Bestearen parean ni

Asel Luzarragaren azken liburua Txalapartak argitaratutako Bahiketa lana da. Liburuko azalean agertzen dira eleberria interpretatzeko bi klabeak: hitz bakarreko izenburuak laburbiltzen du lanaren trama, eta irudiak bi gizonezkoren arteko kontrajarrera iradokitzen du. Izan ere, nobelaren narratzailea Edu da, Matxin lagunarekin batera Hego Amerikan atzerriratua bizi den gizon heldu euskaldun bat. Lehen begi kolpean pentsarazten duenez, bi kideetako bat desagertu egingo da ustekabean, eta bestearen ahotik jasoko ditugu desagertuaren irudia eta haren faltaren inguruko hausnarketak.

Horrela, Eduk Matxinen gainean egindako barne-bakarrizketa bilakatuko da nobelaren osotasuna. Azken finean, maitasun harremanei, laguntasuneko zein bikote gisakoak, egindako maitasun kantu bat da lana, baina kantu hori beste kidearen deskribapen jardun bilakatuko da, eta deskripzio hori ispilu-jolasean oinarrituko da; ikusgarri egingo baita besteengan eraikitzen den irudia norberaren proiekzioa izan ohi dela usu. Zentzu horretan, irakurleak tramaren amaieran jakingo du Eduk Matxinen ikuspegi desitxuratua, idealizatua, eskaini duela. Puntu interesgarria da nola uzten dituen inkontzienteak agerian narratzailearen beldurrak, obsesioak, eta abarrak laguna definitzerakoan.

Kontrapuntu gisa, ez dirudi oso egokia laguna definitze horretan narratzaileak izaten dituen digresio politikoen pilaketak. Azalduko dut: narratzaileak, Matxinen aitzakian, burura datozkion hainbat gai jorratzen ditu (Euskal Herriaren turistifikazioa, marxismoaren baitako matxismoa, etab.), kontakizunak berez horretarako bide gehiegirik eman gabe. Izan ere, gai horiek isolatuta ageri dira, protagonistak oroitzapen modura iradokitzen dituelarik, hizpide bilakatu eta haien gaineko diskurtsoa plazaratzen du. Kontua da, beraz, bereziki harira etorri gabe egiten dela. Ni neu pasarte horiek kontakizunetik atera naute.

Beste alde batetik, narratzaileak bere buruari traizio egin dion sentsazioa ere izan dut. Eduren eta Matxinen harreman horretan, anbiguotasuna da nagusi: lagunak eta maitasun librea bizi duten maitaleak dira, eta, harreman anbibalente horren bitartez, harreman heteropatriarkalak eraisteko formulak erakutsi nahi ditu narratzaileak nobelan. Kontua da, ordea, eredu heteropatriarkalaren kontra eraikitzen den hartu-eman berri horretan ere desira sexual maskulinoaren inguruan ardazten direla gertakari guztiak hemen; adibidez, Eduk Matxinekiko erakusten duen lilura hark gizonekin zein bereziki emakumezkoekin ligatzeko erakusten duen gaitasuna da. Beraz, gizonezkoen ahotsa bilakatzen da erdigunea narrazioan, eta falozentrismoa gailentzen da bertan.

Irakurketa gisa, Luzarragak jakin du suspenseari ondo eusten, desagerpenaren arrazoiak aletu arte. Irakurketa arina eta entretenigarria egiten da Bahiketa-rena; are, hausnarketarako bidea zabaltzen dute hiztunen jarrera zenbaitek, baina aipatu ditudan ahultasun horiek irakurketa bakarreko testu egiten dutela iruditzen zait.