'Hugo, non dada Emmy?'

Donostiako Tabakalera egiten ari den Kearen Politikak programan bizidunen munduan ez dauden baina bizirik jarraitzen duten artisten izpirituak inbokatzen dira hainbat ziklotan, eta pasa den asteburuan Hugo Ball idazle dadaistaren txanda izan da; besteak beste Metrokoadroka kolektiboaren performance batekin eta Jose Mari Zabalaren film batekin, nonbait Joxan Artzeren figura Hugo Ballekin erlazionatzen duena.

Ezohiko idazle alemaniarra Suitzara erbesteratu zen Lehen Mundu Gerran hartutako guda ororen kontrako jarrerarengatik, Emmy Henningsekin batera fundatu zuen Zurichen Cabaret Voltaire izeneko lokal mitikoa, eta dadaismoaren sortzailetzat jotzen da. Bilatu ezazue haien eta kabaretaren inguruko informazioa, merezi du eta. Ordea, hor agertzen zaigun Emmyren figura polifazetikoa Hugorena baino interesgarriagoa izan daiteke, bere sakoneko izaera askearengatik eta bere ibilbidean jorratu zituen arte-adierazpideengatik.

Emanaldia hasi baino lehen, argibide eta gomendio soil batzuk eman dizkigute artistek, eta Z aretora sartzean giro berezia aurkitu dugu. Aulkiak desordena neurtuan jarrita, haietariko batzuk iraulita, zenbait kuxin lurretik sakabanatuta, foku urdinak mugimendu pausatuan eta balizko agertokian, gorputz bat, agian konortea galduta, agian hilik. Meditaziora gonbidatzen zuen giroak, eta lehen minutuetako soinu inguratzaileak anabasa sentsazio leuna sortu zuen; batera entzuten genituen loturarik gabeko esaldi zatiak eta hotsak bat zetozelako dadaismoaren izaera apurtzailearekin.

Une jakin batean berpiztu da etzanda zegoen Hugo Ballen irudikapena, eta hark Kandinskiren obra aztertuz idatzi zuen hitzaldia irakurtzen hasi da Javi Fernandez Jabitxin, jatorrizko hizkuntzan eta ganoraz, Oier Guillanek testuko pasarterik esanguratsuenak euskaraz tartekatzen zituela. Kontua da, ordea, boxeo eskularruak jantzita pasatzen zituela orriak —nahiko ondo moldatu zen, egiari zor— eta, aleman hutsez entzundakoa hala edo nola harrapatu nahian zebilela, Freiheit berdin frijitua bezalako aurkikuntza nabarmenak egin ditu.

Aurretiazko baldintza zen diskurtso hura osorik eman beharra, eta era dadaista horretan bete dute agindua. Amaiera aldera, gainera, hizkuntza bietan eta aldi berean irakurri dute testua, olerki fonetikoaren asmatzaileari nolabaiteko omenaldia eginez. Eta bitartean, presente egon da Emmy Hennings, Idoia Beratarbideren txotxongilo baten —txotxongiloak ere egiten zituen Henningsek— eta zuzenean marraztutako irudien bidez, argiaren koloreen deskonposaketa lagun. Voltaire kabareta kartoizko kaxa bateko zulotik behatu dugu eta, funtsezkoena, Iraia Eliasek hitzik eta soinurik gabe irudikatu du Henningsen askatasun zigortua, dadaismoaren sortzailea —eta ez musa soila— hura ere izan zela aldarrikatuz.