Xose Humberto Baenaren azken gutun-egunak

CARABANCHEL, 1975EKO IRAILAK 18

Eman berri dizkidate boligrafoa eta nahi beste paper. Eman didaten orduko hasi natzaizueidazten zeren, nahiz ez dudan kontatzeko berririk, idazteak berak barnea husten laguntzen nau, eta zuen aurrean eta zuekin hitz egiten ariko banintz bezala ari naiz idazten.

Goizean, ziega barnean erretzeko baimena eman didate, baina lastaira kanpora aterarik. Asko erretzen dut, nahizu. Ez kalean libre nintzenean bezainbat, baina hor nonbait. Zigarroa piztu behar dudanero funtzionarioa deitu behar dut, pospolorik ez baitut, eta bataren zuztarrarekin pizten dut hurrengoa. Hiruzpalau zigarro erre bata bestearen ondotik, eta tarte bat hartzen dut, atseden. Erretzeak ez dit plazer ematen, bai, aldiz, zigarroaren kontaktuak eskuan. Ez da gauza ikaragarria, baina xigarro bat, edo liburu bat, lagungarri zaizkio orduak eta orduak bakarturik eman behar dituenari. Eta, izan, horixe da nire kasua.

Abokatuaren bisitarik ez dut jaso. Eri dela badakit, igandean ezongia eginik zegoela esan baitzidan. Alabaina, ordezko abokatua etorraraziko zuela esan zidan. Baliteke gaur ilunarekin etortzea, baina ez dakit, bada. Oker nengoen zera esan nizuenean, gure kasua datorren ostiraleko ministro kontseiluan, hilaren 19koan, aztertuko zutela. Oraindik orain epaitu dituzte nire hiru kide, eta larunbata edo astelehena arte ez dute abokatuek errekurtsorik ezarriko; alegia, gauza albait gehien luzatzen saiatuko direla abokatu horiek. Nik dakidala, hurrengo ostirala arte, hilak 26, ministro kontseilu hark ez du ezer erabakiko, aurretik ezohiko bilkurarik egiten ez badu, bederen. Inondik ere, batera ikusi nahiko dituzte Garmendia eta Otaegiren kasua, gurea, eta besteena, azkenak epaitu dituztenena; haien artean da Jose Luis Sanchez-Bravo izeneko bat, Vigokoa hura ere. Ez zait iruditzen astean-astean banaka hil nahiko gaituztenik. Nahiago izango dute dena egun berean egin.

Kartzelan nagoenetik, asko irakurtzen ari naiz. Senderren La llave irakurri dut; Pabellón de reposo, Camilo Jose Celarena; Blas de Oteroren eta Leon Feliperen poesiak; Munthe izeneko Suediako sendagile baten autobiografia; Clarines de miedo, Angel Maria Lerarena. Orain Indiako ozeanoan egiten den arrantzari buruzko batekin ari naiz. Blas de Oteroren poesiak ezagunak zitzaizkidan lehendik, baina bigarren irakurraldi honetan guztiz hunkitu ninduen batek. Paco Ibañezek kantatzen duena da: «Si he perdido la vida... me queda la palabra». (Bizia galdu badut... hitza gelditzen zait)

Idazle horiek guztiok, aldez edo moldez, heriotzaz ari dira. Diotenez, hiltzera doana, izan dadin bortxaz, izan dadin modu naturalean eta halabeharrez, etsiak hartzen du, garrasi egiten du, zoriaren kontra errebelatzen da. Haatik, ez da egia. Heriotzaren eraginpetik ihes egiterik ez dagoela eta haren kontra saiatzea alferrikako gauza dela jabetzen zarenean, guztia etsitzat utzi eta azken ordua etorri zain jartzen zara. Are, azken ordu hori hel dadin nahi duzu. Urduri nago, zerbait berri ezagutzera zoazenean bezala, baina beldurrik ez dut. Garaia heltzen denean baliteke negar egitea, baina ez diot garrasika erasoko. Negar egiten badut, isilik egingo dut, eta neure buruarentzat baino, zuentzat eta munduan uzten dudan guztiarentzat isuriko ditut malkoak.

IRAILAK 19

Eguna egunaren ondotik!

Ez dut kontatzeko berririk, hemen ez baita ezer gertatzen.

Ama beti kezka bizitan denez, jaten dudan, ez dudan, jakin beza kartzelan ematen digutenaz gainera, botila bat esne, txokolatea eta gailetak jaten ditudala egunero; ekonomatotik ekartzen dizkidate. Bego ama lasai, ongi zaintzen naute.

Gaur goizean abokatua etorri omen da. Baina ni mintzalekura eramaten luzetsi dira, nonbait ere, eta ni ikusi gabe alde egin du. Mintzalekura eraman nauteneko, joana zen. Luzaroago egon beharko zukeen zain. Bilorik gabe esan nion abokatuari, ez nuela defendatzailerik behar, kasua galduta zegoela, baina pertsona bat behar nuela, baten bat norekin hitz egin, lagun bat, eta are premia handiagoa dut orain, epaiketaren aurretik baino. Zer egingo diogu, bada!

Bukatu dut Arrantza Indiako ozeanoan liburua. Astun samarra zen, baina huraxe eman zidaten. Eta, bestalde, hemen, ABC eta Ya egunkarietako iragarki labur guztiak ere irakurriko nituzkeen banan-banan.

IRAILAK 21

Igandea. Eta igandea dela dakit, kontuak ateratzen ditudalako—nahiz eta batzuetan oker atera—, eta asteguneroko kafesnea gabe, txokolatea ekarri digutelako gosaltzeko. Orobat, eguerdian izozkia emango digute azkenburu, jai-egunetan ohi dutenez.

Kartzela barreneko ziegetan, optimismo ttantta batekin esanik, ez gaude gaizki ere. FRAPeko kideak eta delitu arruntak egindako jendea gauzkate hemen. Esan zenidaten Fernando [anaia gehiena] guztiz doluturik dagoela nire heriotza zigorrarengatik, ez zela lanera ere joaten, sendagilearenean zela beti. Adoretu ezazue, eman bihotz, esan ez uzteko lanari. Nirea jakinekoa zen, eta, berak, aldiz, jaten eman behar die emazteari eta bi haurrei. Ez da egoera bera, badakit, baina harro nago, ez bainuen inoiz lanegunik galdu Proasan eta, nahitaez, bat bakarra Fumensan.

Maiz kara oroitzen naiz hala Fumensaz nola hara aurretik egin nuen bizialdiaz. Goizean goizik, seietan bizkor-bizkor jaiki eta Casteloko malkarretan behera amiltzen nintzen, kirol poltsa aldean beti. Aldi batzuetan, Fandiñokoaren bide zaharretik barna hartzen nuen. Bestetzuetan, bide berritik, eta, apaiztegiaren parean, Sardomako edo Bembriveko dozena erdi neska zuztar minekin egiten nuen bat beti. Porriñora eramango zituen autobusaren zain ziren, Dreslok lantokira joateko. Bazen, ni besterik, haiek ikusteaz atsegiten zenik. Apaiztegian diren apaiz bakanen leihoak ere argiz beterik ageri ziren, goizean goizik ere. Ni arin batean beti eta, denbora nuenean, Raviso auzora sartu eta ogi labetik atera berria erosten nuen; hain egin berria ogia, eskuak erretzen baitzizkidan. Atso gorraizeak jotako batek ematen zidan. Ez dakit Picho eta Lolitaren askazi den, edo bertako langilea, besterik gabe. Amak jakingo du.

Enpresan lanean hasi baino lehen sirenaren adar hots luzea entzuten nuen. Otsoaren ulua iduri zuen, nahiz nik filmetarik baizik ez dudan otsoa ezagutzen, bizian inoiz ez baitzait lupurik aurrean gertatu; lau hankakorik, behinik behin. Lantokiko adarrak ez zion jotzeari uzten eta, langileok, banan-banan, atetzarra igarotzen genuen, arrain gaixoak baleatzar handiaren aho guztiz irekian ezinbestean sartzen diren gisara. Enpresara sartu orduko, lehenbiziko gauza, txartela zulatzea zen. Aldageletara igo eta lohihartzekoa janzten genuen, eta, egiaz eta begiaz zen lohia hartzekoa. Ondoren, makurka eta mantsoki, urratsez urrats, «geure» makinara zuzentzen genituen pausoak, edo «geure» orgatxoa hartzen genuen, edo «geure» pala, eta eguneroko lan nekeari lotzen gintzaizkion.

Ez, haatik, bururik jaso gabe.

Lanean ari, batzuek kantatzen zuten, bestetzuek ilargi-eguzkiak eta sortu ziren eguna madarikatzen zituzten. Halakok irribarre egiten zuen, baina A Raposeirako behiaren begiraldi ilun eta melankolikoa ageri zuela. Halakok, garabia ibiltzen zuen zaharrak, esate batera, bata bestearen atzetik edaten zituen garagardoak, lansariaren 9.000 pezetak xahutu arte. Bost hilabete igaro dira harrezkero eta, inondik ere, igoa izango dute garagardoaren prezioa. Ez, hala ere, soldatarena. Lankideok eztabaida bizian ginen beti, zirela A Coruña eta Vigoko futbolak, lan-hitzarmena, neskak edo ugazaba. Ongi moldatzen ginen, dena den. Puntuan ezagutu genizkion bata besteari bertute txikiak, eta, oroz gain, akats larriak. Familiatzar handi bateko kideek bezainbat maite genuen elkar eta, egiaz, han ez zen ugazaba beste arrotzik.

Arratsaldeko hiruretan, lanetik irteteko adarrak jotzen zuelarik eta, zinez eta minez, ez zuen goizeko sirena bera iduri, irteerara abiatzen ginen denok harrapataka, ardiak otsoari ihes gaizto egiten dion modura, hatsanka. Batzuek beren 600 autoa hartzen zuten. Bestetzuk, korrika eta presaka ibiliagatik ere, doi heltzen ziren Puxeiroseko autobusa hartzera; aski hurrean bizi ginenok, berriz, Los Manuelesera sartu eta eztarrian metatua genuen hautsa garbitzen genuen, garagardo freskoa edanez. Hori egin ondotik, goizeko sei eta erdietan jaitsiak nituen malkarrak igo behar izaten nituen, mantso-mantso, nekez eta pekez, goseak hilik.

Ez ahal da hau idatziko dizuedan azken gutuna izango! Ongi dakit, hala ere, berehalaxe dugula ostirala, hilak 26, ministroen kontseilua, eta hantxe hartuko dutela azken erabakia. Berriz idazteko aukera baldin badut, lantokiko berri gehiago kontatuko dizuet. Ibiltzen genituen makinen eta gertatu ohi ziren istripuen berri emango dizuet. Eta lankideak ere deskribatuko dizkizuet, morroi interesgarri asko, eta era askotakoak, baikinen elkarren ondoan, egunak egunen ondotik lanean. Baten batzuen gertatuak ere kontatuko dizkizuet. Ez sinestekoak irudituko zaizkizue bat baino gehiago, baina egiazkoak dira denak, baitakizue gutxitan ibiltzen dudala gezurra nik.

Abokatua ez da etorri oraindik. Ez dut hilaren 14az gero ikusi. Azken adioa egitera etorriko ahal zait, behintzat!

Besterik ez. Besarkada handi batean bildu nahiko zintuzteket denok —Mary, Fernando, izekoak, umetxoak, adiskideak...—, baina ni hain iharra, eta zuek, aldiz, hainbeste jende, nekez hartuko zintuzteket denok nire besarkadarekin. Horren ordez, besarkada bero handi bat bidaltzen dizuet gutun honen bidez, iritzi diozuen modura zeuen denon artean bana dezazuen. Hara hor, joan da besarkada!

Gero arte, edo adio sekulako. Hori ez dago nire esku.

CARABANCHEL, 1975, IRAILAK 26

Bihar goizean egunsentiarekin hilko naute. Bihotz eman nahi dizuet. Ni hilko naiz, baina aurrera doa bizia. Azken bisitan aitak esan zidan adore eta bihotz handia izateko, galego jatorrari dagokionez. Eta halaxe izan dut, duda gabe. Bihar fusilatzen nautenean begirik ez estaltzeko aginduko diet, heriotzari aurrez aurre begira diezaiodan.

Handia da nire mina, esan nahi eta esan ezina. Nire mina da zuek utzi beharra. Nire mina da zuek zaharrak izatea eta ni asko baino gehiago maitatzea, nik zuek maite zaituztedan bezainbat. Baina kontsolatu beharra daukazue, eta seme-alaba asko dituzuela pentsatu, jada herri osoa baituzue seme-alaba. Horixe eskatzen dizuet.

Oroitzen epaiketan esan nuenaz? «Bedi nire heriotzaren epaia auzitegi militar batek emango duen azkena». Horixe zen nire gogoa, baina segur naiz heriotza gehiago ere izango direla. Zorigaitzez!

Nire mina da zuek azkeneko aldiz ezin besarkatua, baina ez estutu: nire anaia Fernando besarkatzen duzuenean, edo arreba Maryren haurtxoa, edo nire adiskide min Manolo... Jakin ezazue haien baitan irauten dudala. Gainera, beti izango nauzue zeuekin, bai zierto. Beste aste bat gehiago eta hogeita bost urte beteko nituzkeen. Gazterik hilko naiz, baina pozik nago, eta konbentziturik.

Egin itzazue eginahalak, eta eraman ni Vigora. Familiaren hilobia beterik dagoenez, ehortz nazazue, ahal bada, hilerri zibilean, Ricardo Mellaren [idazle eta intelektuala] tonbaren ondoan. Baina zuen eskuetan uzten dut hori.

Besterik ez, besarkada gogor bat, azkena.

Adios aita, adios ama.

Zuen semea.