«Ez naiz ohiko abertzale bat; beste kezka batzuk ditut»

Liburu artean bizi da Jose Angel Cuerda (Gasteiz, 1934), hogei urtez Gasteizko alkate izandakoa. Haietatik beti ateratzen du irakasgairik, hala abokatu lanetan jarduteko, nola eguneroko bizitzari aurre egiteko. Liburuz beteta du etxeko bulegoa, eta elkarrizketan maiz aipatu ditu Mario Benedetti idazlearen poemak. Miresten du, beste inoren gainetik, idazle konprometitua. Benedettiren esaldi hura, «Liburuen artean geratu nahi dut», bere egin du Cuerdak ere, eta, elkarrizketari ekin aurretik, kazetariari erakutsi dio paper batean idatzita.

Hogei urtean izan zinen Gasteizko alkate. Atzera begiratzean, zer sentitzen duzu?

Nire bizitzako arorik garrantzitsuena izan zen, ikuspuntu guztietatik begiratuta, bai bizitza politikoagatik beragatik, bai horrek familian eta egunerokoan izan zuen eraginagatik ere. Alkatetzara iritsi nintzen frankismoa amaitu berri zenean, eta aro berria zen guztiontzat, dena asmatzeko zegoelako. Gizarte langintzako irakasle nintzen orduan, eta lanbide horrek asko lagundu zidan alkate izateko. Alkate moduan, nire helburu nagusia izan zen betidanik amesten nuen Gasteiz hura sortzea.

Amesten zenuen hiri hura egitea lortu zenuen?

Nork bere obrak epaitzea oso zaila izaten da. Politikan aritzen zarenean, batzuek ongi ikusten dute zure egitekoa, eta beste batzuek, ez. Bakoitzak nahi duen hiri ereduaren alde lan egiten du. Garai hartan, nire jardunaren inguruan esan zuten gauzarik atseginena Antonio Riverak idatzi zuen. Arabako ezkerraren inguruko liburu bat idatzi zuen, eta pasarte bat eskaini zidan; laburtuz, esaten zuen nire lorpenik handiena zela Gasteiz hiri sozialdemokrata bat bilakatu nuela. Tira, hori entzutea oso atsegina da.

Egia da alkate eredugarritzat jo zaituztela askok. Laudorio asko entzun behar izan dituzu urte hauetan, ezta?

Niri etapa berri bati ekitea egokitu zitzaidan, baina hasieratik argi izan nuen lehentasuna pertsonak izan behar zuela. Pertsonak guztiaren erdigunean jarri genituen. Bazterketa eta pobreziaren aurka borrokatu nahi genuen. Hori dela eta, udal zerbitzu sozialak eredugarri izan ziren edonon. Gizarte lanari garrantzi handia eman genion, eta horregatik sortu genituen gizarte etxeak. Espazio publiko berri bat sortu nahi genuen, eta, aldi berean, zentraltasunari buruzko kontzeptu berria eratu nahi genuen, auzo bakoitzean gune berriak eraikita. Gaur egun, Gasteizen oraindik bizirik daude hamabi gizarte etxeak. Uste dut munduan ez dagoela 240.000 biztanlerekin hainbeste gizarte etxe duen hiririk. Horretan eredugarri izan gara.

Orduko zein neurrirekin sentitzen zara harroen?

Bi aipatuko nituzke. Batetik, hiesdunen aldeko neurri aitzindariak hartu genituen. Hies gaixotasunak gogor jotzen zuen orduan, eta gaixo asko baztertuta zeuden, erabat. Guk erabaki genuen hiesdunentzako egoitza bat irekitzea, Arriagan, Besarkada Etxea deiturikoa; egun, irekita dago oraindik. Eta, bestetik, homosexualen aldeko lanean ere pauso handiak eman genituen, ezkontza zibilak abian jarrita.

Gutxiengoan gobernatu zenuen askotan, baina oposizioarekin akordioak lortzeko erraztasun handia zenuen. Asko aldatu da udal politikaren egoera?

Ez dakit errazagoa zen, baina uste dut akordiorako prestasun handiagoa zegoela orduan. Giro adeitsuagoa zegoen gure artean, eta elkarrekin oso ongi konpontzen ginen denok. Lehen, aurkariekin ere oso harreman ona genuen, sinetsita geundelako denok norabide berean lan egiten ari ginela. Uste dut hori galdu egin dela, gaur egun kritika politikoa irain edo mespretxu bilakatzen delako askotan.

1999an alkate izateari utzi zenionetik, Gasteizek ez du berriro EAJko alkate bat izan. Zer pentsatu ematen dizu horrek?

Ez dakit... Baliteke hirian joera politikoak aldatu izana, edo baliteke nik berriro ez aurkeztea erabaki nuenean estimatzen ninduten zenbait herritarrek beste alderdi bati botoa ematea erabakitzea. Berriro ez aurkeztea erabaki nuenean, Maria Jesus Agirre jeltzaleak aurkeztu zuen bere hautagaitza, eta beti argi izan dut irabazi izango balu oso alkate ona izango zela.

EAJrekin aurkeztu zinen aurrena, gero EArekin eta ondoren berriro EAJrekin.

Lagunengatik sartu nintzen EAJn. Kontua da frankismoa amaitu zenean eta alderdiak legeztatu zituztenean, lagun haietako gehienak EAJko kide egin zirela; Maria Jesus Agirre, Manuel Ibarrondo... denak ziren jeltzaleak. Ni hasiera batean ez nengoen EAJ alderdiari lotuta, eta, hango zerrendetan aurkeztea proposatu zidatenean, independente gisa egitea eskaini zidan Patxi Ormazabalek. Niri ez zitzaidan egokia iruditzen hori egitea, eta Kongresurako lehen hauteskundeetara EAJren izenean aurkeztu nintzen, ez independente gisa. Nolanahi ere, ni ez naiz ohiko abertzale bat, beste kezka batzuk ditudalako. Afektiboki, hori bai, oso lotuta nago EAJri, eta lagun handiak ditut alderdian.

Alderdiko txartela ez, baina bestelako agiririk baduzu: Munduko hiritarraren txartela.

Bai, hala da! [aulkitik altxatu da eta Mario Benedettiren poema liburuxka batetik atera du ageri hori] Duela 60 bat urte-edo atera nuen, Parisen, munduko hiritarren erregistro batean.

Ordezkari politikoekiko mesfidantza asko handitu da gizartean; ustelkeria kasuen eraginez, batez ere. Zer iruditzen zaizu?

Ulergarria da jendea nazkatuta egotea halako kasuak daudenean. Baina, egia esan, ez nuen sekula pentsatu halako egoera batera iritsiko ginenik. Nire garaian, ustelkeria kasu bakar bat ere ez zen egon. Izan ziren saialdi batzuk, bai, baina ni alkate izan nintzen garaian sekula ez genuen inolako xantaiarik onartu. Gasteizen harro egoteko moduan gaude, udal gobernu bat bera ere ez delako egon ustelkeria kasu batean murgilduta; den-denak eredugarriak dira.

Baina nola eman ahal zaio buelta egoerari?

Politika onbideratzea ezinbestekoa da, eta zumeak badaude horretarako. Ni ziur naiz erakundeetako goi karguetan pertsona zintzoak egongo balira ustelkeria desagertu egingo litzatekeela.

Javier Maroto (PP) Gasteizko alkatearekin harremanik baduzu?

Ez dut inolako harremanik harekin, egia esanda. Aldiz, Alfonso Alonsorekin [PP] oso harreman estua izan nuen, bai eta Patxi Lazkozekin [PSOE] ere. Marotorekin, ordea, ez dut inolako harremanik. Horrek ez du esan nahi aurkariak garenik, baizik eta soilik ez dugula harremanik.

Zer iruditzen zaizkizu etorkinen inguruan alkateak egin dituen azken adierazpenak?

Oso larriak izan ziren, hutsegite itzela. Ba al liteke hori esatea? Eta iritzi bera daukat Sestaoko alkateak egin zituen adierazpenen inguruan. Izugarriak iruditzen zaizkit. Ikaragarria da alkate batek halakoak esatea. Nik harreman handia daukat etorkinekin, lagun handiak ditut, eta badakit pertsona hauek zailtasun handiak dituztela gizarte laguntzak lortzeko. Nik Maroto alkateari eskatuko nioke argi esan dezala zein etorkin ezagutzen duen lan egiteko aukera izanda uko egiten diona. Kasu bakar bat soilik eskatzen diot; ez dago batere.

1977tik 1978ra EAJko diputatua izan zinenean Gernikako Estatutuaren negoziazioetan parte hartu zenuen. Gaur egun, Gernikako Estatutuaren alde egingo zenuke berriro?

Estatuko edozein erkidegok gurea bezalako estatutu bat izatea nahiko luke. Uste dut Gernikako Estatutuak aukera handia ematen duela, baina ez dela behar bezala garatu, dela batzuetan Madrilek eskua sartzen duelako eta eskumenak urratzen dituelako, dela hemengo erakunde egitura oso konplexua delako.

Zer esan nahi duzu?

Askotan esan ohi dut ez garela hiru lurralde eta herri bat, lurralde bat eta hiru herrialde baizik. Ematen du arabarrek, bizkaitarrek eta gipuzkoarrek gauza komun gutxi dugula, elkar hartuta aritu beharrean bizkarra ematen diogula elkarri. Zenbat aldiz batzartu dira erkidegoko hiru alkateak? Nik esango nuke behin ere ez direla elkartu. Eta hiru ahaldun nagusiak? Zerga sistemari buruz eztabaidatzeko ez bada, inoiz ez. Bernardo Atxagaren Euskal Hiriaren kontzeptuarekin bat egiten dut, uste dudalako hiru hiriburuak osagarriak izan beharrean bakoitza bere aldetik doala. Eta hori ez dut gustuko. Gobernu kooperatiboak behar ditugu. Nahiko nuke herri bat izatea, bat eta bakarra, eta ez hiru, gaur egun bezala.

Araba, Bizkai eta Gipuzkoako erakunde egitura murriztearen aldekoa zara, orduan?

Uste dut diputazioek desagertu egin beharko luketela. Gizarte zerbitzuan, adibidez, egoera kaotikoak sortzen dira, hiru lurraldeak ez direlako ados jartzen. Herri honetan, konplexuegia da erakunde egitura. Nafarroan, ordea, zer dugu? Gobernu bat eta udalak. Pentsa Nafarroa hiru zatitan banatuko bagenu, eta bakoitzean diputazio bat... Eromena litzateke! Horixe da hemen gertatzen ari dena. Gehiago begiratu beharko genuke gure ondoan egiten dutena. Eraiki dezagun Euskadi bat bere Eusko Jaurlaritzarekin, legebiltzarrarekin eta udalekin.

Lurralde Historikoen Legearen erreforma bat beharrezkoa ikusten duzu, beraz.

Egia esan, lurralde historikoen kontu hori ez zait gustatzen. Arabako lurralde historikoaz ari garenean, zertaz ari gara? Akaso, Galizia, Aragoi edota Balear uharteak ez al dira lurralde historikoak? Ez diegu probintziak deitu nahi, eta horregatik beste izen bat jartzen al diegu?

EAJk estatus politiko berri bat proposatu du EAErako. Zer iritzi duzu?

Ongi iruditzen zait gai hauetan aurrerapausoak ematea, gero eta autonomia maila handiagoa izan dezagun.

ETAk indarkeria behin betiko utzi zuen 2011ko urrian. Ordutik, asko aldatu da Euskal Herriko egoera. Zein egoeratan gaude?

ETAren desagerpenak sakoneko aldaketa ekarri du herri honetan. Baina ezin dugu ahaztu 30 urte hauetan herri honek pairatu duen sufrimendua. Eta, alde horretatik, oraindik asko dugu egiteko, galdutako denbora berreskuratu behar dugulako. Izan ere, nola da posible urte luzez herri baten askatasunaren izenean beste pertsona batzuk hiltzen ibili izana? Lagun batek esaten zidana datorkit burura orain; esaten zidan pertsona bat hiltzen duenak gizateria hiltzen duela. Hala da.

Eta hemendik aurrera, zer dago egiteko?

Galdutako urteak berreskuratu beharko ditugu. Egiteko dugun zerbait da hori. Eta uste dut norabide onean dagoela barkamena eskatzen duena eta damua agertzen duena. Hori delako bidea, egindako hutsak aitortzea, barkamena eskatzea eta elkarlanean aritzeko konpromisoa hartzea. Salvadorren esaten zuten moduan, esperantza eraiki beharko dugu.

Zauriak ixtea eta adiskidetzea lortzea falta da, besteak beste. Posible izango da?

Denon ahalegina eta laguntza beharko dugu horretarako, biktimarioena eta biktimena. Sufrimenduaren aroa denon artean gainditu behar dugu, eta bi aldeek egin beharko dute ahalegina: biktimek eta samin hori eragin zutenek. Erraza da esaten, baina badakit zaila dela praktikara eramatea. Lan horretan gehiago sakondu beharko dugu aurrerantzean, noski. Ez dakit gakoa barkamenean dagoen, baina bai egindako samina aitortzean. Prozesu honetan ere pertsonak izan behar du lehentasuna, gainerakoa etorriko delako gero: nazioa, estatua, erakundeak... Itxaropena denon artean eraiki behar dugu. Elkarrekin bizi, elkarrekin aurrera egiteko. Esperantza hori daukat.