Software ingeniaria, datu analista, garatzailea, programatzailea... Berrikuntzan egin nahi zuen apustu Mikel Diezek (Bilbo, 1971), eta hala IBMren ikerketa alorrean egin zituen zazpi urte, gero konpainiaren Quantum alorrera jauzi egiteko. Arriskutsua da, kuantikaz asko dakielako, gaiaz dena iruditzen zaiolako interesgarria, eta gaiaz guztia bihurtzen duelako interesgarri entzulearentzat.
Hasiera batean System One ordenagailu bat zetorren Donostiara, baina, azkenean, zuen ordenagailu kuantiko berriena dator. Zertan dira desberdinak?
System One eta System Two ordenagailuen arteko desberdintasun nagusia da bigarrena moduluka eta mailaka handitu daitekeela. System One prozesadore bakarra izateko zegoen diseinatua, eta helburua zen hartan ahalik eta qubit, bit kuantiko gehien edukitzea. Pentsatzekoa zen noizbait System One ordenagailuak elkarri konektatu beharko genituela, eta hala ondorioztatu genuen beste arkitektura bat, beste diseinu bat behar genuela. Donostian, System Two motakoak prozesadore bakarra izango du, baina gerta daiteke gehiago gehitzea.
Ordenagailu kuantikoek ez dituzte ordenagailu klasikoak ordezkatuko, ezta?
Ez, eta arrazoi bat baino gehiago dago horretarako. Batetik, ekonomia digital guztia dagoelako konputazio klasikoan oinarrituta, eta hori eraisteak ez lukeelako zentzurik izango.
Bestetik, Nvidiaren adibidea daukagu. Nvidiak jokoetarako txartel grafikoak GPUak sortu zituen, eta konturatu ziren funtsean matrizeak zirenak bizkortzeko plakekin lor zitekeenaz, eta, bi saltotan, adimen artifiziala jaio zen. Baina GPUek ez dituzte CPUak —prozesadore klasikoak— akabatu, eta QPUekin ere — prozesadore kuantikoak— berdin gertatuko da.
Adimen artifizialaz ari garela, zeintzuk dira ordenagailu kuantikoen energia beharrak?
Adimen artifizialerako datu zentro handien ezarpenerako baldintzetan, argindar beharra bilakatu da inportanteenetako bat. Haiekin alderatuta, ordenagailu kuantikoen energia beharrak askoz txikiagoak dira, eta magnitude ordenaz ari naiz, kilowattak behar dituelako, eta ez megawattak. Ezaugarri interesgarria da, ezta? Energia ikuspegitik jasangarriak izatea.
Zer dakarkio zuen ordenagailu kuantikoak Euskal Herriari?
Guk IBM mundua hiru eremutan banatzen dugu: Amerikak, Europa eta Asia-Pazifikoa. Euskadi hor kokatuta egotea ez da nolanahikoa. Gainera, Euskadiko industriaren sendotasuna eta sortzen ari garen guztia aintzat hartuta, ez da ezerezean gera daitekeen zerbait; alderantziz: haziz joango da. Japonian ikusten ari gara, AEBetan ere bai. Donostia polo oso-oso garrantzitsua bilakatuko da.
Gogoratu behar da ere lan eta denbora batzuk errekuperatzea ez dela erraza izaten, nahiz eta gaitasun finantzarioa izan. Kuantikaren inguruan inbertitzen ari garen denbora, jendea erakartzen eta beste, ezin da lortu edozein tokitan, dirua jarri eta zera esaten: «egingo dut».
Zertarako erabiliko da konputazio kuantikoa?
Optimizazio arazoetarako irtenbideak eskainiko ditu, adibidez, argindar merkatuko datu guztiak erabili ahal izango direlako. Irudien prozesamenduan ere garapen handia espero da. Eta garbi ikusten da beste arlo bat sendagaien garapena izango dela. Orain arte, konpainiek sendagaia garatu eta bost-zortzi urte pasa zitzaketen frogatzen. Hori guztia bizkortu ahalko da, simulazioa egin ahalko dugulako. Minbizi baten egoera terminalen datu guztiak, jada baditugunak, konputatzeko gai izango garelako. Bateria elektriko hobeagoak, planifikazio efizienteagoak...
Nolakoa da lehia teknologia kuantikoetan? Maila geopolitikoan?
Maila horretan, nire ustez, lidergoa Ameriketako Estatu Batuena da. Hainbat konpainia ditu lanean alor horretan. Hor dago Google gaitasun handiarekin, hor gaude gu... Europan badaude oso konpainia txikiak, gauza interesgarriak egiten. Errepikatu dezaket beti esaten dena: lehia ona dela eta halakoak. Baina garrantzitsuena da kuantikaren alorrean zero asko, diru asko mugitzen ari dela jada. Hori ezinezkoa litzateke garatzaile bakarra balego.
Hori bai, qubitak egiteko moduak asko izan daitezke. Atomo hotzekin, atomo harrapatuekin, guk supereroaleak erabiltzen ditugu... Hori egitea jada posible da, baina qubitak kontrolatzeko garaian, gauzak konplikatzen hasten dira, eta hori gero operazioak egiteko erabiltzearena are urrunago doa.
Eta softwarea ere behar duzu, eta horretan lan izugarria dugu egina. Guk [IBMk] uste dugu irtenbiderik onena eta erabilgarritasunik onena dugula .
Asteartean, IBMn akatsei tolerantzia izango dien ordenagailuaren berri eman zenuten. 2029rako iritsiko omen da teknologia kuantikoen arazorik handiena, zarata, gainditzen duen lehen ordenagailua. Zein izango da Starling horren oinarria?
Akatsak saihetsezinak dira, eta irtenbidea akatsen zuzenketa da. Horretarako, qubit logikoak erabiliko ditugu: teknologia klasikoan bezala, erabakiko dugu zein izango diren operazioetarako qubitak, eta beste qubit batzuk aurrekoen akatsak kontrolatzera joango dira.
Kontua zera da, qubitak neurtzen ditugun momentuan kolapsatu egiten direnez, eta balioak ezin direnez kopiatu (kontroleko qubitetara), oztopo hori gainditzeko korapilatze kuantikoaren ezaugarria erabiltzeko softwarea garatu dugula, qubit nagusia kontrolekoekin korapilatzeko. Eta horrekin, balioa lor dezakegu, akatsak zuzentzeko beste.
Horrekin batera, qubit logikoak lortzeko qubit gutxiago behar dituen metodo bat garatu dugu, QLDPC izenekoa.
Arriskuez ere hitz egin beharko. Kriptografiaz, adibidez.
Zenbaki lehen izugarri handien faktorizazioan oinarritutako RSA protokoloa erabiltzen dute munduko komunikazioen %80k. Hasiera batean, pentsatzen zen zifratze hori hausteko akatsik gabeko milioika qubit beharko zirela, baina orain askoz ere gutxiago beharko direla ondorioztatu da. Hala ere, gu lasai jokatzearen aldeko gara; izan ere, oraindik ere teorian baino ez dago halako algoritmo bat exekutatzeko gaitasuna izango duen makina. Eta teknologia postkuantikoak, zenbaki lehenen faktorizazioa erabiltzen ez duten zifratzeak lehenago etorriko dira.
Badago beste arrisku bat ere: kuantikak orain arte ikusi gabeko ahalmena ekarriko du datu askoko agertokietan patroiak identifikatzeko Haien segurtasuna algoritmoetan eta algoritmo matematikoetan oinarrituta dauzkaten industria prozesuek eta negozioek kontuan izan beharko dute norbaitek erabaki dezakeela horren zailtasuna ikertzea, begiratzea; egin daitekeelako superkonputagailuekin, ordenagailu kuantikoekin edo biak konbinatuz.
