Bero latza egin du abuztuan Euskal Herrian. Egunak bata bestearen atzetik joan dira alertak aktibatuta, eta estazio meteorologiko ugaritan tenperaturarik beroenen markak hautsi dituzte. Horrek ondorioak izan ditu herritarrengan: maiatzetik abuztuaren 25era bitartean, beroak eragina izan du Hegoaldeko 195 herritarren heriotzan, Espainiako Osasun Ministerioak eguneroko heriotzak monitorizatzeko duen Momo sistemaren arabera. Adin tarteari erreparatuta, gehien-gehienak 75 urtetik gorakoak ziren.
Espainiako Osasun Ministerioak Momo sisteman biltzen du heriotza horietako zenbat izan daitezkeen bero handiegiaren ondorio. Espainiako Estatistika Institutuaren, Justizia Ministerioaren eta Aemet meteorologia agentziaren datuak gurutzatzen ditu sistema horrek, eta estimazio bat egin. Hamar urte dira sistema martxan jarri zutela, eta, haren arabera, 2015az geroztik 1.300 euskal herritar inguru zendu dira muturreko tenperaturen eraginez.
Aurtengo kopurua ez da inoizko handiena; iaz baino gehiago dira, baina datuak 2022koak baino askoz apalagoak dira. Uda bereziki beroa izan zen duela hiru urtekoa —241 lagun hil ziren—; Aemetek urte hartako txostenean azaldu zuen uda oso beroa izan zela, hau da, tenperaturek gainditu egin zituztela 1981etik 2010erako erreferentzia epean erregistratutako tenperaturarik beroenak, eta multzo horretan sartu zituen Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroa.
Serie historikoaren beste puntan dago 2020-2021eko aldia; COVID-19aren izurriari aurre egiteko neurri gisa, joan-etorriak mugatu zituzten, eta ordukoak dira muturreko beroari lotuta hildakoen kopuru apalenak —2018ko salbuespenarekin—.
Guillermo Herrero Eusko Jaurlaritzako Osasun Publikoko zuzendariaren arabera, Momo sistemaren datuak «erreferentzia gisa» erabiltzen dituzte, «egunero gertatzen diren heriotzak azken hamar urteetan erregistratutakoekin» alderatzen ditu eta. Nafarroako Gizarte Osasuna Sustatzeko Zerbitzuko zerbitzuburu Nerea Alvarez Arrutik ere esan du datu horien jarraipena egiten dutela, baina kontuan hartu behar dela estimazio bat direla. «Aurten Nafarroan ez da hildakorik egon bero kolpeengatik», jakinarazi du.
Kausa nagusia
Alvarezek zehaztu duenez, garrantzitsua da hildakoen lehentasun kausa aztertzea: «Guk badugu urtean zehar heriotza tasa aztertzeko erregistro bat: hildakoen mediku txostenak aztertzen ditugu, eta, horren arabera, kausa nagusiak zehaztu». Eta zera erantsi du: «Bero kolpeengatik ez da inor hil Nafarroan; izan daiteke batzuek gaixotasun kronikoren bat izatea, beroarengatik horiek okerrera egitea eta hiltzea. Kausa nagusia gaixotasuna izango litzateke, baina kasuak banan-banan aztertu behar dira, eta baliteke beroarengatik hil ez izana». Gauza bera gertatzen da beste baldintza batzuekin: baliteke herritar horiek zuhaitzik edo babesleku klimatikorik gabeko inguruetan bizitzea, eta horrek eragina izatea haien osasunean.
Abuztuan jende ugari artatu dute Hego Euskal Herrian beroarengatik, baita aurretik izan diren bero boladetan ere. Adin guztietako lagunei eman diete arreta, baina bereziki adinekoei eta gaixotasun kronikoren bat dutenei. Izan ere, Alvarez eta Herrero bat datoz: beroa eta tenperatura beroegiak edozeinentzat izan daitezke arriskutsuak. «Uda honetan, gazteek ere izan dituzte bero kolpeak», gogoratu du Herrerok; horren harira, Alvarezek azaldu du «tenperatura jakin batetik gora» tenperatura erregulatzeko gorputzaren sistemak ondo funtzionatzeari uzten diola, eta horrek kalte egiten diela bizitzeko egin beharrekoei: «Ura eta beste substantzia batzuk galtzen ditugu, eta gure hiltzeko eta eritzeko arrisku handiagoa dugu».
«Izan daiteke batzuek gaixotasun kronikoren bat izatea, beroarengatik horiek okerrera egitea eta hiltzea; kausa nagusia gaixotasuna izango litzateke, baina kasuak banan-banan aztertu behar dira»
NEREA ALVAREZ ARRUTI Nafarroako Gizarte Osasuna Sustatzeko Zerbitzuko zerbitzuburua
Gizarte osoan eragina izan arren, biek azaldu dute badirela arrisku talde batzuk, ondorio gogorragoak pairatu ditzaketenak, hala nola adinekoak, gaixotasun kronikoren bat dutenak, haurdunak eta haurrak. «65 urtetik gorakoen eta 4 urtetik beherakoen artean, tenperatura erregulatzeko sistemak ez du hain ondo funtzionatzen, eta askotan ez dute egarririk nabaritzen; horrela, ur gehiago galtzen dute, eta arazo gehiago izateko arriskua dute», azaldu du Alvarezek. Horrez gain, egoera sozioekonomikoak, lan motak eta etxebizitzak ere baldintzatu egiten du herritarrek beroaren ondorioak nola pairatzen dituzten.
Alvarezek bi taldetan banatu ditu beroaren eraginak. Tenperatura erregulatzeko sistemak kale egiten duenean, herritarrek eragin zuzenak pairatzen dituzte: «Deshidratazioa, buruko mina, zorabioak eta, gogorrena, bero kolpea; bero kolpea ez bada ondo artatzen, baliteke bero kolpea izan duena hiltzea». Horregatik, Herrerok ohartarazi du bero kolpe bat jasanez gero 112 zenbakira deitzeko zuzenean.
Zeharkako ondorioak
Ondorio zuzenak ez ezik, zeharkakoak ere badaude: «Gaixotasun batzuk areagotu daitezke». Hain justu, Momo sistemaren arabera, 75 urtetik gorakoak dira beroarengatik hildako herritar gehienak. «Normalean, gaixotasun kardiobaskularrak, arnasketakoak eta beste arazo batzuk izaten dituzte adin horretakoek, eta beroak okertu egiten ditu horiek», azaldu du Herrerok.
Halakorik ez izateko, ur gehiago edatea, bero handieneko orduetan ariketa fisikorik ez egitea eta eguzkitik babesteko txapelak, betaurrekoak eta bestelakoak erabiltzea gomendatu dute Alvarezek eta Herrerok. Norbere etxebizitza ondo aireztatzeko ere esan dute, egunez leihoak eta pertsianak itxita edukitzeko eta gauez irekitzeko.
Horrez gain, lan eremuetan neurriak hartu behar direla esan du Alvarezek. Lanak «planifikatu» behar dira, haren esanetan, eta itzalak sortu. Halaber, nabarmendu du barrualdeetan ziurtatu beharra dagoela aire girotuak eta aireztapen sistemak ondo funtzionatzen dutela.
«Arretaz erreparatu behar zaie adinekoei, bereziki bakarrik bizi diren horiei, egunero bisitak eginez edo telefonoz deituz»
GUILLERMO HERRERO Eusko Jaurlaritzako Osasun Publikoko zuzendaria
Herrerok esan du zaurgarriak diren horiek bereziki zaindu behar direla. Alegia: «Arretaz erreparatu behar zaie adinekoei, bereziki bakarrik bizi diren horiei, egunero bisitak eginez edo telefonoz deituz». Bestalde, etxebizitza «freskorik» ez duten adinekoei gomendatu die bi edo hiru orduz tenperatura egokia duen toki batera joateko.
Prebentzioko gomendioen garrantzia azpimarratu dute Herrerok eta Alvarezek, beroak guztiengan baitu eragina. Izan ere, Herrerok esan du «zoritxarrez ohikoak» izango direla horrelako gertakariak, eta «luzarorako etorri» direla. Hortaz, funtsezkotzat jo du egoerara ahal bezain ondo egokitzea.
DATURIK EZ IPAR EUSKAL HERRIAZ
Nekezagoa da zehazki jakitea Lapurdiko, Nafarroa Behereko eta Zuberoako zenbat jenderen heriotza lotu daitekeen muturreko tenperaturekin. Frantziako Osasun Publikoko Agentziara jo du BERRIAk Ipar Euskal Herriko datuak eskuratzeko, baina agentzia horrek Akitania Berriko datu batzuk baino ez ditu jarri eskura —eskualde horretan dago Pirinio Atlantikoetako departamendua, eta administratiboki departamendu horren barruan dago Ipar Euskal Herria—. Kalkulatzen da iazko ekainaren 1etik irailaren 15era Pirinio Atlantikoetan hildako ehun biztanletik biren heriotzak loturaren bat duela beroarekin. 2023an, 2,7koa zen datu hori. 2022an aparteko beroa egin zuen, eta beroagatik hiru alerta ezarri ziren. Alertek iraun zuten denboran heriotza tasa ohi baino %11 handiagoa izan zen Pirinio Atlantikoetan.
