«Giza harremanek hunkitzen dute irakurlea; pertsonaia interesgarriek»

Iragana gogoratzen hasita, Cinema Paradiso filmeko haurrarenarekin alderatu du Gregorio Muro Harrietek (Donostia, 1954) bere umezaroa. Aita Hernaniko (Gipuzkoa) Zintzotasuna zinema aretoko proiekzionista zuen, eta han, filmen artean, hazi zen. «Western ugari ikusi nituen, eta hasi nintzen istorioak asmatzen. Komikiak ere irakurtzen nituen, eta berehala hasi nintzen istorioak irudien bitartez kontatzen». Gerora, euskal komikigintzaren erreferente bilakatu zen. Lehenik, Ipurbeltz-en, eta, gero, Habeko Mik-en argitaratu zituen lanak, eta horrek Frantziako merkatuko ateak ere ireki zizkion, harik eta 90eko hamarkadaren hasieran ikus-entzunezkoen munduan sartu eta komikia baztertu zuen. Azken urteetan, ordea, bere lan klasiko batzuk (Indianoa, Justin Hiriart, Jon eta Mirka eta Sorgin seinalea) berrargitaratu dituzte, eta, erretiro «fiskala» hartzeko urtebete gelditzen zaionean, komikiaren harra berriro sartu zaio barruan. Ostera ere lanean hasi da. Istorio berriak irudikatzen.

Esan izan duzu irudien bitartez kontatzen duen narratzailea zarela, ez idazle.

Nik, betidanik, beharra izan dut irudiekin kontatzeko, baina ez naiz ona izan marrazten. Hasieran, idatzi eta marraztu egiten nuen, baina gidoilari ikusten dut neure burua, ez idazle. Idazlea idatzizko hizkuntzan oinarritzen da sentsazioak transmititzeko, eta nik irudizko hizkuntza dut oinarrian, nahiz eta helburua berbera izan: atmosferak, sentsazioak, tentsioa, erritmoa sortzea. Beti irudietan pentsatzen dut; zein irudi datorren beste baten atzetik... Ez irudi hutsetan, argazkilari batek bezala, baizik eta haien arteko harremanean. Irudiak bezain inportantea da irudien arteko hutsunea, komikia etengabeko elipsi bat delako.

Arte grafikoetan hasi zinen.

Biltzeko paperetarako marrazkiak egiten nituen. Hor urte dezente igaro nituen, marrazten. Han ibili zen Jon Zabaleta lanean, niretzat idoloa zena. Egin-en hasi zen hura lanean, eta niretzat nolabaiteko amets bihurtu zen hura. Zabaleta, Antton Olariaga eta Egillor... hirurak zeuden Egin-en.

Zu Ipurbeltz-en hasi zinen komikigintzan.

Bai, Ipurbeltz sortu zenean [1977an], hara jo nuen, eta Julen Lizundia zuzendariak animatu ninduen hastera. Hortik aurrera, han hasi nintzen gauzak egiten.

Oso hasieratik Francisco Fructuoso eta Daniel Redondo izan zenituen kolaboratzaile nagusi marrazkiarekin.

Ipurbeltz-en garai hartan Bartzelonako komiki azokan izan nintzen Fructuosorekin, ikusten nola funtzionatzen zuen mundu horrek. Han ohartu nintzen Frantzian 46 orrialdeko albumek funtzionatzen zutela, eta Fructuosori egin nion halako obraren bat egiteko proposamena. Gerora Jon eta Mirka izango zena bezalako zientzia fikziozko istorio bat egitea proposatu nion, baina hari ez zitzaion interesatzen zientzia fikzioa. Euskal baleazaleen inguruko kontakizun batekin joan nintzaionean, ordea, berotasunez hartu zuen... Hor sortu zen Justin Hiriart. 1981a zen. Glenat argitaletxera bidali genituen orrialde batzuk, eta onartu ziguten proposamena. Tarttalok gaztelaniaz atera zuen; Ereinek, euskaraz, eta Glenatek, frantsesez. Eta guretzat ezinbestekoa zen hori, hizkuntza bakarrean aterata ezinezkoa zelako egindako lana ordaintzea.

Zure istorioetan bada abentura, baina abentura horren atzean beti kontatu nahi izan duzu beste zerbait.

Bai, esango nuke idatzi dudan lanetan badagoela boterearen, boteren baten, kontrako askapen borroka bat. Uste dut hori horrela ateratzen zaidala, gehiegi pentsatu gabe. Istorioak kontatzen ditut, eta istorio horiek testuinguru politiko eta sozial bat dute. Jakina, nire ideiak txertatzen dira hor.

Zineman ere egin duzu bidea. Hori ere komikiaren jarraipen natural moduan ulertzen duzu?

Frantzian komiki munduan krisi bat gertatu zenean, 90eko hamarkadan, marrazkilari gabe ikusi nuen neure burua. Eta juxtu une hartan zinema munduan sartzeko aukera sortu zitzaidan, Juanba Berasategirekin. Eta hori ere ametsa nuenez, sartu nintzen mundu hartan. Baina onartu behar dut komiki arloan aritu naizenean disfrutatu dudala gehien.

Agian komikian irudimenari ezin zaiolako mugarik jarri?

Izan liteke. Komikian, burutik pasatzen zaizuna irudietara eramateko marrazkilari onak dituzunean, dena da posible. Zineman, bistan da ezetz.

Hala ere, Justin Hiriarteta Sorgin seinalea, esaterako, oso ondo txertatuta daude testuinguru historikoan. Dokumentazio lan handia egin behar izan duzu?

Bai, Internet ez zen garai hartan... Arakatu dugu artxiboetan, museoetan... bidaiak egin ditugu hiriak ezagutzeko, fotokopiatu ditugu liburu zaharrak etxean irakurtzeko, apunteak hartu... Dokumentazioa, idatzizkoa nahiz irudizkoa, oso inportantea izan da.

Adibidez, Justin Hiriart-en kasuan, euskal baleazaleen ontziak nolakoak ziren jakiteko.

Hori da.Une hartan San Joan ontzia aurkitu zuten, baina ordura arte ez zegoen gauza handirik, eta gu Mayflower eta Drake pirataren Golden Hind ontzien maketak izan genituen abiapuntu. Haiek gerrarako ontziak zirenez, kendu genien armategia, eta lanerako ontzi batek izango zituen elementuak gehitu genizkion. Ikusten baduzu San Joan ontzia eta Justin Hiriart-ekoa, ohartzen zara berdinak diruditela. Baina orduan ikerketa lan handia egin behar genuen, baita hizkera nolakoa zen jakiteko ere. Giroa zehaztea oso garrantzitsua da, istorioa sinesgarria izan dadin.

Hala ere, entretenitzea izan duzu beti helburu nagusi?

Bai. Narrazioaren alde jarri behar dituzu elementuak beti. Abentura bat ez da gertaeren bilduma huts bat;gai bat ere izan behar du oinarrian. Baina horrek ezin du baldintzatu narrazioa ere. Esate baterako, Justin Hiriart idazten ari ginenean, Lemoizko zentral nuklearraren gaia eta ekologiarena pil-pilean zeuden...

Baleazaleen kontakizun batean kontzientzia ekologista nola txertatu. Hor arazoa.

Hori da. XVII. mendearen hasieran girotutako istorio bat da. Erabat anakronikoa litzateke1600. urteko euskal baleazale batek kontzientzia ekologista garbia izatea. Sorgin seinalea-n, berriz, emakumeak dira protagonista nagusiak, eta haien ikuspuntutik kontatzen da istorioa. Elbira, protagonista nagusia, izaera handiko emakumea da, baina kontuan izanik XVII. mendean gaudela, gizonezkoen mende dago. Garai hura halakoa zelako.

Sorgin seinalea-n, beste hainbat gairen artean, genero indarkeriarena ere azaltzen da. Idatzi zenuenean ez zen gizartean hain presente zegoen gaia...

Ez, genero indarkeria ez da gaurko gaia, beti egon da,baina egia da garai batean ez zela askorik hitz egin edo idazten horri buruz. Baina, orokorrean, giza harremanez hitz egiten dut, horrek mugitzen duelako mundua. Horrek hunkitzen du irakurlea. Pertsonaia interesgarriak sortzea da helburua, ez heroi tipikoak, baizik eta beren bertuteak eta beren ahuldadeak izango dituztenak.

Zure lan gehienek lotura dute Euskal Herriarekin, hitz egiten dute hemengo pertsonaiez. Ezagutzen duzunaz idatzi behar duzula pentsatzen duzu?

Edozeri buruz idatz dezakegula uste dut, baina dokumentazio lana hain garrantzitsua izanda... Lehen Madrilera joan nintekeen zerbait kontsultatzera, baina ezin nuen milaka kilometro bidaiatu... pentsa Internetik ez zegoela. Gainera, pentsatu nuen gure istorioak ere interesgarriak izan zitezkeela hemendik kanpo ere. Eta Justin Hiriart-ek Frantzian izan zuen oihartzunak berretsi egin zuen hori. Haientzat mundu ezezaguna zen, baina erakargarria era berean.

Frantzia Europako merkatu garrantzitsuena da...

Mundukoa. AEBetakoa baino inportanteagoa da. Agian Japonian gehiago saltzen da, manga-eta...

Baina zure lanaren oinarrian komiki franko belgikarra dago.

Bai, zalantzarik gabe. Tintin, adibidez, abenturaren esentzia zen. Eta gainera, ikuspuntuaren garrantzia erakutsi zidan. Lehenengo zenbakiak oso kolonialistak ziren, baina gero aldatuz eta garatuz joan zen ikuspuntua. Baina gustatzen zitzaizkidan Charlier, Goscinny, Giraud /Moebius...

2011n Indianoa berrargitaratu zuen Galtzagorrik. Hori izan zen nolabaiteko ziztada bat zuretzat, komikira bueltatzeko?

Ez... baina 2013an Eguzkiaren izerdia berrargitaratu zuten Frantzian, integral batean. Deitu egin zidaten azoka pare batean parte hartzeko. Gero gaztelaniaz ere argitaratu zuten, Getxoko Azokara joan nintzen, eta han ikusi nuen jende asko gogoratzen zela gutaz eta gure lanaz. Eta har hori piztu zitzaidan. Erretiratzeko garaia iritsiko zait laster, erretiro fiskala hartzekoa, baina sormen lana edozein momentutan egin daitekeenez, eta zinema ez bezala, hobby moduan ere planteatu dezakezunez, erabaki nuen itzultzea.

Eta nola itzultzen da bat aspaldi utzi duen alor batera?

Gaur egun marrazkilari oso onak daude Euskal Herrian, eta haietako batzuekin hasi naiz lanean. Azkenean Alex Machorekin landuko dudan proiektu bat onartu dute Frantzian, eta dagoeneko lanean ari gara. Ekaitz Agirre arduratuko da koloreaz. Lotsa eta oroimina deituko da, eta Filipinetan dago kokatua, AEBen eta Espainiaren arteko gerra garaian. Beste proiektu batzuk ere baditugu esku artean...

Bien bitartean Harriet argitaletxea ere sortu duzu. Batetik zure lan klasikoak berrargitaratu dituzu, baina bestetik hasi zara beste egile batzuen lanak ere ateratzen.

Asmo handirik gabe hasi naiz, baina ikusten dut bagoazela forma ematen argitaletxeari. Berrargitaratzen euskaraz eta gaztelaniaz iraganeko lanak, eta, era berean, lan berriak kaleratzen. Argitaletxeak emango balu soldata bat edo bi, ni gustura. Eta ez badu ematen, itxiko dugu eta kito. Baina oso gustura nago argitaratzen ari garen lan batzuekin. Batzuk zoragarriak iruditzen zaizkit.

Euskal komikiaren beste klasikorik berrargitaratzeko asmorik baduzu?

Ari gara prestatzen Miguel Berzosaren Mintxo. Ipurbeltz-en atera ziren haren istorioak, eta orain bilduko ditugu. Eta gero nahiko nuke neure proiektuak ere, poliki-poliki, ateratzen joan, eta baita euskal autoreenak ere.

Eusko Jaurlaritzak komikigintzarako laguntza lerro bat ireki du. Zer iruditzen zaizu?

Album bat egitea urtebeteko lana da ilustratzaile batentzat. Eta euskaraz eta gaztelaniaz argitaratuta bakarrik, gehienez ere 2.000 euro irabaziko lituzke urte horretan. Frantzian argitaratzeko aukera dago, baina pentsa zenbat jende dagoen han ateratzeko asmoarekin! Lehia izugarria da. Laguntzekin, gutxienez, jar zaitezke horretara, bestela ia ezinezkoa delako.

Euskal Herrian bada, halere, harrobi bat gaur egun?

Oso jende ona dago, eta, zorionez, Xabiroi bat dago, aukera ematen duena argitaratzeko. Astiberri ere argitaratzen ari da... Aukerak lehen baino gehiago dira.

Badago euskarazko lanak kontsumitzen dituen merkatu bat?

Helduentzako lanek hobeto funtzionatzen dute gaztelaniaz; haurrentzakoek, ordea, askoz hobeto euskaraz. Izugarrizko aldearekin. Guraso euskaldunak askoz jabetuago daude haurrek euskarazko lanak behar dituztela. Gehiago kezkatzen dira beren seme-alaben hizkuntzaz eta kultur kontsumoaz. Helduentzako lanen kasuan, gehiago saltzen dira gaztelaniaz, baina kontuan izan behar da merkatua askoz txikiagoa dela. Bestela, proportzioan, euskaraz gehiago saltzen da hor ere.

Iaz ia 30 bat lan argitaratu ziren euskaraz. Neurri egokia da?

Nik esango nuke baietz. Hori baino gehiagorekin agian gainezka egingo luke merkatuak.

Zu zeu ez zara euskal hiztuna, baina zure lana euskaraz argitaratu izan duzu beti. Zer garrantzi du hizkuntzak zuretzat?

Niretzat ezinbestekoa izan da euskara. Euskaraz argitaratzen hasi nintzen nire lehenengo urteetan. Eta ezin dut ulertu nire obra euskara gabe. Garai batean euskaltegian ibili nintzen, baina orduan Frantzian ari nintzen argitaratzen, eta ez nintzen iristen. Krisi bat ere izan nuen. Eta erabaki nuen uztea. Baina mundu honetan zerbait banaiz, euskarari zor diot hori. Euskarari esker garatu dut nire lana komikian.