«Nazio ikuspegia galtzen ari gara: oso tokikoak bihurtu gara»

Bere bizitzaren parterik handiena politikarekin loturiko karguetan aritu ostean, bere lanbidean —enpresen kudeaketan— dabil gaur egun Esther Larrañaga (Bergara, Gipuzkoa, 1959). 1987tik 1990era, Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura zuzendaria zela jarri zuen martxan Arteleku zentroa. Eta gauzak zer diren: 2014an, Larrañagak berak itxi zuen Arteleku, guneko zuzendari gisa, eta Kalostra abiatu. Handik gutxira, 2016an, EAJk eta PSEk zuzendutako aldundiak bertan behera utzi zuen proiektu hori.

Horra iritsi bitartean, bide luzea egina zuen politikan Larrañagak: 1990etik 1991ra, eusko legebiltzarkidea; 1991tik 1993ra, diputatua Espainiako Kongresuan.Eta Ibarretxe lehendakariaren hiru gobernuetan izan zen: 1995etik 2001era, Ingurumen sailburuordea; 2001etik 2005era, Justiziasailburuordea; eta 2005etik 2009ra, Ingurumen sailburua.

Bere familiak eskualdeko «kooperatibismoarekin» izandako loturatik datorkio Larrañagari politikarekiko grina: «Beti uztartu ditugu arlo ekonomikoa eta soziala, eta izan dugu kezka gure herriarekin: abertzaleak gara».

Nola hasi zinen politikan?

EAJren haustura gertatu zenean erabaki nuen EAn militatzea—aurretik ez nuen inon militatzen—, eta orduan sartu nintzen [Gipuzkoako] diputazioan. Erabaki horretan, oso garrantzitsuak izan ziren Imanol Murua [ahaldun nagusia] eta Xabier Lete [kultura diputatua]; Murua, bereziki. Ideologikoki ere gertuago nengoen EAtik. Iruditu zitzaidan aukera ematen zuela behingoz Euskal Herriaren izenean, nazioaren izenean hitz egiteko, herri hau eraikitzeko, eta ez soilik foralismotik. Era berean, neure burua beti kokatu dut sozialdemokrazian. EA zen, beraz, nire tokia.

Eta da?

Bai. EA hor dago gaur egun, eta hor nago ni. Baina militante arrunta naiz. Lagun dezaket, baina ez dut itzultzeko asmorik.

Nola bizi duzu politika?

Ez dut esango sofatik, hori ere ez delako, baina beste distantzia batekin. Dena den, mantentzen dut kuriositatea, eta politikaren zenbait klabe ezagutzen ditut. Eroso sentitzen naiz herritar moduan: libreago, kritikoago.

Parte hartzen duzu EAren barne eztabaidetan-eta?

Ez, eta azkenengoan ere ez. Alderdietan ohikoak dira barne eztabaidak, baina ez dago zertan batzuekin edo besteekin bat egin. Azkenengoan, gainera, ez nuen ekarpen berezirik egiteko.

Baina zein da zure iritzia EAk EH Bildun jokatu beharko lukeen paperaz?

EAk eutsi behar dio beti izan denari: alderdi txikia da, eta beti izan du berea ekarpenak egitea, eta ez hainbeste karguak-eta. Hala izan zen EAJrekin gobernatu genuenean, Ibarretxe lehendakariarekin. Eta hala izan zen EH Bilduren sorreran ere: ezker abertzalearen legeztatzean oso rol garrantzitsua jokatu genuen.

Uste duzu hori ez dela behar beste baloratu?

Uste dut aitortu behar dela eginiko esfortzua, izugarria izan baitzen. Gaur egungo egoerara iristeko, funtsezkoa izan zen orain Sortu denarekin elkarlanean aritzea udaletan. Oso garai zailak ziren. EAn beldur handiak egon ziren, eztabaida gogorrak... Baina koherenteak izan ginen gure betiko printzipioekin.

Esan duzu kritikoagoa zarela: zerk haserretzen zaitu egun?

Zerrenda luzea da: Altsasuko auzia, Rafa Diez oraindik kartzelan izatea, emakumeen aurkako biolentzia, gazteen egoera lan arloan, manipulazio informatiboa...

Ez dituzu aipatu nazio eraikuntzarekin loturikoak.

Horiek, haserrea baino gehiago,kezka eragiten didatelako: erabakitzeko eskubidea, euskararen egoera... Prozesu beraren parte ikusten ditut, eta, hor, herri proiektu baten eta estrategia baten falta sumatzen dut.

Zein rol jokatu beharko luke euskarak horretan?

Ardatza. Beste gauza bat da euskaltasuna nola ulertzen zen duela 20 urte, nola ulertzen den gaur egun, eta nola ulertuko den etorkizunean. Kultur aniztasunean bizi gara, baina gurea mantentzea ezinbestekoa da: unibertsalak izango gara gure kultura badugu.

Estrategia falta aipatu duzu. Zu lehen lerroan zinenean, abertzaleen arteko elkarlanaz mintzo zineten. Berdin pentsatzen duzu?

Testuinguruak oso garrantzitsuak dira. Eta, gaur egun, oso geldi daude abertzaleen artekoak. EAJk erabaki du bere bidea; aldiz, EH Bilduk beste bide batetik joan nahi du. Gizartea zatituta dago, eta zaila da elkarlana.

Beraz?

Uste dut gizartetik etorri beharko duela lotura hori. Bide horretan,ekarpen positiboa ari da egiten Gure Esku Dago. Lehen, uste genuen alderdiek aktibatuko zutela gizartea. Orain, herritarrek aktibatuko dituztela alderdiak. Nire ustez, bietan egin behar da lan.

Katalunia da zure eredua?

Ez dakit. Dakidana da EAJk aipatzen duen aldebikotasuna ez dela gertatuko orain. Lor daitezke adostasunak gai zehatz batzuetan, baina hori ez da aldebikotasuna. Hala ere, gelditzen den bidea ere ez da erraza. Gizarteak benetan sinistu behar du egiten ari den horretan. Katalunia izan daiteke ispilu bat, baina horrek ez du esan nahi bide bera egin behar dugunik. Dena den, prozesu horretako hainbat ondorio oso baliagarriak izango zaizkigu guk gurea abiatzeko.

Katalunian egiten ari dira Ibarretxeren garaian egin ez zenutena.

Baina gu aitzindariak izan ginen Ibarretxe plana deiturikoarekin, eta hori aitortu egin behar da.

EAJk atzera egiteko arrazoi nagusi gisa aipatu zuen, esaterako, gizartea ez zegoela prest. Ados?

Ez. Bide bat zen bi gatazkari irtenbidea emateko: gatazka politikoari eta armatuari. Eta bietan herriari ahotsa emateko eskatzen zen. Batuketa horrek indar handia zuen herritarrak erakartzeko. Baina testuingurua oso konplexua zen —tartean hasia zen gerora Loiolako bake prozesua izango zena—, eta beste bide batetik jotzea erabaki zuen EAJk.

Espainiako Estatuak prozesua etenda ere, EAJk eta EAk hitzartua zenuten aurrera egingo zenutela. Hitza bete ez izanak nola eragin zuen EAk ezker abertzalearekin bat egiteko erabakian?

Ez dut ukatuko eragina izan zuela. Baina, esan bezala, testuinguru konplexu horretan hainbat faktore hartu behar dira kontuan. EA zintzoa izan da beti autodeterminazio eskubidearekin eta giza eskubideekin. Eta horiekin bat egiten dutenekin elkarlanean aritzeko prest egongo da.

Goraldi ekonomiko eta azpiegitura handien garaia izan zen hura. Sailburu gisa egiten duzu autokritikarik?

Bai. Badaude aldi batzuk non ematen duen herrialde baten etorkizuna azpiegiturak eraikiz bermatzen dela, ez dagoela besterik. Gero ikusi dugu krisi egoeratan-eta ezin direla mantendu inbertsio maila horiek eta eginiko azpiegitura batzuk. Hori gertatu da, hasieratik egin zitezkeen beste planteamendu batzuk ez zirelako kontuan hartu, edo ez zelako nahi.

Zergatik?

Ingurumen Sailaz hitz egin dezaket nik. Ingurumena hastapenetan-edo zegoen Jaurlaritzan, eta garai zaila zen horretarako. Industrian, adibidez, enpresa batzuk oso egoera konplikatuan zeuden, eta ingurumen kontuengatik-eta horiek ixtea erabaki gogorra zen. Presioak askotarikoak ziren: politikoak, ekonomikoak... Ingurumenaren eta enpleguaren artean lehia dagoenean, enpleguak irabazi ohi du.

Ingurumena garestiegia al da instituzioentzat?

Ingurumena garestia da, baina ingurumena, bereziki, demokrazia da: oreka bilatzea.

AHTaren alde azaldu zinen orduan. Berdin pentsatzen duzu?

Nik aldeko jarrera hartu izanabaldintzatua izan da beti: AHTa ez da izan behar EAEko hiru hiriburuak lotzeko, nazioartera batzeko baizik; Nafarroa ere lotu behar da; eta merkantzien garraiorako balio behar du. 20 urte pasatu dira, eta bereziki Espainiako Gobernuak egin duen kudeaketak hankaz gora jarri du hori dena.

Jarrera aldatu duzu, beraz?

Ez. Berdin pentsatzen dut: bukatzen badute, baldintza horiek betez egin dezatela.

Eta beteko dituztela uste duzu?

Hori espero dut. Dena den, gertatutakoak beste behin agerian uzten du erabakitzeko ahalmen eskasa dugula. Ziur nago bestela egingo genukeela Madrilen menpe egongo ez bagina.

Ingurumenaren ikuspegitik uste duzu ondo aritu zinela?

Gai horretan arazo nagusia izan zen ETA sartu zela tartean. Horrek kutsatu egin zuen dena. Badakit bazeudela ekologistak ekologiatik abiatzen zituztenak euren planteamenduak, baina ETA tartean sartu zenean hor ez zegoen ekologiarik, hor beste zerbait zegoen. Momentu gogorrak izan ziren. Egoera horretan ezin da neutrala izan.

Ingurumen sailburuen eta talde ekologisten arteko harremanak nolakoak izaten dira?

Beti daude tentsioak, eta, zaila bada ere, gauza positiboak atera daitezke. Uste dut zintzo jokatu behar dutela alde denek, interesen arteko oreka bat lortzeko.

Baina egungo eredu ekonomikoan nola uztartzen da hori?

Politikaren eta ekonomiaren arteko harremanak oso konplexuak dira. Akatsak akats, uste dut gure eredua beste bat dela. Baina, esan bezala, erabakitzeko ahalmen urria dute euskal instituzioek.

Sailburu zinela eman zenuen Bizkaiko erraustegia egiteko baimena, eta bideratu zenituen Gipuzkoakoa (Zubieta) martxan jartzeko beste batzuk ere.

Bai, baina horrek ez du esan nahi nik errausketa babesten dudanik. Kasu horietan, sailburu gisa baimen administratibo batzuk eman nituen; hain zuzen, baldintzak betetzen zituztelako. Txingudiko erraustegiaren [Gipuzkoa] kasuan, aldiz, ez, eta ez zen egin.

Baina gehiago egiteko aukerarik ez zenuen?

Garai hartan, orain bezala, hondakinen planen kudeaketa diputazioen esku zegoen. Jaurlaritzak ezer gutxi zeukan egiterik. Lortu genuen, baina, oinarrizko irizpide batzuk bateratzea dokumentu batean: adostu genuen, bada, kudeaketa integrala izan behar dela eta gakoak izan behar direla prebentzioa eta sentsibilizazioa. Baina horretan ez da lan egin instituzioetatik. Plangintzak behar dira; baina, orain, eztabaida da erraustegia bai ala ez. Nazio ikuspegia izango bagenu, agian azpiegitura gutxiago beharko lirateke, edota bestela antolatuko ginateke.

Zubietakoa egin egingo da.

Bai, eta onartezina da Gipuzkoak aukeratu duen kudeaketa eredua. Horrelako gai bat ezin da utzi enpresa pribatuen esku. Kudeaketa gardena izan behar da, eta parte hartze zabalekoa. Ingurumenarekin loturiko gaietan funtsezkoa da kudeaketa publikoa.

Bildu gobernuan egon zen urteetan egindakoaz zer iritzi duzu?

Gauza bat oso ongi egin zuen: hondakinen arazoa mahai gainean jarri, soluzioak eman ahal izateko. Birziklapenaren inguruan egin zen diskurtsoa oso ondo egin zen. Orain, inongo herrik ez du zalantzan jartzen organikoentzako edukiontzia, Donostiak izan ezik; eta birziklatzea gora doa.

Baina...

Bilduk akats bat egin zuen: ez zuen azpiegituren alorra itxi. Behin erabakitzen baduzu gauza bat ez duzula egingo, beste aukera bat eman behar duzu. Baina denborarik ez zioten eman, eta gaia erabili zen estrategia politikoen mesedetan.

Jaizkibelgo superportuaren proiektua blokeatu zenuen, Jaurlaritzaren eta diputazioaren aurka, eta alderdiko sektore baten aurka ere. Eta ez zen egin.

Azpiegitura hori sobera zegoen hasiera-hasieratik. Ingurumenarekin loturikoez gain, auzi horrek beste behin agerian utzi zidan abertzaleok nazio ikuspegia galdu dugula, edo galtzen ari garela; oso tokikoak bihurtu gara; bakoitzak nahi du bere aireportua, bere portua… Eta hori ez da bakarrik azpiegituretan islatzen. Ez dago nazio estrategiarik.