolektiboki ordaintzen badugu liburu baten itzulpena, hainbat herrialdetan argitara dezakegu, eta liburua toki horietara guztietara eraman.

Zer erakutsi dizue Txalapartak?

S.A.: Batetik, irakurleak fidelizatzearen garrantzia. Haien irakurle kluba ezagutu ondoren, antzeko bat sortu genuen, eta dagoeneko hogei urte ditu. Garai hartan guk ez genuen komunitaterik, ez helburu kolektiborik. Komunitatea eraikitzen ikasi ginen, zerumuga bat zehaztu ahal izateko.

P.S.: Ikasi genuen beste gauza bat kemena izan zen. Kultur proiektu hauek une zailei egin behar izaten diete aurre, eta Txalaparta sinesten duzun horrekin irautearen adibide bikaina da. Bestalde, itzulpenena ere ikasketa bat izan zen. Guk gutxi itzultzen genuen, eta orain, mundu osoko egileen itzulpenak ditugu. Eta, azkenik, tokiko hizkuntzen garrantzia: Txalapartak eragina izan zuen guk autore maputxeentzako espazioak sor genitzan.

Zeintzuk dira aliantzaren egungo erronkak?

P.S.: Liburuaren alde sozial, politiko eta kulturala berreskuratu behar dugu. Alde horretatik, dagoeneko lortu dugun erronka bat da independente hitza onartua izatea. Guk erresistentzia gisa ulertzen dugu, kulturaren munduan ezarritako logika neoliberalaren aurrean. Aliantzarekin hasi ginenean askok uko egiten zioten kontzeptuari, eta egun denek onartzen dute. Moda bihurtu dela ere esan genezake: argitaletxe independenteen azokak ugaritu egin dira. Alde batetik, hori oso ona da, baina badu arrisku bat: kontzeptuak zentzua galtzea. Bestalde, erronka handia da logika kolonialista haustea, gaur egun oraindik ere Iparraldetik datozen liburuek dutelako lekurik handiena. Txilen, adibidez, proposatzen dugu erosketa publikoen %60 bertako liburuak izatea.

Liburua bera ezinbestekoa da edizioarentzat; zer etorkizun du egungo teknologien garaian?

P.S.: Une batean dena hondatuko zuen mamu bat bezala ikusi zen hori: muturreko tekno-utopia bat izan zen. Bazirudien sareetan egoteak baino ez zuela balio, eta liburuaren balio sinbolikoa galduko zela. Guk planteatu genuen ezinbestekoa zela garapen osagarri bat, batak bestearen aurka egin beharrean. Baina gaur egun liburuaren berreskuratze sinboliko handia ematen ari da. Izan ere, sareek ez dute paperezko irakurketaren ahalmena beste mundu batean sartzeko. Beraz, kezkaz baina baikortasunez begiratzen diegu paraleloan doazen bi bide horiei. Guk argi dugu: teknologiak ez du liburua hilko.

Literaturaren komunitate zentzua itzultzen ari dela ere badiozue.

S.A.: Irakurle talde asko sortzen ari dira, eta haiena paperezko irakurketa da. Liburuak komentatzeko topaguneak beharrezkoak dira, zeintzuetan irakurketa kolektiboa izango den. Baliagarriak dira egungo logika indibidualista eta hedonistari aurre egiteko.