«Abertzaleen kontrapisua izango gara beti»

Erretiroa hartua duen arren, oraindik ere joaten da Errenteriako PSE-EEren Herriaren Etxera eta alderdiaren Gipuzkoako egoitzara. Hain zuzen, egoitza horretan hartu du BERRIA Miguel Buenek (Ardisa, Espainia, 1947). Denbora darama komunikabideekin hitz egin gabe, eta patxadaz ekin dio elkarrizketari. Berehala atera du, baina, odolean duen grina.

1987an, Errenteriako alkatetzara iritsi zinenean, orain bezala, zure alderdiak eta EAJk akordioa egin zuten Gasteizen. Zein zen zure iritzia orduan?

Ondo ikusten nuen. Uste nuen aurretik Francoren aurka aritu ginen bezala, demokraziaren defentsak ere batu behar gintuela; kasu horretan, ETAren aurka.

Alderdikideek iritzi bera zuten?

Ongi hartu zen herrietan. Militanteei EAJko jendea ez zaio inoiz iruditu eskuinekoa, ez PPkoa bezalakoa, Francoren aurka elkar aritu ginelako-edo. Baina haiek gu askotan tratatu gaituzte hemengoak ez bagina bezala.

EAJ zatitu ez balitz, uste duzu bat egingo zenutela?

Segur aski, ez. Haiek gehiengo osoa izango balute bezala aritzen ziren instituzioetan, abertzale erradikalek horietako batzuetan parte hartzen ez zutelako. Eta EA sortu zenean, kezkatu egin ziren. Botereari eutsi nahi bazioten bazekiten lehenago edo geroago bat egin beharko zutela gurekin. Haientzat hori izan zen arrazoi nagusia: botereari eustea.

Antzik ba alda dago egungo egoerarekin?

Izatekotan, bat: herri hau modu ordenatu batean eta herritar guztientzat eraikitzeko helburua dugula berriz ere biok.

Orduan, EAJri egin zion mesede gehien. Kezkatzen zaitu horrek?

Naturala da gobernatzen duenak ateratzea etekin handiena. Baina bereziki herri honi egin zion mesede, hainbat instituzioren, tresnaren, azpiegituraren oinarriak finkatu genituelako.

1987an zuek zenuten legebiltzarkide gehien, baina, halere, Ardanza (EAJ) lehendakari.

Garai horretan hobea zen EAJren jardunean eragitea gobernua hartzea baino, eta haiekin bat egitea zen eraginkorrena. Gainera, ETAren jarduna bere gogorrenean zen, eta militarren sable hotsak entzuten ziren Madrilen.

Baina saiatu zineten EArekin eta Euskadiko Ezkerrarekin.

Bai, baina haien exijentziak oso handiak ziren, eta aitortu behar da guretzat ere ez zela erraza. Espainiako Gobernuan lehen agintaldia genuen, eta, egia esan, aukera arriskutsua zen. Autogobernua ere jokoan jar genezakeen.

Eta orain?

Guk oso argi ditugu gure lehentasunak, eta, orduan bezala gaur egun ere, alderdi sozialista ez da sartuko inora ez doazen bidaietan. Kontrapisu bat gara abertzaleentzat, eta hala izango gara beti; hori ona da herri honentzat.

«Bidaia» diozunean, independentziaz ari al zara?

Haiek ari al dira? Ari badira, badakite gurekin jai daukatela. Baina nik ez dut zail ikusten ados jartzea EAJrekin, autogobernua blindatzea bada asmoa. Ni, behintzat, etxebizitza eskubideaz ari naiz, osasunaz, gure ogasun sistema propioaz... Eta hori blindatu beharko da Espainiako Konstituzioan aldaketak eginda.

Errenteria izanik gatazkak gogorren jo dituen herrietako bat, nola bizi duzu giroa orain?

Lehen beste alde batera begiratzen zuen jende askok egun agurtu egiten nau. Jakin nahiko nuke ea jarrera aldaketa hori goiko batek agindua den edo hausnarketa pertsonal baten emaitza den. Baina hori jakitea ezinezkoa denez, konformatu egiten naiz.

Uste duzu alkate gisa behar beste saiatu zinela estatu indarkeriarekin loturiko kasuetan?

Ez zen izan ekintza bakar bat ere, ikuspuntu etiko, moral edo politiko batetik gaitzesgarria izan eta nik publikoki salatu ez nuenik.

Azalpenak eskatu behar izan zenizkion norbaiti, jakinda zuretzat kaltegarria izan zitekeela?

Bai. Eta egia da arrisku handiko egoerak sortzen zirela halakoak salatzean. Eta zer esanik ez pribatuan kexatzen nintzenean.

Zer egin zenuen, bada?

Bereziki, gestioak egin nituen hainbat atxilotu askatu zitzaten.

Nolako gestioak?

Telefonoz, eta atxiloketa horien arduradun zuzenarekin.

Intxaurrondoko buruarekin?

Hangoekin hitz egiteak, normalean, ez zuen ezertarako balio, sarjentuek-eta goikoen aginduak baino ez baitzituzten betetzen. Beraz, beste horiekin hitz egiten nuen: ministroarekin, estatu idazkariarekin...

Horietako batzuk lotura zuzena izan zuten gerra zikinarekin.

Bai. Eta horietako batzuk ere izan ziren hori guztia argitara ateratzen lagundu zutenak.

Zer izan da zuretzat bizkartzain bat gau eta egun ondoan izatea?

Nik ez nuen nahi, baina, Miguel Angel Blancoren hilketaren ostean [1997], behartu egin gintuzten. Gogaikarria zen; askatasun falta izugarria nabari nuen, eta are gehiago familiak. Zentzugabekeria horren aitortza espero dut.

Herrarik sentitzen duzu?

Ez. Amorrua sentitzen dut. Zertarako balio izan zuten hilketa guztiek, ETArenek eta besteek?

Eta sentimendu horrek eragin al du alderdiaren erabakietan?

Alderdi sozialista izan da gehien busti dena hori guztia amai zedin. ETA bukatzeko, eta, horrekin batera, mundu hori bide soilik politikoetara ekartzeko.

Gizarteak horrela ulertu al du?

Alderdi popularrak beti erabili ditu bakea lortzeko gure saio guztiak bozetan gure aurka egiteko. Herritarrek, noski, ulertzen zuten gure ahalegina, baina makinaria oso bat martxan jartzen baduzu sinetsarazteko ETAri ematen ari garela berak nahi duen guztia, ba, gertatzen da gertatzen dena.

Baina denak ez dira bakea lortzeko ahaleginak izan. Ala bai?

Ez da inoiz demostratu, hala ez zelako izan, alderdiak bat egiten zuenik gerra zikinarekin, torturarekin... Aurkakoa baizik. Hala ere, eta ez dut batere gustuko hau esatea, horrek ez zigun kalterik egin. Garai hartan, Espainiako gizarteak ulertzen zuen hori egitea.

Eta euskal gizarteak?

Hemen ere jende askok babestu zuen, eta herritar asko harrituko lirateke jakingo balute zein alderdiri ematen zioten eta ematen dioten botoa horietako askok. Behin baino gehiagotan oinak gelditu egin behar izan dizkiet batzuei, ohartaraziz esaten ari zirena astakeria bat zela.

Zeini? Zer proposatzen zuten?

Esan dezakedan gauza bakarra da ez zirela nire alderdikoak.

36 urte joan dira Gernikako Estatutua onartu zenetik, eta osatu gabe dago oraindik. Zergatik?

EAJko agintari batzuek nahi izan duten guztia atera dute gobernu zentraletik, eta atera ez dutena ez dute atera, bereziki, ez dutelako nahi izan. Hori bai, diru kontuetan berehala jartzen dira ados.

Eta zer ez zuten nahi?

Espetxe politika, adibidez. Orain esaten ari dira nahi dutela, baina beste garai batzuetan nahiago zuten gobernuaren esku uztea, Madrili errua botatzeko. Patata bero bat zen eta da; baina eskatzen dute, askorik tematu gabe, hori bai.

Baina espetxe politika ez al da izan Madrilek ETAren aurka erabili duen beste tresna bat?

Bai. Baina jendeari ahazten zaio garai batean EAJko buruzagi batzuk, orduko nagusiak, sakabanaketaren alde zeudela.

Baina atzera egin zuten gutxira.

Nik urte asko ditut, eta ez dut oso ondo gogoratzen noiz egon diren alde eta noiz kontra.

Autogobernuarekin loturiko gaietan, EAJk ez al du zuzenean negoziatzen Madrilekin?

Bai, askotan; ia beti.

Eta alderantziz? PSOE zuen gainetik pasatzen al da?

Hori ere bai.

Eta hori berriz gerta daiteke?

Tentazioak egongo dira, baina orain ezetz uste dut, PSOEren zuzendaritzan pisu handia dutelako Euskadiko sozialistek. Pedro Sanchezek egingo ditu egin behar dituen urratsak hemen akordioa badago, bestela ez.

Proiektu guztiak —independentzia barne— egingarriak izateko lege aldaketak adosteko prest agertu zineten Loiolako prozesuan. Ordukoak balio du egun?

Paper hori ondo gordeta daukat. Testuak hori esaten du, baina baita hori garatu ahal izateko gehiengo oso kualifikatuak beharko direla ere. Ez zen inoiz idatzi zein parametrotan ezarri gehiengo hori, baina %75ekoa zen.

Beste inork ez du inoiz zifrarik aipatu.

Ba, hori zen; kopuru horri buruz hitz egin genuen denok. Kontua da ez zela paperean jarri.

Akordioa ondo gordea duzula esaten duzunean, esan nahi duzu berreskuratuko zenukeela?

Esaten dut gordeta daukadala, kuriositate gisa.

Oroigarria soilik?

Idatzita dagoena, normalean, oinarri da aurrera egiteko. Baina hemen karta jokoa alde batek apurtu zuen. Ziurrenik beren nahiaren kontra, baina Arnaldo Otegik eta Rufi Etxeberriak esan zuten paper horrek ez zuela balio. Guretzat arrisku handiko apustua zen. ETA desager zedin egin genuen, eta ez zen hala gertatu.

Egoera aldatu egin da. Orduan idatzitakoa defendatzen duzu egun?

Bai.

Eta sinatuko zenuke?

Ez dakit.

Zergatik?

Ezin dena da, batzuek dioten bezala, sezesio prozesu bat abiatu legebiltzarraren %50ekin. Kalean ere eskaerak oso handia izan behar du. Eta paper batean konpromiso hori idatzita utzita ere, gure jarrera aurkakoa izango litzateke.

Zer iruditzen zaizu Otegi espetxean egotea?

Astakeria bat. Garai batean dena zen ETA, eta, dena ETA ez bazen ere, aurretik eraman zuten, su-etenaren hausturak frustrazio handia sortu zuelako.

«Eraman» zuen PSOEren gobernu batek.

Badakit garai hartan Batasuneko militantziak ez zuela heldutasunik Otegik-eta egin nahi zuten bidea egiteko, baina ez nuen babestu atxiloketa, eta ahal izan dudan leku guztietan esan dut hori.

2007an irabazi zenuen Gipuzkoan, baina ezin ahaldun nagusi izan. 1987koa berriz?

EArekin saiatu ginen, eta Aralarrekin eta Ezker Batuarekin gehiengo osoa izango genuen. Baina EAk bertigoa zuen EAJtik urruntzeko. Gero ikusi dugu zer gertatu den EArekin.

Aralarrekin negoziatu zenutela esan duzu? Hori ez da ezaguna.

Bai. Jesus Egigurenek [Patxi] Zabaletarekin hitz egin zuen. Nafarroakoa sartu zen tartean. Kasu horretan, eta gure erruz, ezin izan zen gobernu berria osatu han.

Zer iritzi duzu EH Bilduk Gipuzkoan izandako agintaldiaz?

Ogasunean eta gizarte zerbitzuetan ondo aritu da. Baina oker larri bat egin du : zenbait erabaki inposatu nahi izan ditu, herritarrei hitza eman gabe. Gobernatzeko moduagatik egin du porrot.

Espero duzu abertzaleak epe ertainean berriz ados jartzea?

EAJri komeni bazaio, bai. EAJk ez dio utziko independentista izateari gurekin akordioa duelako; argi dugu hori. Eta Egibarrek esan badu... Mundu abertzalean bi pertsonari zor diet errespetu berezi bat, gustatu edo ez gustatu, esaten dutena egiten dutelako: Joseba Egibar eta Rufi Etxeberria.

Ustelkeriari buruz: jaso duzu inoiz negozio eskaintza ilunik?

Iradoki, askotan, baina jaso, behin. Pasaiako Portuan nintzela, nigana etorri zen pertsona ezagun bat —aurretik funtzio publikoan ibilitakoa, auzitegietatik pasatutakoa eta oso egoera zailean zegoena—, eskainiz portuko instalazio elektrikoagatik %3 emango zidala. Haserre, bulegotik bota nuen, bere onerako zela esanda. Alkate nintzela egin zidaten beste bat: udaleko langile xume batek eskatu zidan bere semea laguntzeko oposizio batean eta trukean 25.000 pezeta emango zizkidala.

Segurtasun sailburuordea ere izan zinen Patxi Lopezen Jaurlaritzan. Orduan jazo zen Iñigo Cabacasen heriotza. Gertatutakoa zer izan da zuretzat?

Oraindik ere ez dakit zer gertatu zen. Espero dut auzitegiek azkar argitzea guztia, familiarengatik, bereziki. Niretzat oso gogorra izan da: trauma bat.

Baina zenuen kargua izanda, ez duzu erantzukizunik?

Traizio egin zidatela sentitu nuen. Operatibo hartan parte hartu zuten ertzainak gezurretan aritu ziren nirekin. Cabacas hil zen egunera arte ukatu egin zidaten ukaezina zena: gomazko pilota batez hil zela. Ertzaintzaren burua nintzela kontuan hartuta, hutsaren hurrengoa sentitu nintzen, eta dimisioa aurkeztu nion Ares sailburuari, baina ez zuen onartu.