Duela urtebete, atzoko egunez hautatu zuten Peio Dufau (1979, Donibane Lohizune, Lapurdi) diputatu Frantziako Asanblean. Paris eta Ziburu artean joan-etorrian pasatu ditu azken hamabi hilabeteak; nekatua, baina egindako lanaz harro. Miarritzeko tren geltokitik hurbil duen bulegoan egin du elkarrizketa, egindakoaren balorazioa eginez, eta aktualitateari erantzunez.
Frantziako Estatuaren erabakiak egoera larritu du EEPn. Zer analisi egiten duzu?
Ez da parlamentariok Parisen adostu genuena. Ikusi genuen Elisabeth Bornen [Frantziako Hezkuntza ministroa] kabineteburua, eta Max Brissonek [Bruno] Retailleaurekin [Frantziako Barne ministroa] hitz egin zuen. Ematen zuen zinez akordio bat bazela. Berriak harritu eta kezkatu gaitu. Gure bizkar zerbait jokatu da. EEPren biltzar nagusian prefetak iragarpena egin zuenean, departamenduko ordezkaria jakinean zen.
Jean Jacques Lasserre departamenduko presidentearen itzala ikusten duzu?
Bai, argiki. Horretan eta beste anitz gaitan. Batera-ren kontra jokatzen du, gure etorkizun instituzionalaren kontra borrokatuko da; argiki erran du, eta gutuna bidali dugu.
Parisen gehiago entzuten dute Paue Baiona baino.
Iazko hauteskundeetatik, Ipar Euskal Herriko hiru diputatuak ezkerrekoak dira; eta ezkerra da Parisen etsaia gaur egun. Macronistek nahiago dute lan egin eskuin muturrarekin. Ez da sekula aterik ireki ezkerrarekin hitz egiteko; ezta sozialistekin ere, deus! Eta hemen gauza bera jokatzen da.
Elkargoa bakarrik agertu zen ultimatuma emateko orduan. Parlamentarien babesa badu?
Bai.
Denena?
Iñakirena [Etxaniz], Coletterena [Capdevielle] eta nirea, bai. Frederique Espagnacena ere bai. Brissonekin mintzatzeko aukerarik ez dut izan. Badakigu kanal berezi bat duela prefetarekin hitz egiteko. Uste dut sostengatzen duela, baina bere partida jokatzen du Retailleaurekin; eta baita bere alabarena ere. Brissonekin lan egiten dut, baina gutxi ikusten dugu elkar.
Bideragarria da EEPren etorkizuna?
Borroka bat izanen da, argiki. Politikoki eta baita gizartearentzat ere. Denek ez dute beharbada ongi neurtzen gertatzen ari dena. Badira urteak egoera blokeatua dela. Borroka hori eraman beharko dugu. Garrantzitsua da euskararentzat, gure lurraldearentzat.
«Poliklinikako akziodun nagusiak laster hartuko du erretreta: argiki errateko, bere akzioak saltzen baditu larrialdiak itxirik, diru gehiago irabaziko du; hori da haren helburua»
Irakaskuntza arloan Hezkuntza Ministeriotik aitzinamenduak espero dituzu?
Entzun ditugun hitzak harrigarriak izan dira: Frantziako ministerio batean entzutea argi dutela haur batek txikitatik euskara ikasten badu onuragarria dela, eta beraz bultzatu nahi dutela, baita eskatzen ez duten gurasoei begira ere... Horiek dira baliatu dituzten hitzak. Momentu horretan iritsi dira errektore eta akademia ikuskari berriak; lehen aldia da errektore batek ikastola bat bisitatzen duela. Orain, hitzak baizik ez dira; ekintzetara pasatu beharko da. Espero dut ondoko hilabeteetan zerbait eginen dutela, 2026ko sartzerako bultzada emateko.
Donibaneko Poliklinikako larrialdien alde mobilizatu zara.
Egoera larria da. Pertsona baten interesengatik 50.000 herritarren osasuna kaltetu daiteke. Poliklinikako akziodun nagusiak laster hartuko du erretreta: argiki errateko, bere akzioak saltzen baditu larrialdiak itxirik, diru gehiago irabaziko du; hori da haren helburua. Azken hilabeteetan ikusi ditut medikuak, zuzendaritza, akziodunak, Baionako ospitalea, ARS eskualdeko osasun agentzia... Borroka batean gara; ezinbestekoa da irabaz dezagun.
Zer presio bide daude?
ARSek finantza arloko ikerketa egitea, arazoak badira eta. ARSaren baimena behar du funtzionatzeko. Horrekin presio egin daiteke. Azken urteetako lerratzea ez da onargarria. Irabazi asmoko egitura pribatuak dira, baina zerbitzu publiko bat emateko betebeharra dute. Hori gehiago behartzeko lege proposamen bat pentsatu liteke.
Lege proposamen bat egin duzu aurten, laborantza lurrak zaintzeko. Lehen onarpena eman zioten martxoan.
Vincent Bru diputatuak landu zuen gaia, aterabide teknikorik aurkitu gabe. Lehentasun gisa hartu genuen, eta sekulako lana egin dugu. Laborantza arloko eragile andanarekin bildu gara hemen, eta Parisen ere sindikatu guziekin mintzatu gara; denek begi onez ikusten zuten. Eskuin muturra kenduta, alderdi guzietako diputatuengana jo nuen; 120 inguruk izenpetu zuten nirekin. Gehiengo zabal batek bozkatu zuen asanblean martxoan. Harridura sortu du, eta anitzek zoriondu naute.
Gutxitan gertatzen da diputatu baten lege proposamena onartua izatea.
Gauza handia lortu dugu, bereziki herritarrei erakusteko: bai, ezker abertzalekoa naiz, baina denekin lan egiteko gai naiz. Gure hautesbarrutia ez da ezkerrekoa, ezta abertzalea ere; urteetan Michele Alliot-Marie izan da hemen diputatu, izan dugun etsai handienetakoa. Anitzek niretzat bozkatu dute kasualitatez, berdin; baina erakutsi nahi diegu dituzten erronkak Parisera eramateko ez dela hoberik.
Senatuan onartu behar dute orain.
Udazkenerako pasatu beharko litzateke, eta neguan izanen litzateke azken bozka Asanblean. Harrigarria da. Onartua bada, Dufau Legea deituko da. Berezia da... [irriz hasi da]. Baina lurralde oso baten legea da, eta beste leku batzuetan ere aplikatzen ahalko da. Arrasto hori utzi nahi dugu: ezker abertzaletik, kontzesiorik egin gabe, gauzak aitzinaraz daitezke.
«Maiz oztopo anitz izan ditugu ezkerretik; gaur egun, biziki harreman onak ditut ezkerreko diputatu eta buruekin. Denek nahi lukete haien taldera pasatzea»
Batera plataformaren birfundatze bilkuran parte hartu zenuen. Zer aukera dago Parisekin zinezko negoziazioak abiatzeko?
Aukera biziki ona. Ez dakigu noiz arte iraungo duen, baina gaur egun Ipar Euskal Herriko hiru diputatuek bat egiten dugu gai horretan. Eta pentsatzen dugu gehiengo zabal batek babestuko duela instituzionalki urrats bat egitea. 2017an hirigune elkargoa sortzean erdibidean gelditu ginen; orain, berriz, gehiengo bat lor daiteke. Eta badira mugimenduak Korsikan, Kanakyn. Horrek lagunduko du.
Harremanak izan dituzue.
EH Bairekin ezkerreko alderdi guziekin bildu gara Parisen. Maiz oztopo anitz izan ditugu ezkerretik; gaur egun, biziki harreman onak ditut ezkerreko diputatu eta buruekin. Denek nahi lukete haien taldera pasatzea.
Proposamenak izan dituzu?
Batzuetan, egunero. Ikusten dute anitzetan ez dudala PS bezala bozkatzen. Taldean naiz Colettekin eta Iñakirekin lan egiteko errazago delako, baina badut nire askatasuna. Jolas moduan erraten dute «Peiok gurekin beharko luke, zuekin baino». Baina maiz serioski ari dira. Andre Chassaigne komunisten buruak erran zidan ez zuela ulertzen nola ez nintzen haiekin, Kanakyko, Guyanako eta Polinesiako independentistak taldean baitituzte. Erantzun nion aski zuela Euskal Herrira etortzea alderdi komunistaren jarrera zein zen ikustera... Uste dut barne eztabaidetan izanen dutela gai hori. Emmanuel Tjibaourekin [Kanakyko diputatu independentista] joan nintzen Fete de l'Huma-ra [l'Humanite ezkerreko egunkariaren festibal historikoa] eta Euskal Herriko komunistek ezagutu eta goraipatu zuten. Erran nien: «Zer da arazoa? Bera abertzalea da, ni bezala; kanakyar abertzale bat onargarri da eta euskalduna ez?». Horrek ere ahalbidetzen du galdera batzuk mahai gainean ezartzea, eta Parisen. LFIn edo PCFen tokiko iritziak ez dira gure aldekoak; Parisen uste dut beste modu batera entzunak garela.
«Ez dut uste Bayrou erortzen bada ere hauteskundeetara deituko dutenik. Macronek anitz galdu zuen iazko uztailean»
Instituzioa aipatzean zer harrera dute?
Bada denetarik. Intsumituek erran dute bide egin zutela Korsikari buruz: orain erraten dute herriaren borondatea bada errespetatu behar dela. Euskal Herriko egoera ez dute hain ongi ezagutzen, baina Korsikan badakite autonomia gehiengo zabal batek eskatzen duela. Guri da gauza bera lortzea Ipar Euskal Herrian.
Zer harreman duzu beste nazio zapalduetako diputatuekin?
Parisen izan nuen lehen harreman sakona Tjibaourekin izan zen. Lehen egunean agurtu nuen, eta ez zuen bereziki erreakziorik izan. Biharamunean bera etorri zitzaidan, eta «Egun on» erranez agurtu ninduen. Geroztik lotura sakona dugu, eta Kanakyko gaia segitzen dut. Korsikakoekin ere anitz hitz egiten dut. Garrantzitsua da erakustea hemendik hurbil ere gauzak lor daitezkeela; urruneko uhartea izan gabe autonomiaren gaia mahaigaineratzea. Aukera guziak baliatzen ditut Parisen zentralismoa auzitan jartzeko.
Eskuin muturrari ateak ireki dizkio Frantziako Gobernuak.
Uste dut ez dutela lortuko aurrekontua bozkatzea. Irauten dute akordioa dutelako eskuin muturrarekin. Abilki ari da Bayrou, baina uste dut ez duela iraunen. Hala ere, barnetik agerikoa da zentristen artean haserre handia badela. Bozka kontsignak ez dituzte errespetatzen; hausten ari da. Baina ez dut uste Bayrou erortzen bada ere hauteskundeetara deituko dutenik. Macronek anitz galdu zuen iazko uztailean.
Gipuzkoa eta Lapurdi arteko mugan migranteen kontrako ihizia antolatzen ari dira.
Antolatua da aspalditik, eta gogortzen ari dira. Prefeta berriarekin elkarrizketa bat izan nuen; biziki politikoa da, eta gai hori kudeatzeko misioarekin etorri da. Argiki erran nion migranteen kontra egiteko heldu bazen ez zela ongi etorria. Nire amatxik Portugaletik Salazarren diktaduratik ihesi etorri zirenak lagundu zituen. Gure izaeraren parte da elkartasuna. Jende anitz pasatu da hemendik, eta batzuk hemen gelditu dira. Eta hala segitu behar du. Baina larria da egoera. Bada migranteena, baina bada Sterin eramaten ari dena ere. Hori guzia kezkagarria da. Argiki diot: erantzun antifaxista antolatu behar da; haien ideiak borrokatu behar ditugu.
«Ez dut egiten niretzat ona delako; militantzia da»
Duela urtebete, trenbideetako langilea zinen; orain diputatua zara.
Erabat aldatu da nire bizia. Aldatu ez dena da nire engaiamendua. Biziki hartua nintzen: herriko etxean hautetsi, sindikalismoa, elkarteetan, musikan. Eta horrek denbora anitz hartzen du. Beharbada horri esker ere hobeki bizi dut gaurko egoera, gai batetik bestera pasatu beharko delako biziki epe laburrean. Gainerakoan, ez nuen sekula esperoko diputatu izatea; ez nuen sekula galdetu. Ez dut egiten niretzat ona delako; militantzia da.
Familian badu eragina.
Duela hiru urte galdetu zidatelarik, bikotekideak erran zidan: «Lasai, ez da arriskurik». Ez genuen espero hautatuko nindutenik. Familiarentzat zaila da; bikotekidearentzat eta hiru alabentzat; gutxi ikusten ditut. Hiru egunez Parisen naiz, eta beste lau egunetan hemen, baina beti eskuin eta ezker. Lehen urtea hatsa hartu gabe ibili naiz. Talde bikaina dugu, eta hori ere garrantzitsua da. Talderik gabe, diputatua ez da ezer.
Nola osatu zenuten?
Hautatua izan bezain laster, Gabi Arestegi hasi zen nirekin lanean. EH Bain ari zen lehenago, eta elkarrekin egin genuen dena; sekulako lana da hasieran. Gerora, Anne Lacouture sartu zen; hamar urtez aritu zen Europako Parlamentuan Jose Boverekin, eta ofizioa ezagutzen zuen. Euskaldun berria da, tokiko egitura guziak ezagutzen ditu, eta laborantzan aditua da; genituen helburuentzat bikaina. Azkena Parisen ari da, Alexis Bernigaud; bere burua proposatu zuen, eta berehala konektatu genuen. LFIren jarraitzailea da, eta Kolonbiako bake prozesua ikertzen aritu zen; munduan zehar ibili izan da. Euskal Herriaz anitz interesatu da, eta ulertu ditu ditugun berezitasunak. Sorbonako Unibertsitatean ikasten ari den gipuzkoar gazte bat ere ikastaroan ari da gurekin. Eta EH Baiko komunikazio arduradunak ere asko laguntzen gaitu. Dugun taldea altxor bat da.
«Ondoko urteetan ezkerrak boterea hartzea nahi badugu, aukera bakarra da ezkerra baturik joatea. Lehentasun horrekin bat egiten dut, eta horren alde ari naiz»
PSko taldean sartzea erabaki zenuen. Zer kontraerran sortu dizkizu?
Lehena, François Hollanderen ondoan izatea. Erretreten erreforma mahaigaineratu zenean, argiki erran nien: erreforma hauen guzien kontra greba egin dut, mobilizatu naiz, eta baita Françoisen erreformen kontra ere; eta ondoan nuen. PSko taldean entseatu naiz ezkerraren batasunaren helburua atxikia izan dadin; batzuetan zaila izan da. Baina egiazko ezkertiar gisa identifikatua naiz taldean. Eta nire inguruan muntatu da taldetxo bat. Zentsura mozioa kasik aldi oro bozkatu dut, eta batzuek segitu naute, nahiz eta alderdiak erran ez zela bozkatu behar. Uste dut badituela onurak ni bezalako egiazko ezkerreko bat talde horretan egoteak. Ezkerrekoak dira —batzuk gutxiago—, baina hortik ateratzen bazara, galtzen dute. Ez dut ofizialki egin, baina Olivier Fauren hautagaitza babestu dut PSn idazkaritza nagusirako; entseatu naiz laguntzen ahal nuen heinean. Ondoko urteetan ezkerrak boterea hartzea nahi badugu, aukera bakarra da ezkerra baturik joatea. Lehentasun horrekin bat egiten dut, eta horren alde ari naiz.
NFPren batasuna aski kinka txarrean da.
Ez dut uste, justuki. Anitz aipatzen da ezberdintasunak badirelarik, baina azken hilabeteetan eskuin muturraren eta gobernuaren kontra bat egin dugu; funtsean, zentsura mozioetan baizik izan dira desadostasunak. Gero bada pertsonen arteko borroka. Jean Luc Melenchonek erran du hautagai izan nahi zuela presidentetzarako, Raphael Glucsmanek berdin; beste batzuek primarioak egin nahi dituzte hautagai bakarra erabakitzeko. Horretan badira ezberdintasunak, eta hor da arazo nagusia; politikoki, ez hainbeste.
«Ez naiz bakarrik hautetsi abertzale bat; lurraldearena eta ezkerrarena naiz. Eta hori atxiki nahi dut. Helburua da denekin eta denentzat lan egitea»
Tokian-tokian, zertan da elkarlana?
EH Bairekin badut harremana, baina beste alderdiekin ere bai. Urtean zehar bilkurak egin ditut beste alderdietako tokiko militante guziekin ere, gardentasunez ibiltzeko. EH Baikoa naiz, baina koalizio bat da. Niretzat garrantzitsua da: komunistekin bildu nintzen, sozialistekin, intsumituekin, berdeekin... Eta hori nahi dut atxiki eta egonkortu. Eta horrek badu ondoriorik. Heldu den urtean ere badira hauteskundeak, eta ezkerraren batasunak baluke garaipenik lortzeko.
Zer harrera izan duzu bilkura horietan?
Biziki ona. PSko taldean den bati leporatzen ahal liokete ez aski ezkerrekoa izatea; niri ez didate leporatzen ahal. Orain arte ez dirudi gure lan egiteko moduaz ezer errateko dutenik. Niretzat inportantea da: horiek dute kanpaina egin, lagundu, sustengu inportantea da; atxiki behar da. Ostiralean bilkura publikoa egin genuen Ahetzen (Lapurdi), eta pote baten inguruan ospatu genuen. Inportantea da. Kanpaina historikoa izan zen iazkoa: lehen aldiz abertzale bat aurkeztu zen ezker osoaren izenean. Duela urte eta erdi inork ez zuen pentsatuko gerta zitekeenik. Garrantzitsua da erakustea elkarrekin segitzen dugula. Ez naiz bakarrik hautetsi abertzale bat; lurraldearen eta ezkerrarena naiz. Eta hori atxiki nahi dut. Helburua da denekin eta denentzat lan egitea.
