Biztanleen herenek euskaraz dakite EAEn, baina %80k erdara darabilte

Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako ehun biztanletik 32 elebidunak dira, eta beste 17 euskara ulertzeko gai dira. Gainontzeko 51ek ez dakite euskaraz; erdaldun elebakarrak dira. Bost urtean bi puntu igo da elebidunen kopurua, %30,1etik %32ra, baina, hamar urtean, 2,6 baino ez du gora egin euskara dakitenen ehunekoak.

Bosgarren Inkesta Soziolinguistikoaren emaitzak aurkeztu zizkion atzo Eusko Jaurlaritzak Euskararen Aholku Batzordeari, Donostian. Soilik Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako emaitzak ezagutarazi zituen; 1991tik, lehen inkesta egin zutenetik, aurreneko aldia da zazpi herrialdeetako datuak banandu dituela. Jaurlaritzak azaldu du «euskararen lurralde guztietan» egin dutela inkesta, baina hori egiteko orduan «beste prozedura batzuk» jarraitu dituela argudiatu du. Bi hilabete barru jakinaraziko ditu Nafarroako, Nafarroa Behereko, Lapurdiko eta Zuberoako emaitzak. Trebiñu (Araba), berriz, ez dute aipatu. Eusko Jaurlaritzako Kultura sailburu Blanca Urgellek, Hizkuntza Politikarako sailburuorde Lurdes Auzmendik eta Hizkuntza Ikerketa eta Koordinazio zuzendari Ivan Igartuak ezagutarazi dituzte inkestaren xehetasunak.

1. Ezagutza

Datu bat nabarmendu du Auzmendik: duela hogei urte baino 181.000 elebidun gehiago daude EAEn (600.050 euskaldun); beraz, euskaraz hitz egiteko gai direnen kopuruak 11 puntu egin du gora hogei urte igaro ondoren. 1991etik 2001era zortzi puntu igo ziren elebidunak; eta ordutik, hiru. Elebidunen kopurua bost urtean bi puntu handitzea espero zutela adierazi du Urgellek, eta hogei urtean «aurrerapauso handia» eman dela erantsi du. Erdaldun elebakarren eta elebidun hartzaileen —euskaraz ulertu bai baina hitz egiteko gai ez direnak— ehunekoa apurka behera egiten ari dela ere ziurtatu du Auzmendik. Erdaldunak %50,8 dira; orain dela sei urte, %51,5; eta duela hogei urte, %59,2.

Herrialdeen artean tarteak daude hizkuntzaren ezagutzari dagokionez. Gipuzkoarren erdiak dira elebidunak (%49,9), eta hirutik bat, erdaldun elebakarra (%33,7). Bizkaian, lau herritarretik bat da euskalduna (%25,4), eta erdiek baino gehiagok ez dute euskara ulertzen (%56,8). Araban, bi heren gaztelaniaz soilik moldatzen dira (%66,4), eta %16,8k dakite euskaraz. Lurralde horretan bi puntu eta erdi igo da euskararen ezagutza bost urtean, eta beste horrenbeste Bizkaian. Gipuzkoan, berriz, puntu bat baino gutxiago.

Lau gune bereizi dituzte inkestan. Herritarren %20k baino gutxiagok dakite euskaraz lehenengoan; %20 eta %50 artean, bigarrenean; %50 eta %80 artean, hirugarrenean; eta %80tik gora, laugarrenean. Euskararen erabilerak gora egin du aurreneko hiru guneetan, baina ez, ordea, laugarrenean. «Hirigune erdaldunagoetatik gune euskaldunetara bizitzera joan direnen hizkuntza ezaugarriak» daude horren atzean, Auzmendiren esanetan.

2. Erabilera

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, azken hogei urteetan behera egin du euskara erdara bezainbeste edo gehiago erabiltzen duten 35 urtetik beherako elebidunen ehunekoak. Hain zuzen, 25 eta 34 urteko elebidunen artean %57,2k egiten zuten euskaraz 1991n; iaz, aldiz, %50,2k. 16 eta 24 urtekoen erabilerak hiru puntu pasatxo egin du behera hogei urtean. Jaurlaritzak «erraztasunarekin eta harreman sarearekin» lotu du atzeraldia, elebidunen erdiak bizi baitira erdara nagusi den guneetan: «Horrek asko mugatzen du euskaraz jarduteko aukera». 65 urtetik gorako elebidunak daude beste muturrean; hamarretik zortzi mintzatzen dira euskaraz (%82,7).

16 urtetik gorako biztanle elebidun guztiei erreparatuz gero, ordea, emaitza bestelakoa da. Nahiz eta gazteen erabileraren bilakaera okerra izan, oro har hartuta, euskaraz egiten dutenen kopurua puntu eta erdi igo da bost urtean. Izan ere, herritar gehiago dira 35 urtetik gorakoak, eta horien artean handitu egin da euskararen erabilera. Hamarretik bik egiten dute euskaraz erdaraz bezainbeste edo gehiago. Besteak beste, horrek adierazten du elebidunen %37,5ek ez dutela euskara inoiz edo ia inoiz erabiltzen.

Eremu formalean egin du gora, batez ere, euskararen erabilerak. Udalekiko harremanetan, euskara darabilte Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako herritarren laurdenek (%24,7); beste horrenbeste egiten du bostetik batek osasun zerbitzuetan. Etxeko erabilerak, aldiz, apenas egin duen gora. Hogei urtean puntu eta erdi besterik ez da igo, eta %18 dira etxean euskara darabiltenak; beraz, elebidunen erdiek pasatxok ez dute etxean euskaraz egiteko ohiturarik.

3. Transmisioa

Hizkuntza umeei transmititzeko orduan zerikusi zuzena du gurasoen hizkuntza ezagutzak. Egungo transmisioa aztertzeko, 2 eta 15 urte arteko haurren gurasoei erreparatu die Eusko Jaurlaritzak. Bi gurasoek euskaraz dakiten kasuetan, seme-alaben %97k euskara jaso dute etxean; gehienek euskara jaso dute soilik (%86), eta hamarretik batek erdara ere bai. Guraso bakarrak badaki euskaraz, %71,3 umeri transmititu diote hizkuntza; gehienetan, erdararekin batera. Hortaz, guraso elebidunen bat duten haurren ia herenek ez dute euskara jaso etxean. Hala ere, Jaurlaritzak zehaztu du ume horiek elebidunak direla, eskolan euskalduntzen direlakoan.

Euskarari buruzko jarrerak ere ikertu dituzte. 16 urtetik gorakoen %12 euskara sustatzearen aurka daude. Jarrera horrek apenas izan duen aldaketarik hogei urtean: %14 ziren aurkakoak 1991n.