Susana Serrano Gazteluurrutia (Elorrio, Bizkaia, 1969) itun ekonomikoetan aditua da, tesia ere alor horri lotua egin baitzuen. EHUko irakaslea da. Ahalmen politiko gehiago Euskal Herriarentzat euskal lurraldeen erabaki eta eragiteko ahalmena handitzeko izeneko mahai inguruan hartuko du parte larunbatean, Gure Esku-k antolatu duen konferentzia subiranistaren barruan. Oraindik irekita dago izena emateko epea.
Zer testuingurutan definitu ziren Nafarroako Hitzarmen Ekonomikoaren eta Araba, Bizkai eta Gipuzkoako Kontzertu Ekonomikoaren ituna?
Gaur egun ematen dioten ikuspuntua da pribilegio bat dela, baina karlistadetan liberalek irabaztean, irabazleek galtzaileei jarritako gerra zigor bat izan zen. Ordura arte, euskal lurraldeek ez zioten zergarik ordaintzen, zuzenean behintzat, pixkanaka sortuz joan zen Espainiako estatu hari, Espainiako sistemaren barruan. Zergak zuzenean kobratuz gero lurralde bakoitzean zenbat diru bilduko zuten kalkulatu zuten Madrildik, eta, hala, lurralde bakoitzari inposatu zieten kalkulatutakoa emanez gero nahi zutena egiten jarrai zezaketela.
Lurralde historikoei zegokien, beraz, zergak biltzea, orain den moduan.
Erosoena zen Espainiakoentzako dirua jasotzea, inolako konpromisorik gabe, ez daukazu bertako herritarrekin zergak jartzeagatik deserosotasun horiek pasatu beharrik. Garai hartarako konponbide bat izan zen. Estatua kobratzera baino ez zen etortzen. Lurralde historiko bakoitzak gehiago jaso behar izaten zuen, lurralde bakoitzak zituen beharrak bete eta gainera estatuari zegokiona emateko bildu behar baitzuen. Esfortzu hori bertakoek egin behar zuten. Gaur egun, beraz, pribilegio bezala ipintzeak sutan jartzen nau. Hortik zehar joanda, esaten diet: pribilegioa zer da, kudeatzea? Kudeatu zuek ere.
Adibideren bat ipiniko zenuke?
Adibidez, egunotan entzun dut Valentziako erkidegoko gobernuak milioiak eskatu dizkiola Espainiako Gobernuari, baina berak zerga batzuk kobratzeari uko egingo diola. Sistema ez da hori. Sistema da zuk zeure erantzukizuna hartzea. Nik gaur egungo sistema defendatzen dut, non eta ez dugun apurtzen eta beste sistema bat eraikitzen, nire lehenengo aukera hori izango bailitzateke, baina, daukagunarekin jarraitzekotan, parekotasunean izan behar da. Baina Valentziak uko egitea ez dakit zenbat zerga ipintzeari, eta gero estatuari eskatzea, hori ezin da izan. Estatuak emango dion %6,24 Araba, Bizkai eta Gipuzkoak ordaintzen du. Espainiako aurrekontu orokorretatik ordainduko baitzaio Valentziari, eta, zenbat eta aurrekontu handiagoa izan, guk gehiago ordaindu beharko dugu.
Zer diote arauek horri buruz?
Legearen arabera, erkidegoek dute autonomia beren gastuetarako, baina ni ez nago ados, zeren erkidegoek kudeaketa txarrarengatik ordaintzen ez dutena estatuak ordaindu behar du, eta estatuak ordaintzen duenaren %6,24 guk. Eta erkidego bakoitzak nahi duena egiten du. Nire iritzia da gutxieneko batzuk jarri beharko liratekeela oinarrizko zerbitzuak estaltzeko. Osasuna, hezkuntza, arreta... zehaztu batzuk, eta horiek ondo hornitu beharko lirateke erkidego guztietan. Baina diru publikoa kontrolik gabe gastatzen da.
Frankismoan, itun ekonomikoak bertan behera geratu ziren, baina frankismo osteko trantsizioan negoziatu zuten kontzertu ekonomikoa aurreko eredu bertsukoa zen. 1981ean jarri ziren indarrean. Trajea neurrikoa zen?
Negoziatzen duzu trajea, baina gero josturak batzuetan zabaldu eta besteetan estutu egin behar dira, eta legeak ez du malgutasun hori ematen.
«Erreferendum bat egingo nuke, eta irteten denarekin, aurrera. Baliabideak baditugu»
Zer zirrikitu daude itun ekonomikoak gehiago garatzeko?
Guk daukagun abantaila da fiskalitatearen arloan guk erabaki dezakegula zer zerga ipini. Baina muga beti izango dira besteak. Nik zera egingo nuke: mugaraino joan. Eta gero zer? Erreferendum bat, eta galdetu: hemen utziko dugu, edo aurrera egingo dugu? Nik aurrera egingo nuke, eta mugak apurtu.
Zein da muga?
Gernikako Estatutuan agertzen diren eskumen guztiak betetzea, eta ez dira beteko bere hartan. Gizarte Segurantzaren kaxa ez dute hautsiko; ez dugu sekula jasoko ordaindutako guztia. Baina eskumena jasotzeko beste modu batzuk egon litezke. Adibidez, Jaurlaritzak esan dezake hemendik aurrera berak kudeatuko duela, eta uko egingo diotela orain arte ordaindutakoa jasotzeari, hau da, gaur egun pentsioa jasotzen dutenei aurrerantzean Jaurlaritzak ordaintzea. Estatua horrekin pozik, zama bat kentzen duelako gainetik, baina gero letra txikian ipintzen badu pentsioak ezin direla igo estatuaren mailatik, orduan zertarako negoziatu da? Uste dut gauzak ondo egin behar direla.
Mugatik harago joango zinatekeela aipatu duzu. Noraino?
Erreferendum bat egingo nuke, eta irteten denarekin, aurrera. Baliabideak baditugu. Sistema honek bere gauza onak eta txarrak ditu. Espainiako aurrekontu orokorrak egiten dituztenean, diru horren %6,24 ordaintzen du EAEk. Nafarroak %1,6, biztanle kopurua eta beste hainbat aldagai aintzat hartuta. 1981ean kalkulatu zuten hori. Pedro Luis Uriarte izan zen Kontzertu Ekonomikoa negoziatzen aritu zirenetako bat, eta, hark dioenez, gaur egun kalkulatu beharko balitz, 6,24 hori gertuago dago lautik bostetik baino. Beraz, gaur egun goitik ari gara ordaintzen estatuari. Estatua eroso dago sistema honekin.
«Zer da estatuari ordaintzen dioguna? Koroa, armada, kanpo harremanak, AHTa... horiek behar ditugu?»
Erreferendum bat bideragarri ikusiko zenuke?
Bi alderdi daudela uste dut: batetik, ekonomikoki ea bideragarria den herri hau, eta gure kasuan bistan da baietz. Gai gara geure burua sostengatzeko. Zer da estatuari ordaintzen dioguna? Koroa, armada, kanpo harremanak, AHTa... Oraintxe bertan horiek behar ditugu? Bigarrena gizarte kontzientziazioa da. Eroso bizi gara, eta ez daukagu halako beharrik sistema honetatik ateratzeko.
Bidesari batzuk onartzeko prest egotea esan nahi du sisteman segitzeak?
Bai. Jendeak galdetzen du zertarako behar dugun independentzia. Gizartea gero eta indibidualistagoa da. Gizarte mota hori nola itzartu ez dakit, baina etengailua hor dago.
