Zer hoberik paisaia baten aldaketei begiratoki batetik begiratzea baino. Eta zer hoberik euskal musikaren paisaia aldaketari Bidasoa ibaiaren gainetik so egitea baino. Jaizkibelgo begiratokian elkartu ditu BERRIAk Niko Etxart eta Iratxe Aguilera Kai Nakai, euskal eszenari so egiteko, eta paradigma aldaketaz hitz egiteko. Biak baitira aldaketa horren arduradun eta lekuko. Euskararen eta euskal kulturaren periferiatik abiatuta, nork bere belaunaldiko doinu zaharrei doinu berriak proposatu baitizkie: 70eko hamarkadan, artean arrotz kontsideratzen zen estilo bat proposatu zion Etxartek euskal kantagintza tradizionalari, rocka alegia; eta Aguilerak, berriz, aurreiritziz josita dagoen estilo bat, reggaetona, egun orokortua den rockari. Biak ala biak dira bide urratzaileak, aitzindariak, disonantziaren harmoniak: «Kalkulatu dut, eta 43 urteren aldea dugu», esan dio zaharrenak gazteari. Aurkezpen txiki bat nahikoa izan dute hitz egiten hasi eta elkarrengandik uste baino hurbilago daudela ohartzeko.
Ezagutzen zenuten elkar?
ETXART: Egia errateko, ez, ez nuen Iratxe ezagutzen. Berak egiten duen musika entzuna nuen irrati bidez, Iparraldeko irratietan ere jartzen baitute bere musika, baina arazoa da irratietan ez dutela erraten nork kantatzen duen. Kantu eta talde berri pila bat entzuten ditut irratiaren bidez, baina kritika bera egiten diet beti.
AGUILERA: Nik ere ez nuen Niko ezagutzen; nor zen bai, eta badakit pertsona ikoniko bat dela Euskal Herrian, baina haren musika ez dut inoiz entzun. Baina entzungo dut, ea zer egiten duen. Izena baduzu, zerbaitegatik da, ezta?
ETXART: Lasai egon, ez naiz batere izutua hori entzuteaz. Nik badakit gure Euskal Herria oso konplexua dela aspaldidanik, eta edozein artistarentzat badirela momentuak non ez zaren modan, baina horrek ez du erran nahi ez duzula lanik egiten. Modan izatea eta lan egitea oso gauza diferenteak dira, zorionez, enetako.
AGUILERA: Horretarako gaude, ez da hala? Musika berria aurkitzeko eta entzuteko.
«Ez baldin badira modu berriak euskaraz ere egiten, ez gara salbatuak. Aldiz, pozgarria da jakitea jende gaztea badela euskarazko musika gaurkotzeko»
Niko Etxart
«Izan gira Euskal Herri rock 'n' rolling» abesten duzu zure kanturik ezagunenetako batean, baina hala da oraindik? Zer pisu du rockak egun Euskal Herrian?
ETXART: Bada oraino, ene ustez. Frantziako eta Espainiako mapa hartzen badut, rockak asko galdu du azken urte hauetan; forma berriak etorri dira, technoa, reggaetona eta halakoak, baina Euskal Herrian rockak badu oraino pisu handia.
Iratxe, gaur egungo gazteentzat zer da rocka: gurasoek edo helduek entzuten duten musika klasiko hori?
AGUILERA: Bai, niretzat hori da. Ez naiz inoiz rock zalea izan; txikitatik, batez ere, pop musika entzun dut.
Gazteak aspertuta daude rockarekin? Beste doinu batzuk proposatzeko behar bat dagoela uste duzue?
AGUILERA: Bai, erabat. Eta uste dut agerikoa dela. Euskal Herrian talde berri pila bat ateratzen ari dira, doinu berriekin, eta etiketatzen zailak direnak. Erreferente berriak dituzte, eta doinu berri asko uztartzen dituzte.
ETXART: Gauza bat erran behar da: gero eta gehiago da soziologian deitzen den fragmentazioa; erran nahi dut publikoaren fragmentazioa. Eta horrek musika bakoitzari bere jarraitzaileak ekartzen dizkio, baina, nola gero eta gehiago gauza berri den, bakoitzak zale gutxiago ditu.
AGUILERA: Baina, adibidez, nire gurasoak super rock zaleak dira. Haien belaunaldian, musika hori entzun da gehien. Nik reggaetona egiten dut, eta gustatzen zaie, baina beren alaba naizelako… kar-kar-kar!
ETXART: Eta niri ere gustatzen zait egiten duzuna, e!
Musika urbanoaren olatu berri hori nola ikusten duzu zuk, Niko?
ETXART: Gauza normala da. Eta gainera, ene ametsa da Euskal Herri bat eraikitzea non euskarak duen beti garrantzizko lekua. Eta ez baldin badira modu berriak euskaraz ere egiten, ez gara salbatuak. Aldiz, pozgarria da jakitea jende gaztea badela euskarazko musika gaurkotzeko.
«Gaur egungo musikari batentzat, ez da beharrezkoa instrumentu bat jotzen jakitea. Alboan lantalde potente bat izatea da garrantzitsuena artista izateko»
Iratxe Aguilera
Rockarekin zerbait berritzailea egitea ezinezkoa da?
ETXART: Ez nuke erranen hori. Rocka frustratuen musika da, aitortu behar da. Baina iraultza egiteko ahalak ditu, eta pertsona bakoitzak bere iraultza egiteko ere balio du oraino. Eta rocka beti berpiztu izan da; modatik joan da, baina publiko fidela dauka, beste musika batzuek ez dutena.
AGUILERA: Uste dut edozerekin egin daitekeela zerbait berritzailea. Eta hori gure eskuetan dago.
ETXART: Bai, eta erranen nuke ez dela beti obligazio bat berritzea.
AURREIRITZIAK
Zergatik erabaki zenuten doinu horiek euskarara ekartzea?
ETXART: [Kazetariaren galderari erantzun aurretik, Iratxeri zuzendu zaio] Zuk baduzu kantu bat Ez dakit deitzen dena, ezta?
AGUILERA: «Ez dakit zer nahi duzun nigandik»… [abesten hasi da]
ETXART: Ene lehen euskarazko kantuetako bat deitzen da Ez dakit, horretaz konturatu naiz. [Eta galderari heldu dio jarraian] Euskaraz abestea normaltzat hartu nuen, pentsatu gabe. Ene gazte kuadrillan, familian denek euskaraz hitz egiten genuen. Eta naturalki egin nuen euskaraz musika ere. Parisen bizi ginelarik, rocka hasi nintzen egiten, eta nik erabaki nuen Euskal Herrira etorri eta rocka hemen egitea. Paris utzi nuelarik, banituen 50-60 bat rock kanta euskaraz idatziak. Segidan arrakasta etorri zen, baina nik oraino ez nuen planteatu euskaraz eginen nuela ene kantari bidea; ez nekien oraino. Hori geroxeago izan zen, 19 urterekin edo. Naturalki jin zait, bai.
Zuk, Iratxe, euskara ez duzu etxean jaso, eta reggaetona gaztelaniaz egiten da batez ere.
AGUILERA: Nire kasuan, familian ez dugu euskaraz hitz egiten, eta lagunekin ere ez. Eskolan ikasi dut euskara, B ereduan, eta D ereduan egin nuen batxilergoa. Gero, unibertsitatean ere euskaraz ikasi nuen. Eta, nahiz eta eremu erdaldunekoa izan, ni euskaldun sentitzen naiz. Musika hau gustuko izanda, ikusi nuen hutsune bat zegoela, reggaetona ez zela euskaraz egiten; beraz, beharrezkoa ikusi nuen. Hautu bat izan da, eta oso aukera polita jendea ezagutzeko, eta euskara gehiago ikasteko. Duela urte bat, musikaren kontu honekin hasi nintzenean, nire euskara maila oinarrizkoa baitzen.
ETXART: Ba, oso ondo hitz egiten duzu euskaraz.
Iparraldetik rocka proposatu zenutenean, doinu arrotzak ziren oraindik Hegoaldean. Ez ziren ongi hartu hasieran.
ETXART: Oso gaizki hartu zuten batzuek, bai. Euskarari traizioa egitea zen rocka euskaraz egitea batzuentzat. Garai hartako euskalduna oso kontserbadorea zen, eta ezkerrekoek nahiz eskuinekoek, denek ikusten zuten gaizki. Bon, eskuinekoek txistua eta danbolina baino ez zuten nahi, Mixel Labeguerieren gitarra ere gaizki ikusia zuten! Baina ezkerrekoek ere, progresista zirenek, esaten zidaten ni sekreta bat nintzela, ni bezala ibiltzen baitziren plataformadun botekin poliziak. Gogoan dut Eustakio Mendizabali behin esan niola: «Ikusiko duzu nola hogei urte barne jende guztia Hegoaldean ni bezala jantziko den». Eta hogei urte pasatu baino askoz lehenago aldatu zen dena. Anekdota bat besterik ez da, baina badu bere pisua.
Ezin uka, Iratxe, reggaetonak oraindik sortzen duen zalaparta: ez dela benetako musika, musika matxista dela…
AGUILERA: Aurreiritziz jositako musika da, erabat. Reggaetonaren lehenengo etiketa da matxista dela; horrela izan da urteetan, bai, eta badago oraindik matxista den reggaetona ere, baina baita beste estiloetan ere: rock musikan, pop musikan… Hitzak dira matxistak, ez musika, ez estiloa. Baina askok ixa bat jarri diote hasieratik, entzun baino lehenagotik, eta aurreiritziekin epaitzen dute. Horregatik diot nirea reggaeton feminista dela, aurreiritzi horiek kentzeko edo. Nik kantuetan ez dut feminismoaz zuzenean hitz egiten; zeharkakoa da erabat, oinarrian doa. Baina orain hori ere aurpegiratzen didate: feminismoa erabiltzen dudala nire musika saltzeko, eta ez dakit zer. Kritikak alde guztietatik etortzen zaizkit.
ETXART: Ahaztu kritika horiez.
AGUILERA: Bai, harro nago egiten dudanaz. Ikusgaitasuna eman behar zaio musika honi ere, eta are gehiago emakumeei.
«Niri fantasia egitea gustatzen zait anitz, eta ene inpresioa da beti zerbait berria egiten dudala. Ez zait gustatzen formula edo errezeta bat egitea sortzeko
Niko Etxart
Musika generoen aurreiritzien eztabaida gainditu ezin den zerbait da?
ETXART: Ez zait batere interesatzen. Baditugu gure herri txikian mila manera musikaz gozatzeko, eta reggaeton musika primerako musika da tabernetan edo jai giroetan. Badu bere lekua. Bon, eliza batean kantatzeko agian ez…
AGUILERA: Ez, eliza baterako ez dut uste.
ETXART: Bon, dena da posible. Ikusiko duzu: egunen batean eliza batean kantatuko duzu reggaetona… kar-kar-kar!
Zenbatetan esan dizuete zuek egiten duzuena ez dela euskal musika? Zer da euskal musika zuentzat?
ETXART: Hori ere lehenagoko kontu bat da. Gaur egun ez du merezi eztabaidatzea: euskaraz egiten den musika oro da euskal musika, eta kito.
AGUILERA: Bai, eta euskal musika egiten dugunok ere identitate sentimendu hori daukagulako egiten dugu, gure kultura eta gure hizkuntza maite ditugulako. Gure hautua izan da euskaraz egitea.
Kantuen hitzek badute zerikusirik aurreiritziekin?
AGUILERA: Bai, izan daiteke. Nik esaten dut musika aldarrikatzailea egiten dudala; reggaetonak dituen aurreiritzi eta etiketekin apurtu nahi dudalako. Nik reggaetonean kantatu ohi diren gaiei buruzko hitzak egiten ditut: festa, sexua, harremanak… Baina feminismotik begiratuta.
Festa, sexua… zure kantuetan ere abesten duzu gai horiei buruz, Niko.
ETXART: Mozkorraldiari buruz, alkoholari buruz… bai, noski. Gai asko dira berdinak. Musika popularrean ere amodioa, desamodioa... Tematika aldetik badago antzekotasun bat. Baina ni emazte banintz, eginen nuke, Iratxe, zuk egiten duzun bezala: gauza berri bat sortu, zure ikusteko moldearekin.
Iratxe, zuk perreo-a abestu ez ezik, dantzatu ere egiten duzu.
ETXART: Zer da perreo-a?
AGUILERA: El perreo… [besoak jaso eta gorputza mugitzen hasi da] Dantza egiteko modu bat.
ETXART: Gure garaian, kantaldiak militanteak ziren; ez genuen sosik hartzen. Beti kantatzen genuen helburu batentzat, diru biltzeko eta. Urtez egin ditugu ehunka kantaldi horrela. Baina berbenatik posible zen bizitzea, eta, horregatik, nire belaunaldiko jendeak hautatu zuen berbena egitea, diru pixka bat irabazteko. Garai haietan, dantzaldiek eta berbenek bazuten prestigioa.
Azken urteetan, ordea, ez ote daude gutxietsita?
ETXART: Bai; batez ere, Hegoaldean.
Eta nola azaldu dantzaren berpizte hau orain?
AGUILERA: Musika latinoak izan du zerikusirik, baina baita sare sozialek ere, nire ustez. Begiratu bestela 10, 11, 12 urteko nerabeak Tiktoken nola aritzen diren dantzan. Belaunaldi berriak erabat dantzariak izango dira.
ETXART: Bai, belaunaldi berriek zainetan daramate dantza. Gainera, badute formakuntza dantza klasikoan edo euskal folklorean, pila batek, eta hor dantza egiteko gustua badute jada. Urteak dira modan ez direla kantaldiak, baina gazteak berriz dantzan ari dira.
Gaur egun, munduak Bad Bunnyren erritmoan egiten du dantza; hura dute erreferente.
AGUILERA: Ikaragarri gustatzen zait Bad Bunny niri ere.
Pop-rockaren belaunaldikoek, ordea, erreferentzia gehienak anglo-saxoiak izaten zenituzten, Niko?
ETXART: Nik batez ere Ingalaterratik edan dut rocka egiteko. Paristik, Frantziatik ere bai, eta Ameriketako Estatu Batuetatik. Baina gehienbat Ingalaterratik.
Zer garrantzi izan du erreferentziarik ez izate horrek zuentzat?
ETXART: Ez da kalkulatzen. Nik naturaltasun osoz egin dut.
AGUILERA: Bai, gure moduan egin dugu, gustatzen zaigun moduan. Guk erabaki dugu zelan egin, eta ez dugu mugarik izan.
ETXART: Alderantziz: erreferenterik ez izanik, dena zabalik ikusten dugu. Ni euskal rocka egiten hasi nintzelarik, dena zabalik zegoen, dena zegoen egiteko.
Eta mundu globalizatu honetan, zer garrantzi ematen diozue erreferente izateari?
ETXART: Enetako ez da garrantzitsua. Badakit badirela gaztetan oso Niko zaleak diren musikariak. Baina enetako ez da motor bat aitzina joateko.
AGUILERA: Niretzat, aldiz, bai, garrantzitsua da. Musikari izateaz gain, irakasle ere banaiz, eta zer pentsatu asko ematen dit horrek, bai hitzei dagokienez, eta baita jarrerari dagokionez ere. Nire entzule asko oso gazteak dira, eta entzuten dutenak eragin handia izan dezake haiengan.
ETXART: Zu gaztea zara, eta hasiberria; eta ni, berriz, zaharra niz, eta suertea dut oraino ere ari naizelako. Baina ulertzen dut, ondo egiten duzu.
AGUILERA: Saiatzen naiz letra sanoak egiten. Baina horregatik ere asko kritikatu naute: ez dudalakoan benetako musika urbanoa egiten, garbizalea naizela...
ALDAKETAK ETA MUGAK
Musika entzuteko modua ere aldatu da. Aldatu da unea, lekua, gailua… Horrek guztiak izan al du eraginik paisaia aldaketan?
AGUILERA: Ukaezina da edonork daukala inoiz baino musika gehiagora iristeko aukera; beraz, segur aski bai. Spotify, Youtube... nahi duzun plataformarekin une oro duzu aukera nahi duzun musika entzuteko.
ETXART: Nik ez dut ez Spotify ez ezer; ni beste garai batekoa naiz. Musikari askorekin biltzen saiatzen naiz, eta oraindik ere saiatzen gara binilo edo disko berriak entzuten. Eta hitz egiten dugu doinu horiei buruz, baina lehen bezala.
Musika egiteko modua ere aldatu da. Zer garrantzi ematen diozue instrumentuak jotzeari?
ETXART: Bai, niretzat garrantzitsua da. Baina lehenago esan dudan bezala, gauza naturala da. Oso talde ona daukat nire inguruan. 68 urterekin beti izan dut rock talde bat nirekin, eta bigarren gitarrista bat hautatzen dut beti ni baino hobea dena: hori izan da ene araua hasieratik. Nire taldeko musikariak ere maila handikoak dira. Eta, gaur egun ere, Euskal Herri guztian instrumentuekin izugarrizko maila duen jendea bada toki askotan.
Iratxe, zu ordenagailu batekin izaten zara oholtzaren gainean.
AGUILERA: Bai. Hala ere, nahiz eta sorkuntza prozesua ordenagailu bidez izan, pila bat gustatuko litzaidake nire kontzertuetan musika instrumentuekin egitea. Orain ekonomikoki ezin dut halakorik egin.
Dena den, gaur egungo musikari batentzat ez da beharrezkoa instrumentu bat jotzen jakitea?
AGUILERA: Ez. Nik gitarra jotzen dut apur bat, baina, gaur egun, artista izateko, garrantzitsuena da lantalde potente bat izatea alboan: hau da, ekoizle bat izatea oinarriak egingo dizkizuna, letragile on bat zure mezua ondo jasoko duena, edo estudioan grabatuko dizun norbait izatea.
ETXART: Argazkilaria ere bai, klipa egiteko, ezta?
AGUILERA: Bai, hori da. Talde bat, azken finean.
ETXART: Bai, arrazoi duzu. Baina nire kasuan obligazio bat da instrumentua maila onean jotzea. Aldiz, punkaren denboran gaizki ikusia zen hori. Gogoratzen dut Xabier Montoiak behin esan zidala: «Niko, zuek sobera ondo ezagutzen dituzue instrumentuak. Gaurko musikan, bakarrik hiru akorde jakin behar dira, eta ahal bezala jo». Punk denboran estetikoki behar baitzen gaizki kantatu, gitarra gaizki jo… Aldiz, gu jadanik ezagutuak ginen, eta guk sobera ondo, sobera ederki jotzen genituen. Eta eni askok esan didate: «Niko, zuk sobera ontsa kantatzen duzu». Pila batek esan didate.
AGUILERA: Gaur egun, reggaetonean, autotunea jarrita edonork abestu dezake ondo. Nik neure burua bai, kontsideratzen dut abeslaria, txikitatik joan naizelako kantu klaseetara, gitarra jotzen dudalako, eta musikaren oinarri bat dudalako. Eta autotunea kentzen badidazu, nik berdin-berdin kantatuko dut eta disfrutatuko dut.
Ordenagailua eta autotunea bera ere ez ote dira bilakatu beste instrumentu bat, bere garaian gitarra elektrikoak pairatu zituen ezinikusiak pairatzen ari direnak?
AGUILERA: Bai, sortzeko beste modu bat da, beste instrumentu bat.
ETXART: Bai, erabat. Badu bere inportantzia.
Asko hitz egiten da kantuek erraz kontsumitzeko produktu bihurtzeko duten arriskuaz.
AGUILERA: Jendea askoz lehenago aspertzen da orain, eta gero eta gehiago eskatzen du denbora laburragoan. Ez dakite baloratzen atzetik dagoen lana. Agian, lehen, disko batekin gehiago apreziatzen zen lan hori guztia.
ETXART: Bai, gaur egun lehenago akitzen da jendea, arrazoi duzu. Eta, horregatik, beti gauza berrien bila joaten da.
AGUILERA: Horregatik funtzionatzen du gehiago singleak ateratzearen formatuak. Disko bat gaur egun ez da hainbeste baloratzen.
ETXART: Gu ere hasi ginen singleekin gure garaian, e!
Orokortu egin da kantuak aleka ekoizteko modu hori orain.
ETXART: Nik orain beti diskoetxe batekin argitaratzen ditut ene lanak. Ez dut inoiz saldu ene musika, eta oraino suertea daukat diskoetxe baten babesa izateagatik. Aspaldi da ez dudala diskorik atera, baina hori beste gauza bat da. Baina ari naiz horretan; hiru disko prestatzen ari naiz, eta hirurak estilo desberdinetakoak izango dira: bat, Hapa-Hapa rock taldearekin; bestea pop-folk musikaz eginen dut; eta hirugarrena, zuberotar kantuak a cappella abestuz. Hiru proiektu horiek ditut bidean azken urte hauetan; pandemiaren kontu honekin pixka bat atzeratu da.
AGUILERA: Nik garrantzi handia ematen diot singleari, azken finean orain gehien funtzionatzen duen formatua baita.
ETXART: Zure kasuan horrela da, bai.
AGUILERA: Eta bideoklipak egiteari ere garrantzi handia ematen diot. Frogatuta dago abesti batek, irudirik gabe igoz gero, ez duela hainbeste erakartzen; irudiekin, ordea, jende gehiago erakartzen du. Beste esperientzia bat da; jendea ohitu egin da, gustatzen zaio, eta hori eskatzen du.
ETXART: Zuretako hori obligazio bat da, bideoklipak egitea orain, bai. Nire kasuan, ez. Lehen baino indar handiagoa egiten dugu teknologia berriekin-eta, baina nire publikoak ez du hainbeste baloratzen, zorionez.
AGUILERA: Ba, bai. Lan handia eskatzen du bideoklip batek.
ETXART: Zorionez erran dut, zeren badakizu: zenbat eta zaharrago izan, orduan eta itsusiago gara… kar-kar-kar. Entzuten duenarekin liluratu nahi duzu jendea, eta ez ikusten duenarekin.
Musikan dena asmatuta dago? Ahalegina egiten duzue etengabe antzeko kantak ez sortzeko?
ETXART: Ez, zorionez ez. Niri fantasia egitea gustatzen zait anitz, eta ene inpresioa da beti zerbait berria egiten dudala. Ez zait gustatzen formula edo errezeta bat egitea sortzeko. Zorte hori daukat.
AGUILERA: Nik, egia esan, ekoizle ezberdinekin lan egiten dudanez, bakoitzak bere ukitua ematen dio. Baina ni ez naiz ixten; ez dut ezer zehatzik eskatzen.
ETXART: Ni kurios naiz pandemia honetatik ateratzen garelarik egiazki, eman dezagun 2023an bada, nolako eragina izanen duen euskal musikan; normalitatea nolakoa izanen den. Pandemia honekin, jendeak ohitura berriak hartu ditu, eta ez dut uste bueltatuko denik lehen bezala izatera dena. Zerbait potoloa izanen da, eta, horregatik, kurios egon behar gara asmatzeko.
AURRERA BEGIRA
Nola eragin du pandemiak zuen proiektuetan?
AGUILERA: Niri bete-betean eragin dit. Reggaetona kalera ateratzeko eta dantzatzeko musika bat da, eta nik justu pandemia garaian atera nuen diskoa. Beraz, ez dut nire musika tabernetan entzun, ez dut lagunekin dantzatu, zuzenekoetan publikoak ez du dantzatu… Hori guztia ez dut bizi izan, eta pixka bat nekatuta nago egoera honekin.
ETXART: Aldiz, niri alderantziz: oso nekatua nintzen pandemia hasi aitzin. Lan sobera nuen, eta beti gaueko lanak izaten ziren. Baina geroztik hobeki lo egiten dut, eta orain berriz hasi gara kontzertuak egiten, eta plazerez. Urte eta erdi izan da, baina arnasa hartu dut. Kantu berri pila bat sortu ditut, eta hori ere gustatzen zait. Plazera da niretzat kantuak egitea: musika, hitzak.
AGUILERA: Nik ez dut sortzeko asko aprobetxatu. Konfinamenduak asko eragin zidan sentimentalki, eta oso triste eman ditut hilabete asko; ez nuen gogorik ezer egiteko. Orain berriz jarri naiz martxan.
«Badago matxista den reggaetona oraindik ere, baina rock edo pop musikan bezala. Hitzak dira matxistak, ez musika, ez estiloa»
Iratxe Aguilera
Eta nola daramazue uda?
AGUILERA: Abenduaz geroztik dena izan da martxan jartzea. Orduan hasi nintzen kontzertuak ematen, eta dena izan da ikaste prozesu bat, zeren ordura arte ez nuen inoiz zuzenekorik eman. Pila bat ari naiz ikasten, eta plazera da. Oso pozik nago. Dei asko jasotzen ari naiz.
ETXART: Astean bi-hiru kontzertu ematen ditut nik orain. Batzuk bertan behera geratzen dira, edo atzeratzen dira, baina ondo da.
Pandemiak agerian utzi du kulturaren garrantzia eta beharra. Baloratua sentitzen duzue zuen jarduna?
ETXART: Agian, Iratxe, zuretzat goizegi da erantzuteko, baina ni bai, oso baloratua sentitzen naiz. Ibiltzen naizen guztietan sentitzen dut jendearen beroa. Momentua magikoa izan behar da artistaren eta publikoaren artean, eta hori ikasi behar da.
AGUILERA: Nik uste dut neure burua ezagutarazten ari naizela oraindik, eta gero eta jende gehiagok entzuten du nire musika, baina poliki-poliki: prozesu bat da. Ez daukat presarik. Nik orain arte izan dudan feedbacka oso ona izan da. Bai, ikusten dut hazten ari naizela poliki; beraz, oso pozik nago.
Zer da oholtzara igotzea zuentzat? Zer musikari izatea?
ETXART: Enetako usaia da. Lehen aldikoz 11 urterekin izan nintzen oholtza batean, Parisen, eta gero gelditu gabe ibili naiz. Oro da oholtzara igotzea: pasioa, bizitza... Eta horregatik nik ez dut sekula duda izan; nik banekien musikatik biziko nintzela. Eta suerte pixka bat izan dut, arrakasta pixka bat izan dut-eta beti.
AGUILERA: Nik, aldiz, oso denbora gutxi daramat oholtzara igotzen. Baina hasieran beldur pila bat nuen. Txikitatik nabil kantuaren inguruan, baina beti taldean izan da, abesbatzetan eta. Bakarrik igotzea beste kontu bat da. Nire beldurra zen zerbait gaizki egitea. Baina denborarekin ikasi dut ez dela hainbesterako, nahasten banaiz ez dela ezer geratzen, eta ikuspegi orokorrari begiratu behar zaio: jendearen beroa sentitzea dela garrantzitsuena.
ETXART: Zu ikustera joango naiz.
AGUILERA: Bai? Ze ondo! Show bat da, oso ondo dago!
