«Ezustekoak izan daitezkeen zenbait 'opera prima' daude»

Denak prest behar du bihar Donostiako 69. Zinemaldia hasteko. Bezperakoak tentsio egunak izaten dira lantaldearentzat, baita jaialdiko zuzendari Jose Luis Rebordinosentzat ere (Errenteria, Gipuzkoa, 1961). «Hiruzpalau asteren faltan jada ezerk ezin duela hobera egin esan ohi dugu. Zeren gerta daitekeena baita etortzekoa zen aktore hark azken orduan ezin izatea edo... Ikaraldi askoko egunak dira, baina normala da, 3.000 akreditatu, ehundik gora film, 400 emanaldi eta industriarentzako dozenaka jarduera dituen jaialdi batean». Agenda egitekoz betea izan arren, tartea hartu du BERRIAren galderei erantzuteko.

Bigarren urtez egingo da Zinemaldia pandemia garaian. Iazko eskarmentuak samurragoa egin du aurten antolaketa lana?

Eskarmentuak laguntzen du, batez ere neurriak antzekoak izango direlako, baina, horrez gain, askoz ere lasaiago gaude. Gogoan dut iaz, bezperako egunetan, pentsatzen nuela: «Asmatzen ari gara, ala arduragabekeria bat da?». Segurtasun neurri guztiak hartu genituen, dena neurtu genuen, eta, halere, pentsatzen nuen: «Eta bat-batean kutsatzeak baldin badaude?». Arduraren barne presio hori oso gogorra izan zen. Aurten, egoera guztiz konpondu ez bada ere, ez dugu presio hori. Ezingo ditugu hainbat gauza egin, hala nola festak eta alfonbrak publikoarekin, eta aretoak %50-60an egongo dira. Baina uste dut baikorrak izan behar dugula, segurtasun neurriekin oraindik ere oso serio jokatu behar dugun arren.

Iaz Cannesko jaialdia ez egiteak aukera eman zizuen han ematekoak ziren hainbat film ekartzeko. Aurten, berriz, Cannes beranduago egin dute. Horrek sortu dizue oztopo gehigarririk?

Bai, Cannes uztailean egiteak pixka bat desorekatu gaitu, hainbat filmek azken ordura arte itxaron dutelako baietz esateko. Iaz Cannes ez egitea guztiontzat izan zen negatiboa, baina egia da aukera izan genuela haren zigilua zuten eta inon ikusi ez ziren hainbat film emateko. Horrek ekarri zuen azken hamar urteotako Sail Ofizialik indartsuena izatea. Baina, begira, uste dut aurten Cannes ikusgarria izan dela, Venezia ere ikaragarri ona izan dela, eta Donostiak oso aukeraketa ona duela. Zergatik? Iaz oso sorta ona izan genuen, nolabait Cannes eta gu batera joan ginelako, baina film gutxiago zeuden, asko ezin izan zirelako amaitu. Aurten, berriz, iaz bukatu gabeko lan horiek eta aurtengorako sortzen ari zirenak jaso ditugu; horregatik egon da hainbeste film Cannesen, horregatik izan da Venezia hain ona, eta horregatik da, nire ustez, gurea aukeraketa oso on bat.

Berlinaleren bidetik, interpretazio sarietan sexu bereizketarik ez egitea erabaki duzue. Zein gogoeta dago horren atzean?

Berlinale beti izan da LGTBI eta sexu berdintasunaren auziei arreta handiena jarri dien jaialdia; niretzat beti izan da eredu bat. Ziur erabaki onak, txarrak eta denetarikoak hartu dituela, baina uste dut gai horiekiko kezka duela. Erabaki hori hartu zutenean, asko hitz egin genuen haiekin, industriako jendearekin... Eta sinetsita gaude luzera begira hau zabaldu egingo dela. Zeren, bizi garen gizartean, generoa gero eta gehiago kontsideratzen da eraikuntza sozial bat; pixkanaka goaz generoaren desagertzera, edo gutxienez onartzera ez daudela soilik femeninoa eta maskulinoa... Ildo horretan, iruditu zitzaigun ez zuela zentzurik emakumezko eta gizonezko aktoreen sariei eusteak; sinpleagoa zela, eta berdinzaleagoa, zuzendari, ekoizle eta abarretan sexuak ez dauden bezala, aktore protagonistarena eta taldekoarena soilik egotea. Honekin ez genuen polemikarik espero; harritu egin ginen: aurrez egin zuten Berlinalek, Mar de Platak, Huelvako jaialdiak... eta ez zen ezer gertatu.

Bada CIMAren moduko hainbat elkartek plazaratu duten argudio bat: ez da hainbeste erabakiaren kontra daudela, baizik eta horretarako goizegi dela. Bi sexuak bereizita emateak bermatzen duela emakumeen presentzia sarietan, eta horrek ekar dezakeela andrerik ez egotea. Eta ulertzen dut argudio hori, baina uste dut ez dugula beldurrik izan behar. Orain, Sail Ofizialean adibidez, esango nuke gizonenak baino andreen rol handi gehiago daudela: As in Heaven filmeko protagonistarena izugarria da; Jessica Chastainena Oscarretarako aipatzen dute denek; Paco Plazaren filmeko bi interpretazioak ikaragarriak dira; eta zer esan Blanca Portilloz Maixabel-en... Emakumeentzat gero eta rol garrantzitsu gehiago daude. Baina uste dut urte batzuk pasatu beharko direla gauzak nola doazen ikusi ahal izateko.

Kritikak ulertzen dituzu, beraz...

Bai, erabat ulertzen ditut; oso zentzuzkoa da hori pentsatzea. Jendearekin hitz egin ostean, oso gutxi zeuden aurka, eta baziren esaten zigutenak pentsatzeko ea garai egokia zen. Baina baten batek hasi behar du; Berlin hasi zen, eta gu ados ginen haiekin. Hori da gogoeta, baina beste ikuspuntu batzuk ere arrazoizkoak dira. Erabaki bat hartu dugu; denborak esango du asmatu dugun edo ez.

Lantalde bat osatu duzue auzioi buruz aritzeko. Zein da asmoa?

Begira, gu CIMArekin ez gara ados egongo pare bat gaitan, baina elkarrekin sinatu dugu parekidetasunaren aldeko gutuna, aurten (H)emen-ekin jardunaldi bat antolatu dugu... Elkarteokin elkarlanean aritzen gara; hainbat gaitan ez gaude ados, eta ez da ezer gertatzen. Egin dezagun lan elkarrekin. Gero jaialdiak hartuko ditu egoki deritzon erabakiak, baina entzun egin nahi ditugu, agian ikuspuntua aldaraziko digutelako. Interpretazio sarien polemika sortu zenean, bururatu zitzaigun mahai inguru bat egitea. Eta Deppena gertatu zenean, pentsatu genuen eztabaida prentsako tituluetatik eta sare sozialetatik ateratzea zela onena. CIMArekin eta (H)emen-ekin hitz egin, eta azken egunean egingo dugu lan saio itxi bat. Ideia da elkartzea eta lanean hastea, eta, gerora, hiru edo lau hilabetean behin biltzea eta lanean jarraitzea. Elkarrekin lan egin dezagun, zeren garrantzitsua zera baita: azken helburuetan bat gatoz, hori ez da ahaztu behar. Depp saritzearen polemika hasi zenean, nire beldur handiena zen munduko jenderik matxistena, faxistena batzea hau esanez: «Ze ongi, tratu txarren emaile bat sarituko dute», oso gogoko zutelako hori hala zela esatea. Deppi dagokionez, nik uste dut ez dutela inoiz tratu txarrengatik salatu ere egin, are gutxiago zigortu. Auzia ikusteko beste modu batzuk daude, baina elkarteok eta gu azken helburuetan bat gatoz. Beraz, eztabaida dezagun, baina ez diezaiegun argudiorik eman hemen krimen matxistarik ez dagoela defendatzen dutenei, homofoboei, faxistei... ur nahasietan etekina ateratzen dutenei. Honek ez du esan nahi publikoki gure jarrera aldatu behar dugunik, baina adi ibili behar dugu gure helburuen aurka doazen bestelako interesak tartean sar ez daitezen.

Esan duzu aktoreen sarien harira ez zenuela polemikarik espero; Depp saritzearekin ere ez?

Bai, baina agian ez hain bortitza. Depp Karlovy Vary jaialdian egon da duela hilabete eta erdi, apirilean ibilbidea saritu zioten Bartzelonan... Horretaz zerbait irakurri al duzu? Hemen, berriz, ederra sortu da... Bai, espero genuen polemika, Deppek bost urte daramatzalako hainbaten partetik tratu txarren akusazioak jasotzen. Baina nik errugabetasun presuntzioan sinisten dut, eta uste dut, batez ere, inor errudun bada, hori epaileek erabakitzen dutela. Honekin ez dut esan nahi justizia zoragarria denik; denok dakigu zein arazo dituen, baina hortik kanpo dagoena indartsuenaren legea da, lintxamendu mediatikoa... Auzitegi batean salatu ere egin ez duten norbait da: bikotekide ohiak egunkari batean egotzi zizkion tratu txarrak; niri horrek ez dit balio. Niretzat norbait erruduna da epaile batek esaten badu, eta ez dute salatu ere egin. Beraz, gai honetan soilik esango dut gizon hau ez dela inoiz atxilotua izan, ez dela inoiz epaitegi batean salatua izan, ez eta zigortua ere ezein emakumeri tratu txarrak emateagatik.

Ez duzue inoiz erabakia birplanteatu?

Ez, ez, inoiz ere ez.

Marion Cotillard izango da beste saritua. Hari buruz zer nabarmenduko zenuke?

Niretzat bi Donostia sari zoragarriren urtea da. Uste dut Depp XX. mendeko zinemaren ikono bat dela, lan zoragarriak egiten segitzen duena. Eta Cotillard aktore izugarria da, ibilbide ikaragarria duena. Aspalditik nahi genuen Donostia sarirako; beraz, oso pozik gaude.

Euskal ekoizpeneko hamazazpi film izango dira aurten, horietatik bederatzi erabat edo hein batean euskarazkoak. Zer dio horrek euskal zinemaren osasunaz eta aurtengo uztaz?

Osasun ikaragarria duela, halako herrialde txiki batean hori dena izatea eta zati handi batean gure hizkuntza propioan izatea ikaragarria baita. Urte batzuk daramatzagu, konturatu gabe, lehian beti euskal ekoizpen bat izaten, eta lehen ez zegoen bat ere. Loreak iritsi zen arte; ordutik, urtero dugu bat. Eta ez da bat-batean jaialdiko lantaldeak hori erabaki duelako; maila ona dagoelako da. Ez dut esaten ez dagoenik sentsibilitate berezi bat; bada lanketa bat. Baina ezin dugu sartu Sail Ofizialean mailarik ez duela uste dugun film bat, txikitu egingo luketelako. Tokatzen zenean jarri genuen euskarazko film bat, eta Loreak-en atzetik heldu ziren Handia, Amama, La trinchera infinita... Benetan kalitate handiko euskal zinema dugu. Euskarazko zineman ere badira film txikiagoak, dokumentalak... baina asko dago, oso gauza interesgarriak egiten ari dira. Kimuak-ek sari bat izango du aurten, eta hauek denak Kimuak belaunaldikoak dira; hala hasi ziren. Eta hau ez da geldituko, zeren gero Tabakalera belaunaldia etorriko baita, oso emakumezkoena izango dena, gainera. Han sortzen ari den mintegi horrek guztiak fruituak emango ditu urte batzuk barru, Kimuak-ek bezala.

Nik bizi izan nituen euskal zinemaren agerraldi batzuk non liskarrak zeuden ekoizleen, Eusko Jaurlaritzaren eta ETBren artean, eta ez diot batek edo besteak ez zuela arrazoirik izango, baina hori ez da ona. Orain denak batera doaz; ez daude gauza guztietan ados, baina bada interes bat honek aurrera egin dezan. Euskal zinemarekiko erakundeetatik, jaialditik, telebistatik, aretoetatik dagoen babes horrek hazitegi bat sortzen du, eta urtez urte fruituak emanez doa. Uste dut garrantzitsuena dela denok eskutik joatea; gero, bulegoetan egon daitezela egon beharreko liskar guztiak, baina bulegoetatik kanpo, babestu behar da egiten dena. Oso garai ona da euskal zinemarentzat; izango ditu gorabeherak, urte guztiak ez dira berdinak izango, baina uste dut urte askotarako soka dugula, ziur.

Eta Sail Ofizialari dagokionez, zer kolore izango du aurten?

Aspalditik nahi dugun zerbait oso argi ikusiko da aurten, nire ustez, eta da izen handiak egotearekin batera —hala nola Terence Davies, Zhang Yimou, Laurent Cantet— gauza berriak deskubritzen saiatzen garela, film desberdinak egon daitezela. Aurten, aspaldiko partez, gizonek zuzendutako zortzi film eta emakumeek zuzendutako zazpi daude, eta, azken horien artean izen oso ezagunak badaude ere —Lucile Hadzihalilovic, Claire Simon...—, ezusteko handiak izan daitezkeen zenbait opera prima ere badira. Eta, gero, generoko zinema nahikotxo dago; Zhang Yimouren filma melodrama bat da, El buen patrón komedia sozial bat da, Paco Plazarena terrorezko generokoa da erabat...

Inauguraziorako, Carlos Sauraren film labur bat eta Zhang Yimouren berria hautatu dituzue. Lehen aldia da halako inaugurazio bat egiten duzuela...

Bai. Izan ere, gutxitan duzu Sauraren labur bat munduko premiere gisa, gerra zibileko haurrez hitz egiten duena, gainera. Uste dut memoria aldarrikatzeko garai ona dela, estatu kolpe batez hitz egiten duen film honekin, edo Maixabel-en moduko film batekin, uste dudalako ona dela iragana oroitzea, errebantxarako inolako asmorik gabe; gertatu zaigunaz gogoeta egitea, etorkizunari begira ikasteko. Ona da Maixabel jartzea ETAren indarkeria izan denaz eta pertsona baten gizarteratzeko aukeraz hitz egiteko. Edo Egunkaria-ri buruzko Paperezko hegoak, niretzat gaiaz egin den lanik interesgarriena. Edo Bolante baten historia, Naparra auziaren eta, batez ere, estatu terrorismoak eta GALek esan nahi izan zutenaren ingurukoa dena. Interesgarria da ikuspuntu desberdinak egotea; jaialdi batek diskurtso ezberdinak bildu behar ditu, gogoetarako aukera emateko; batzuekin ados egon edo ez, uste dut film hauek guztiek ekarpen bat egiten dutela.

Zhang Yimourena melodrama bat da, eta zinemari eginiko kantu zoragarri bat. Perlak-en egon den eta epaimahaiburu ere izan zen zuzendari bat da, baina sekula ez dena jaialdian lehiatu, eta istorioa zoragarria da. Ikusi duen pertsona batek esan dit inoiz izan dugun inaugurazio politenetako bat izango dela, eta nire zuzendari garaiko politena; ados egon naiteke.

Iaz, publikoa aretoetara joateko beldur izateko kezka bainoago, sarrera gutxi izanik asko kanpoan uzteko pena zenuen. Aurten ere sarrera gutxiago daude, baina azkar ari dira saltzen...

Ba, begira, iaz jende asko egon zen, baina egia da urtero etorri ohi den jende batek esan zigula ez zela ausartzen. Aurten sarrera gehixeago atera ditugu, saio gehiago daudelako, eta iaz baino %60 inguru gehiago saltzen ari dira. Eta sumatzen dugu iaz ez bezalako poz bat zinemara joateko. Hiri txikia gara, kalean jendeak gauzak aipatzen dizkizu, eta sumatzen dut gogo hori. Hori oso ona da, baina zuhurrak izan behar dugu. Aretoek frogatu dute seguruak direla, maskara jarrita ez dela arazorik, baina ez dezagun arreta galdu.