Errelatoaren erronkez

Literaturaren tokia euskal gatazkan eta gatazkatik landa, haren rola edo eginbeharra gatazkari begira, tokatzen zaizkion erronkak bake garai hastapen honetan; eta alderantziz, gatazkaren eragina euskal literaturak hartu izan duen norabidean: gai zinez zaila eta minbera bota zigun duela bi aste Txema Arinas zutabekide berriak. Uste dut Patxi Zubizarretak bezala gisa horretako galderei erantzuteko goizegi dela oraino, eta hausnarketa luzeen mentura daukagula aurrean; zorion aro ikerleentzat, bai eta, paraleloki, literatura zaleontzat ere, euskal literaturaren bihurgune garrantzitsu batean gertatzea!

Alabaina, borroka armatuarekin batera gure gizartean garatu ideologia totalitarioek pittaka-pittaka zinezko demokraziari utziko diotela leku ez dut dudatu nahi, eta ondorioz, gure literatura bera abertzalegoaren pisu sakratutik askatuko dela, argitze papera funtsez jantziz. Azken finean, denok nahi duguna da gertatutakoen egoera zuzenean bizitzea, eskubide indibidual eta kolektiboak errespetatuak diren gizartean libroki bizitzea. Xede hori gogoan, trantsizio mementu honetan lehenbailehen agerrarazi nahi duguna da egia, eta egia horren izenean, bai, arrunt zilegi zait ETAren biktimak doinu patetikoan erakutsiak izaitea, bai eta ETA borrero deitua izatea ere. Ez baita egia bat bakarrik, izan daitezke norberaren egia, egia afektiboa, gertakizun objektiboetan oinarritutako egia, egia kolektiboa... Egia guzien beharra dago herri zauritu baten memoria sendoa eraikitzeko, eta egia anitz horren osa lanean du bere tokia, bete-betean, literaturak, bi arrazoirengatik: batetik, gertakizunak, gauzak eta jendeak transfiguratzeko ahala duelako, eta bigarrenik, ideologia politikoetatik at munduko beste kulturen zuhurtzia eskaintzen ahal digulako.

Plazer anitz hartu nuen Itxaro Bordak 2013ko 56. Maiatz aldizkarian argitaratu Bakea eta bi sos irakurriz, Dostoievskiren eleberrien bidez proposatzen duelako ikusmolde interesgarria gure literaturaren eta gatazkaren arteko harremanez, frogatuz beste hizkuntzetan idatzi literatura lagungarri izan dakigukeela gure iragan hurbilaren desmitifikatzeko —ustekabean, Mikel Antza bezalako etakide baten obrak baino gehiago—.

Ondoko urte eta hamarkadetako euskal literaturari begira igurikapen handiak ditut: segur da eleberrietako pertsonaiak gero eta sailkagaitzagoak izanen direla —ez heroiak, ez eta arras anti-heroiak ere—, gero eta dudakorragoak eta bihurriagoak izanen direla, hots, gero eta humano eta errealistagoak. ETAren armek —suzkoen zein ideologikoek— eragindako totalitarismotik jalgitzekotan garelako seinalea izanen da, ene ustez, traidore figuraren garapena euskal literaturan. Sorj Chalandon idazle frantsesak Mon traître nobelan itzal anitzeko traidorearen antzekoak asmatzekoak ditugu oraindik.

Baina pertsonaiez kanpo ere literaturak beste tresnarik dauka egiaren agerrarazteko, hala nola hizkuntza berrasmatzeko ahala, garbikeriak bazterrera utzita, bai eta lehengo hizkuntza/kultura «etsai»-ekin harremanak lotzeko eskumena ere. Ea ba ausardia linguistikoz jositako liburuak gozatuko ditugun laster, egiaren eta zuzentasunaren izenean.