Talo giroa dago

Irin bat horixka, arto kolorekoa. Esku batzuk lanak zakartuak, eta adinak zahartuak. Ontzi zabal batean jarrita irina. Albo batera baztertuz egin du erdian zulo bat, eta bota dio ur epela apurka. Gatz pittin bat hurrena. Bota du ura irinak eskatu bitartean, eta landu du goxo. Trapu busti batekin estali du orea. 30 minutu inguru. Eta egin ditu bolak. Esku huskako pilota baten tamainakoak. Jarri ditu talo palan, eta hasi da kolpetxoka esku barrenarekin. Zanpatzen eta zabaltzen. Ostia biribil eta fin bat. Jarri du beheko suko txapan. Harrotu da egindakoa, eta egilea. Emaitza da taloa, baina oroitzapena ere bada taloa. Denboran atzera egite bat, aspaldiko zapore eta usainetan murgiltze bat.

Hain zuzen, dastamenari eta usaimenari erasaten die gaitzak, eta gaitzak utzi ditu bertan behera jaiak eta feriak. Horrenbestez, baita talo egin berriez gozatzeko aukerak ere. «Jende ia dena zipriztindu du, baina guri bete-betean eragin digu. Jende pilaketak, feriak eta halakoak gelditu dira bertan behera, eta gu gara horietan ibiltzen direnak. Erabat gelditu da gure jarduna martxotik», azaldu du Joseba Telleriak, Goierriko Talogileak taldeko kideak.

Abenduaren 7an, 40 urte bete zituen Segurako (Gipuzkoa) talde horrek. Oñatin (Gipuzkoa) hasi eta Bilbon amaitu zen haien lehen urte hartako Korrika, eta Bilboko Erakustazokan egin zuten estreinaldia. Zortzi-hamar segurarrek osatutako taldea zen, taloaren kultura gertutik ezagutzen zutenak. Dionisio Amundarain euskaltzaleak deituta joan ziren, AEKren alde dirua biltzen laguntzeko. Ez dute egun hartako argazkirik gordeta; bai, ordea, I. Korrikako giltzatako bat, taldearen lehen agerraldi publikoaren oroigarri modura jasota, Goiberri aldizkariak bere erreportaje batean dakarrenez.

Goierrikoa ez ezik, Euskal Herriko talogile talde zaharrenetakoa bihurtu da geroztik Segurako Talogileena. Tarte horretan bi belaunaldi igaro dira taldetik, eta hasierako kideen seme-alabak ere aritu dira eta ari dira jarduera horretan. Joseba Telleria bigarren belaunaldi horretako kideetako bat da. Urte horietan nabaritu duten bilakaerari buruz galdetuta, bere ama Joxepa Albizuren hitzak dakartza gogora —taldeko kidea da hura hasieratik—: «Gure amak dio aldaketarik handiena dela orain taloak kapritxoz jaten direla, baina bera taloarekin hazitako haurra izan dela».

Telleriak berak bizi izandakoen artean nabarmendu du euren jarduna «legeztatzea» ere izan zela aurrerapausoa: «Gizarte segurantza, zergak... hasiera hartan horrelakorik ez zen planteatu ere egiten, baina gerora lortu egin zen. Kalitate kontrolak, konpetentzia... Hasieran gu ginen talde bakarra, baina gerora horrelako gehiago sortu ziren».

Bigarren belaunaldi horretako kidea da Telleria, eta, hirugarrenik izango ote den galdetuta, zalantzak agertu dira: «Bi belaunaldi aritu gara orain arte lanean taldean, eta, orain, momentuan, transmisio hori etenda dago. Eta gertatu liteke bertan behera gelditu eta amaiera hau izatea ere, ez dakigu-eta zer bilakaera izango duen honek guztiak».

Garbi daukana da taloa ez dela produktu hutsa, eta transmisio hori ezin dela eten: «Guk garrantzi handia eman diogu taloaren kulturari berari. Euskal sukalde zaharraren irudia mantentzeari. Lanabesak erakusteari. Azalpenak emateari. Oso garrantzitsua da transmisio hori».

Akordatuta dago jendea taloekin egunotan. Galdetu izan diote lehen ere zergatik ez duten salmentarako postu finko bat jartzen. «'Txurro saltzaileek izaten badute, zuek zergatik ez?', galdetu zidan aurreko batean batek. Komentatu izan dugu, baina ez dugu inondik inora ere bideragarria ikusten. Gero, agian, ezustekoa hartuko genuke, baina ez, ez dugu bideragarria ikusten. Badu taloak osagai kultural hori, eta feriekin eta jaiekin lotzen dugu oraindik. Egunerokoan ez dakit emaitza ona emango lukeen».

Hutsune batetik abiatuta

Baina bada, hain justu, merkatuan hutsune hori sumatuta abiatu denik. Ferietan eta jaietan ez ezik, taloa egunerokoan eta norberaren etxeraino sartu nahi duenik. Bi urteko lanketaren ostean, Kristina Saralegik iazko apirilean merkaturatu zuen bere talo ontziratua. «Oso onak atera dira. Apur bat berotu, eta listo. Badago jendea urtean noiznahijan nahi duena taloa; ez bakarrik ferietan eta jaietan. Sekulako pena ematen zidan horrek: hutsune handia zegoen hor. Pena ematen zidan horrelako elikagai sano bat beste aukerarik gabe uzteak. Zeren ikusita jendeak nola jaten dituen gaurko egunean merkatuan dauden —eta barka horrela esatea— zerrikeriak... Arto irina, ura eta gatza duen produktu bat zergatik ez du, bada, jan behar jendeak?».

Hutsune berberaz jabetu zen Sebastien Gonzalez pilotari ohia duela bederatzi urte. Bi lagun hasi ziren, eta GS Taloa enpresak baditu orain sei. «Eguneroko lana da. Gaixotasun hau dela eta, hilabeteotan aste hondarretan ez dugu lanik egin. Feria gutxi, ezkontza gutxi, jaialdi gutxi... Alde horretatik, lan gutxi egin dugu. Baina, beste alde batetik, merkataritza gune handiekin lan asko egin dugu. Iparraldean, toki gehienetan topatu daitezke gure produktuak, eta orain ari gara pixkana sartzen Hegoaldean, Donostia inguruan, Iruñe inguruan... Hori da gure helburua aurten eta heldu den urtean».

Saralegik ere nabaritu du salmentetan gorakada bat azken hilabeteetan: «Uda pobrea egin genuen. Deus ez. Azarora arte, nahiko motel. Hortik aurrera hasi da mugimendua, eta abendua, San Tomas buelta horretan, nahiko polita egin genuen».

Taloa «kalitatezko produktu gisa» aldarrikatzen dute talogileek. Gonzalezek dio denbora askoan taloa «produktu txar baten gisan, miseriako produktu baten gisan» ikusi dela. «Baserrian familiak handiak zirenez eta jateko gutxi zegoenez, helduei zein umeei taloa ematen zitzaien jateko, baina talo betegarri bat zen, gosea kentzeko. Gaur egun guk egiten ditugun produktuak dira kalitatezko produktuak. Bakoitzak du bere gustua, eta horregatik egiten ditugu ezberdinak».

Telleriak ere onartu du badagoela, nolabait, «jauzi» bat belaunaldien artean: «Guri jende heldu asko hurbiltzen zaigu esanez: 'Uf! Taloa? Nahikoa jan nuen nik bere garaian».

Taloa, eta «lagunartea»

Gonzalezen arabera, osagai asko ditu taloak. Azkaindarra ez da ari taloa egiteko behar diren hiru osagai horiei buruz bakarrik: «Taloa bada lagunartea ere. Lagunak, bikoteak, familiak elkartzen dira ostiral arratsalde batez taloak jateko. Kalera edo feriara joan ordez, Iparraldean toki askotan ostiralak bihurtu dira etxean taloak jateko eguna. Pixkanaka sartu diogu jendeari taloa jateko ohitura, eta ostiral askotan elkartzen da jendea horretarako».

Aitortzen du Gonzalezek ferian taloa «momentuan» jaten dela, eta horrek baduela bere xarma, baina berearen defentsa egiten du: «Egia da, oso ona da, bikaina, baina, behin ordu erdia pasatuta, talo hura jada ezin duzu jan; harria bezala gelditzen baita. Ontziratuak iraun egiten du».

Esan izan da hainbatetan, eta Gonzalezek ere nabarmendu duia denarekin «ezkontzen» den produktu bat dela taloa. «Erraz jan eta konbinatu daitekeen jaki bat da. Tradizionala den produktu bat da, baina zabaldu daitekeena bide ezberdin askotatik».

Sebastien Gonzalezek www. gs-taloa.com webgunean ditu bere taloak ikusgai, Kristina Saralegik www.saralegitaloak.eus webgunean, eta Goierriko Talogileen kontaktua haien Twitter (@pedrosakontxi) eta Instagram (@goierrikotaloak) kontuetan ageri da.

Bertakoaren defentsa

Produktuaren kalitatea goratzeak berekin dakar kalitatea bermatuko duten osagaiak erabiltzea ere, eta bertakoaren defentsa egiten dute aipatu talogileek. Goierrikoek «arto gorria» erabiltzen eta aldarrikatzen dute hasieratik: «Hemengoa. Azken urteetan, Aramako errotan ehotakoa». Gonzalezek nabarmendu du euren eskaintza «egokitu» egiten dutela joaten diren tokira: «Tokiaren arabera egiten dugu lana. Toki jakin batera bagoaz, jendeak eskatzen digu hango xingarrarekin egiteko taloak, eta guk errespetatzen dugu hori dena. Berdin irinarekin ere».

Saralegitarren kasuan, Leitzako (Nafarroa) Arro baserriaren uzta da taloa osorik. Prozesu guztia egiten dute bertan. Artoa landatu, jaso, aletu, eta etxeko errotan eho. «Berreskuratu genuen gure birraitonak erabiltzen zuen hazi bat, eta hazi hura aldatzen hasi ginen. Herriko emakume batek oparitu zizkigun bost bat kilo. Joan den urtean pusketa bat egin genuen, eta aurten beste zati bat. Kalkulatzen dut hiru bat urteren bueltan gure arto guztia hazi horretakoa izango dela», azaldu du Kristina Saralegik.

Errota etxean egitearena ere urrats galanta izan zen. Senarrak eta biek eraiki zuten. «Joan ginen lauzpabost errotatara, eta, batean eta bestean ikusitakoarekin, asko kostata, baina jarri dugu martxan. Ez genekien ezer errotei buruz».

Izan ere, garrantzi handia ematen diote talogileek artoari, eta artoa bertakoa izateari, nahiz eta ez den erraza izaten topatzea. Saralegik dio artoa egon badagoela, baina animalientzat dela gehiena. Belar dendetan ere saltzen dela egun arto irina, baina nekez egin daitezkeela horrekin taloak. «Guk erabaki genuen taloak etxeko artoarekin egitea, eta kalitate hori defendatu. Harrizko errotan ehota ez dagoen arto hori ez baita berdina. Hori izan zen honen abiapuntua».

Esaera zahar bat bada taloei buruz zera dioena: «Talo beroak gazta du jaki; hori edonork daki». Sortu beharko litzateke aldaera bat, agian, esan beharko lukeena: «Negu hotzak taloa du jaki; hori edonork daki».