Beldurra librea da

Zer gertatzen ari da? Finantza merkatuak erabat arrotz egiten zaizkien herritar askok galdera hori egin diote beren buruari egunotan, baina adituak ere zur eta lur geratu dira azken egunotako jaitsierekin. Merkatuetan ezaguna da tradizionalki abuztua hilabete zaila izan ohi dela, opor garaia dela-eta urteko beste sasoietan baino diru bolumen txikiagoa salerosi ohi delako. Hala ere, aurtengo abuztuak iragarpen oro gainditu du. Horregatik, egungo kaosaren iluntasunean, argibide batzuk eman nahi ditugu.

1. Merkatu irrazionalak

Arazoetako bat da zarata handia dagoela. Burtsen bilakaeraz hitz egiterakoan, beti aipatzen da ustezko arrazoi ekonomiko bat. Hala ere, merkatuak hori baino askoz ere konplexuagoak dira, eta oraindik ez da asmatu aktore guztien borondatea interpretatuko duen orakulurik.

Merkatuak subiranoak direla esan ohi da. Merkatu Eraginkorren Hipotesiaren arabera, salerosketa oro ona da, aktore arrazionalek kanpoko beste eraginik gabe informazio eta analisi logikoetan oinarrituta hartzen dituztelako erabakiak, eta, horrenbestez, prezioek une zehatz horretan aktibo horren gaineko balioari erantzuten diotelako. Iragan hamarkadetan merkatuen desregulazioaren doktrina bultzatzeko erabilia izan den teoria ponpoxo hori errealitate gordinak gehiegitan jarri du hankaz gora.

Adibidez, orain. Arrazionaletik gutxi eta irrazionaletik asko baitu egungo aldakortasun handiak. Funtsean, ezin da ahaztu saltzean eta erostean oinarritzen dela merkatua, eta abuztu ero honetan gehienek saldu egin nahi dutela. Beldurra librea da.

2. 'Rating' agentziak

Berriro ere saltsaren erdian daude. Agentziok erantzukizun handia izan dute egungo krisian, Wall Streeteko bankuek saldutako finantza produktuei kreditu kalifikazio gorena eman zietelako, edokiebra jo aurreko egunetan erakunde sendotzat jotzen zutelako Lehman Brothers. Hala ere, onik atera ziren ataka hartatik. Lau urte beranduago, Standard & Poor'sek berriro hautsak harrotu ditu finantza merkatuetan: hainbat urtetan inbertsio ziurtzat jo diren AEBetako altxor bonuei kalifikazio gorena kendu egin die, eta koska bat beherago utzi.

Kritika eta presio ugari jaso ditu S&Pk horregatik, baina baita txaloak ere. AEBek zor kalifikazio gorena izatea merezi ote duen eztabaidagarria izan badaiteke ere, histeriatik gehiago du merkatuen erreakzioak. Izan ere, erabakiak sinbolikotik asko du, baina kalifikazio hori jaisteak, de facto, esan nahi du AEBetako zorra ordaintzeko ahalmena apurtxo bat jaitsi dela eta zorra saltzen duen hurrengoan interesak zertxobait garestitu egingo zaizkiola.

Logika hotz bati erantzungo baliote soilik merkatuek, horrek ez luke eragin handirik izan behar. Astebete lehenago, uztail amaieran, AEBetako bi alderdi nagusiak zorra handitzeko muga handitu edo ez eztabaidatzen ari zirela, zorra eteteko aukera hor zegoen; aldiz, merkatuek ez zuten hainbesteko gorabeherarekin erantzun. Ez al da askoz ere larriagoa munduko ekonomia handienak zorrak eteteko aukera izatea? Non dago logika?

3. CDSak

Merkatuen portaera ez da halabeharrezkoa, eta finantza erakunde jakinen interesei eta erabakiei erantzuten die. Izan ere, abuztua AEBek zorra ordaintzeari uzteko aukera horrekin hasi zen, baina politikari estatubatuarrek erruleta errusiarrean jokatu nahi izatearen ondorioak, harrigarriki, Italiak eta Espainiak nozitu zituzten. Eta zer zerikusi dute bi herrialdeok errepublikanoen eta demokraten auziekin? Ezertxo ere ez, baina zor merkatuetan, bi herrialdeon arrisku sariak 400 puntutik gora jarri ziren —hau da, bigarren mailako zor merkatuetan Alemaniako bonuen interes tasekin alderatuta, %4tik gora gehiago ordaindu behar zuten—.

Egun haietan, Espainiari eta Italiari eraso zietela aipatu zen. Baina nola? CDSen bidez. 90eko hamarkadaren amaieran credit default swap izeneko deribatuak sortu ziren Wall Streeten, eta geroztik barra-barra zabaldu dira zor merkatuetan, eta bilioika dolarreko merkatua osatu. Herrialde edo enpresa batek kiebra joz gero, galera hori estaltzeko aseguru moduko kontratuak dira, baina gehienak arautu gabe daude oraindik ere. Hala, CDS horiek dituztenak ez dituzte behartzen herrialde edo enpresa bateko bonuen jabe izatera —hau da, bizilagunaren etxearen asegurua izan eta dirua kobratu ahal izateko haren etxeari su ematea bezala— eta espekulazio hutserakoerabildaitezke.

Merkatuetan horien erabilera iluna eta konplexua da, baina CDSak herrialdeen bonuen interes tasak igotzeko erabil ditzakete operadoreek, eta, hala, herrialdeon arrisku sariak handitu eta bertako gobernuak kolokan jarri. Hori gertatu zitzaien Espainia eta Italiari; ez, ordea, AEBei. Eraso horiek alarma guztiak piztu zituen Europan. Bi herrialdeok erreskate baten beharrean egon zitezkeen, eta biak salbatzeko nahikoa dirurik ez dago. Europako Banku Zentralak aste hasieran, berandu bazen ere, erreakzionatu eta bi herrialdeon bonuak erosteari ekin zion. Mugimendu horrek erasoa geldiarazi du, eta Italiaren eta Espainiaren arrisku-sariak baretu egin dira... oraingoz.

4. Finantza errobotak

Merkatuak ez dira arrazionalak eta manipulatu egin daitezke. Horretarako abuztua hilabete aproposa da, urtean zehar baino diru bolumen gutxiago salerosi ohi delako. Horretarako garrantzitsua da abiadura, salerosketa operazioetan inor baino azkarrago ibiltzea. Wall Streeteko inbertsio bankuek programa algoritmiko konplexuak garatu dituzte eta ohiko operadoreak baino askoz azkarrago milaka operazio denbora gutxian egiteko gai den teknologia erabiltzen dute. Gaur egun, High Frecuency Trading (edo Abiadura Handiko Salerosketa) izeneko programa horiek ematen dituzte burtsako aginduen %50 eta %70 artean.

Susmoa dago eragin zuzena izan dutela. Hainbat egunez, errutina bera eman da: burtsak lasai izan dira 14:00ak arte, Wall Streeteko erakundeen mugimenduak etorri diren arte: zuhaitza astintzen dute, akzioak jaisten hasten dira eta urduritasunez beste funts tradizionalekerantzuten egiten dute salmenta gehiagorekin. Erosle gutxi eta salmenta asko: hots, prezioen jaitsiera.

Deribatuen bidez, akzioen jakinak jaistearen alde apustu eginda, zuhaitza astindu dutenek irabaziak izan ditzakete apustua ondo ateraz gero. Histeria zabaltzeko zurrumurruak ere garrantzitsuak izan daitezke. Frantziari kreditu kalifikazioa jaisteko aukera edo Societe Generalekin gertatutakoa da horren adibide.

5. Espekulatzaileak

Nortzuk dira, ordea? Operadore mota desberdinak daude. Ezagunenak hedgefund edo inbertsio libreko funtsak dira. Edozein merkatutan edozein aktiborekin jarduten dute eta ahalik eta errentagarritasun handiena biltzea dute xede. Egun 9.500 funts daude munduan 1,9 bilioi dolarreko ondarea dute eta gehienak zerga paradisuetan dute egoitza. Ez du esan nahi galerak izan ez ditzaketenik. Azken finantza krisian dirutzak irabazi dituen Henry Paulsonen hedge fund-ak, kasu, egunotan galera handiak izan ditu.

Funts horiez gain, Wall Streeteko eta Londongo Cityko inbertsio bankuak eta banku handiak daude. Adibidez, Goldman Sachs eta JP Morgan. Azken honek apiriletik ekainera, kasu, 5.400 milioi dolar irabazi zituen, batez ere «inbertsio bankako negozioari esker». Ezin ahaztuEuropako bankuak. Beharbada ez dute Atlantikoaren bestaldeko kideen gordintasunaz jarduten, baina eurek ere herrialdeen zorrarekin ere negozio egiten dute.

Egunotako giroak 2008ko irailaren kutsu bat du, eta ezer aldatu ez denaren sentsazio garratza uzten du atzean: Finantza krisia sortu zutenak duela lau urte baino boteretsuago daude, etafinantza tresnak ez dizkiete desaktibatu.