«Dena egiteko» zegoen garai batean hazi eta kulturgintzan murgildu zen. Oztopoak bidean izan dituen arren, aktore eta bikoiztaile lanetan ez du etsi Klara Badiolak (Donostia, 1954). Viktoria Eugenia antzokiaren parean, Okendo tabernan da elkarrizketarako zita. Makina bat estreinaldiren ostean izan da han tragoak hartzen, maite dituen lankideekin. Berriki Alberto Gastesiren Argi gorriak telesailean aritu da: Primeran plataformak 2026an estreinatuko du.
Zer oroitzapen dauzkazu haurtzaroaz?
Donostiako Parte Zaharrean bizi ginen, bertan jaio baikinen. Garai hartan Parte Zaharra herri txiki bat bezalakoa zen; kalean jolasten ginen. Mendira ere jotzen genuen, gaztelura. Oso desberdina zen oraingoarekin alderatuz; denok elkar ezagutzen genuen. Bestetik, gogoan dut txikitatik asko gustatzen zitzaidala irakurtzea. Nire aitak ere asko irakurtzen zuen.
Zure gurasoak artistak al ziren?
Ez, ez. Aitak Correosen egiten zuen lan, gerente. Eta amak, etxean. Baina aitak bazuen etxean biblioteka ertain bat. Ni beti hor sartzen nintzen liburu bila, ezkutuan. Mundu magikoa zen liburuena niretzat: ikusten nuen beste mundu batzuk bazeudela, pertsonaia ikaragarriak. Noski, gero, pixkanaka-pixkanaka, adinarekin joaten zara horiek ulertzen. Baina liburu pilo bat irakurri nituen haurtzaroan.
Letretatik joango zinela argi zenuen, beraz.
Bai, ba: letretakoa naiz, goitik behera. Filologia Erromanikoa ikasi nuen, EUTGn [Deustuko Unibertsitatean].
Unibertsitatean zer giro zegoen garai hartan?
Imajinatu, oso giro polita. Saltsa ikaragarria zegoen. Gogoratzen naiz Hendaiara joaten ginela askotan liburu batzuk erostera, hemen debekatuta zeudelako. Oso giro interesgarria zegoen, zeharo bizia. Eta karrera amaitu nuen justu Franco hil zen urtean. Pentsa zer urte ziren: 1970eko hamarkada ikaragarria izan zen.
Irakasle lanetan nola hasi zinen?
Karrera bukatu eta berehala. 21 urte baino ez nituen, eta Errenteriako ikastolan hasi nintzen. Han pasatu nituen bi urte; gero, hirugarren urtean, lanaldi erdiz nenbilen, eta arratsaldeetan beste kontu batzuetan ibiltzen nintzen. Pentsatzen dut alde didaktiko bat badudala, gauzak esplikatzekoa. Dena den, ikasketa programari zorrotz jarraitu behar zitzaion: nahi eta nahi ez.
Beste aukera batzuk sortu zitzaizkizun berehala.
Lagun batzuekin pailazo talde bat sortu genuen: Eneko Olasagasti, Jose Ramon Soroiz, Joseba Urzelai eta laurok. Konturatuak ginen umeentzat euskarazko aisialdi gutxi zegoela. Era berean, astero-astero obra berri bat egiten genuen Herri Irratian. Taldea ginen Pinpix, Ponpox, Butxuuik eta Klara. Inguruan, gainera, Enkarni Genua, Kontxu Odriozola eta Txaro Arteaga genituen. Denon artean biltzen ginen astero-astero istorio berri bat idazteko. Eta, gero, jantziak eta dena egiten genituen... Larunbat goizetan antzezten genuen, Kutxako aretoan. Eta Donostiako Herri Irratian ematen zuten. Joseba Urzelairi eta bioi, berriz, haurrentzako irratsaio bat [Ipuin Txokoa] egiteko proposatu ziguten Herri Irratikoek. Horregatik, goizetan ikastolan lan egiten nuen, eta arratsaldeetan joaten nintzen Herri Irratira.
Zineman hasteko aukera, berriz, nola sortu zitzaizun?
Egunkarian iragarki bat ikusi genuen. Han ageri zen Imanol Uribek pelikula bat egin behar zuela, eta mutil asko behar zituela. Irratian geundela, mutil batzuk deialdira joatekoak ziren, eta lagunduko niela esan nien. Han nintzela, zera esan zidaten: «Jada etorri zarela, inporta ez bazaizu, argazki bat aterako dizugu». Mutilak hasi ziren pelikulan parte hartzen, eta handik denbora batera deitu zidaten ea Tolosara joateko modurik banuen. Neska batek huts egin omen zuen, eta Imanol Uribek ikusi nahi ninduen. Nik ez nuen zinema kamerarik ikusi nire bizitza osoan... Baina Imanolek zera esan zidan: «Oso ondo, ba zu izango zara». Eta, hasieran, paper txiki bat nuen, baina, gero, hori gehituz joan zen. Pentsa, nik uste nuen pelikulak egiten zirela hasieratik bukaeraraino segidan. Hain mundu ezezaguna zen niretzat...
Segoviako ihesa filma zen hura, 1981ean estreinatu zutena. Hasiera bat izan zen askorentzat, ezta?
Bai, eta Euskal Herrian pelikula klasiko bilakatu da. Denaren hasiera izan zen niretzat, eta hor ikasi nuen bidea. Guztia berri-berria zen niretzat. Eta justu garai horretan antzerki eskola bat ireki behar zutela jakin nuen. ETB ere sortzeko prozesuan zen, eta bikoiztaileak behar zituzten. 1981, 1982, 1983... urte horiek niretzat leherketa bat izan ziren. Hura guztia aukera bat bezala sentitu nuen, eta ez nintzen probatu gabe geratuko. Dena utzi, eta Antzertira joan nintzen. Han bekatxo bat eman zidaten. Antzerki eskolan nintzela, Alfonso Ungriak deitu zidan beste pelikula bat egiteko: Albaniaren konkista [1983].
Albaniaren konkista aurrekontu handiko pelikula izan zen, ezta?
Bai, bai. Halako batean konturatu ziren zineman eta telebistan diru asko sartu behar zela. Ramon Labaienek euskal zentro dramatiko bat sortu nahi zuen. Oso ideia politak zeuden garai hartan, 1980ko hamarkadan, baina gero pikutara joan dira denak. Eta ni hor, erdi-erdian. Gauza asko sortzen ari ziren orduko horretan, eta nik esan nuen: «Zergatik ez?». Aprobetxatu nuen garai hura, eta dena ikasi. Saiatu nintzen. Ikasten, behintzat. Irratia utzi nuen, eta buru-belarri sartu nintzen antzerkian, bikoizketan, zineman eta telebistan. Beti esan izan dut hori guztia niregana etorri zaidala, haren bila joan gabe.
Gero etorri ziren pelikula gehiago. Zein gehiago gogoratzen duzu garai hartatik?
Ehun metro [1985]; hura ere oso polita izan zen. Irailean, Donostiako Zinemaldian klasikoetan eman dute. 40 urte ziren ikusi gabe, eta han ikusi dut neure burua, baina askoz gazteagoa. Horrez gainera, 80ko hamarkada hartan bikoizketan lan asko egin nuen. Dena hasieratik egin behar zen. Eta hala egiten zen.
1992tik 2005era ez zen euskarazko fikziozko film luzerik egin. Madrilen lanean ibili al zinen?
Bai, noski, Madrilen aritu nintzen lanean, eta han ere bikoizketan. Euskal Herrira 1992an bueltatu nintzen, aita gaixorik zegoelako. Madrilen hiruzpalau urtez egin nuen bikoizketa gaztelaniaz; sektoreak indar handia zuen orduan.
Bikoizketa ikastaroak ematen ere aritu izan zara.
Jose Luis Rubiok Rec estudioa zeukan, Donostian. Bikoiztaile gehienak adin batekin hasiak ginen, eta jende berria sartu behar zen. Eskola berezirik ez zegoen, eta jende berria prestatu behar zela ikusi zen. Horregatik ekin genien ikastaro haiei.
Eusko Jaurlaritzak 1990eko hamarkadaren amaieran erabaki zuen bikoizketaren bidea etetea, murriztea. Gainbehera handi bat gertatu zen arlo horretan. Nola oroitzen duzu?
ETBk zeuzkan lanak banatu egin behar zituen hainbat estudioren artean. Lan gutxi gelditzen zen gero. Eta haien mezua hau izan zen: «Nik hau eskaintzen dut, eta, nahi baduzu, onartu, bestela ez dago besterik. Lan gutxi daukagu». ETBren betiko leloa. «Lan gutxi dago, ezin da produkzio propiorik egin, ezin dugu hau egin eta daukagun gutxi hau ematen dizuegu». Baina baldintza jakin batzuetan ziren lan horiek. Ondorioz, bakoitzak ikusi behar zuen nondik jo, nondik sosak atera edo beste bide batzuk aurkitu.
Antzerki asko egin duzu azken hamarkadetan?
Antzerki gehiago, eta zinema ere bai. Bikoizketa egiten ere jarraitu dut. Adin batera iristen zarenean, zure ahotsa heldu baten ahotsa da. Eta helduen ahotsak egiteko, hasierakoak gelditzen gara.
Badira 15-20 urte inguru ETBn erabaki zutela ez ematea helduentzako atzerriko pelikulak euskarara bikoiztuta. Bakarrik gelditu dira haurrentzako lanak. Horrek zer eragin izan du herritarren kontsumo ohituretan?
Beti joko duzu erdaraz ikustera. Nerabeek eta gazteek ez dute erreferentziarik. Eredu bat eduki behar duzu, gerora begira jendeak ohitura hori ez galtzeko. Baina txikitatik ez baldin badute ohitura hori, jai daukagu. Marrazki bizidun batzuk daude, baina 6 urtetik gorako umeek 10.000 aldiz ikusi dituzte ematen dituzten horiek. Zinemari dagokionez, lau iloba ditut, eta haiekin joan izan naiz pelikulak ikustera. Egun askotan, euskaraz ezer ez. Pelikula erakargarrienak ez daude euskaraz umeentzat; eta orduan, txikitatik ohitura hartzen dute erdaraz ikusteko. Pelikula onenak erdaraz daude, noski.
Azkeneko urteetan egin izan dituzu beste lan esanguratsu batzuk: adibidez, Mugaldekoak telefilma eta telesaila. Zer garrantzi du memoria historikoarekin lotutako gaiak telesailetara eta zinemara eramateak?
Pentsatzen dut hobeto ezagutzen ditugula Ameriketako Estatu Batuetako historia guztiak, geureak baino. Inbertsioak egin behar dira, eta, lanak ondo egiten baldin badira, gero amortizatzen duzu. Edo behintzat zure herriko historia kontatzen ari zara: historia egiten ari zara. Eta industria egiten ari zara. Mugaldekoak egin genuenean, nik ez nuen ezagutzen istorio hori [Comete sarearena]. Hainbeste daude halakoak, eta oso interesgarriak iruditzen zaizkit. Istorio horiek ezin dira galdu.
Zeren ingurukoa da entseatzen zabiltzan antzezlan berria?
Obra da Desobedienteak 18/88. Hor sartzen da XX. eta XXI. mendeko desobedientzia zibilen historia. Nola joan ziren eskubideak lortzen arlo guztietan: gaur egun dauzkagun eskubideak. Memoria historikoa egitea eta kontatzea funtsezkoa da; ez dezagun ahaztu non gauden, eta nola iritsi garen honaino.
Azkeneko urteetan euskarazko kalitatezko filmak ari dira estreinatzen. Zinemaldian Jose Ramon Soroizi saria eman ziotenean, zer sentitu zenuen?
Negarrez hasi nintzen, eman zidan poza.... Gaztetatik ezagutzen dut, bizitza oso bat elkarrekin egin dugu, eta kristoren poza eman zidan. Badakizu zer den hori lortzea herri honetan? Nik beti pentsatu izan dut oso pelikula onak egin direla, eta egiten ari direla, baina gero ez dakigula geure burua zaintzen. Ez dakigula promozionatzen.
Argi gorriak telesailean zer moduz ibili zara?
Gozatu dut. Inoiz ez zait horrelako pertsonaia bat egokitu, hain eroa dagoena. Umore puntu asko dauzka. Eta, gainera, umore beltz-beltza eta gogorra. 2026an estreinatuko dute Primeran plataforman.
Donostiako Parte Zaharra asko aldatu da. Zer esan dezakezu horretaz?
Askotan ez dut ezagutzen. Gogoratzen naiz txikitan edozein tokitara joan, edalontzi bat ur bat eskatu, eta dena euskaraz. Orain, sartu taberna batera eta erdaraz edo ingelesez egiten didate. Ezin dut aguantatu. Parke tematiko batean bizi zarela sentitzen duzu. Tristea da, oso tristea. Daramagun martxarekin, hau ez dakit noraino iritsiko den. Turismoaren ideia masifikatu horrekin, bizitza hankaz gora jarri digute.
Gauza batzuk mantentzea lortuko al da?
Hori da nire asmoa. Horregatik, antzerki obra bat euskaraz dagoenean, horra noa zuzenean. Horietan jende gehiago baldin bagara, hobe, eta hurrengo belaunaldietakoei ere esan behar zaie, ohitu behar zaie: «Benga, goazen hau ikustera!». Bestela, zer? Ingelesez hitz egingo dugu denok ? Eta ingelesez jakitea ez dago sobera, baina bertako hizkuntza galdu gabe. Telebistak, alde horretatik, erru handia dauka. ETB hasi zenetik hona, begira noraino joan den. Gaztelaniazko albistegiari ematen diote garrantzirik handiena, eta ETB2ko Conquistador del fin del mundo saioari. Hor jartzen dituzte baba guztiak.
Zer gertatu da?
Zer gertatu zaigu? Ba hori, gizarte neoliberal batean bizi garela, eta hortik ez dago ateratzerik. Baina hemen gauden bitartean, gu irmo, hortxe, zutik. Ez dago besterik. Bestela jango gaituzte. Baina nola, e? Momentu batean eta konturatu gabe.
