Irakurri hemen serie honetako artikulu guztiak
Zaila da agertokirik gabeko gaztetxe bat irudikatzea. Are gehiago: garai hura ezagutu zutenek diotenez, 1980ko hamarkadan kontzertuetarako aretoa non jarri izaten zen erabaki beharreko lehenengo gauza eraikina okupatu ostean. Gaztetxeetan mota guztietako ekintzak antolatu dira: irakurle taldeak, bertso eskolak, ikastaroak, jardunaldiak... Eta bada gimnasioa eta rokodromoa duen gaztetxerik ere. Baina azken berrogei urteetan gaztetxeak musika emanaldiei lotuta egon dira ezinbestean.
Rock-and-rolla du zaletasun nagusi Iker Barandiaran kazetariak (Arrasate, Gipuzkoa, 1972), eta Arrasateko gaztetxeak eman dio zaletasun hori garatzeko aukera. Lehenengo gaztetxean (1987-1989) «ikusle soila» izan zen, baina bigarrenean, (1991-2003) eraikinaren okupazioan parte hartu zuen, eta «ia kasualitatez» hasi zen han kontzertuak antolatzen.
Arrasateko hirugarren gaztetxea 2003an ireki zuten, eta gaur arte iraun du. Han, Barandiaranek eta beste zenbait lagunek, Kooltur Ekintza izenpean, emanaldi sorta zabala antolatzen dute 2010etik: Kooltur Ostegunak. Programazioaren izenak iradokitzen duen moduan, ostegunetan egiten dituzte kontzertuak, urritik maiatzera, eta emanaldi guztiek antzeko ezaugarriak dituzte: talde bakarrak jotzen du, sarreraren prezioa finkoa izaten da —bost euro lehen, eta zazpi euro pandemiaz geroztik—, eta bildutako diru guztia taldearentzat izaten da. Irabazi-asmorik gabeko jarduera da, zaletasun hutsez egina, eta antolatzaileek ez dute diru etekinik ateratzen. Udaren ostean hamaseigarren denboraldiari ekingo diote.
«Autogestioan oinarritutako giroetan, gaztetxeen eta gune okupatuen rolak berebiziko garrantzia du»
ZARATAZARAUTZ KOLEKTIBOA
Barandiaranek ez du zalantzarik: «Luzaroan, gaztetxeek funtzio itzela izan dute musika giroa suspertzeari dagokionez. Bertako taldeei jotzeko aukera eman diete, eta jendeari, berriz, talde asko eta asko ikustekoa».
Zaratazarautz kolektiboa ere musikazaletasunaren inguruan ardaztutako lagun talde bat da, Zarauzkoa (Gipuzkoa). Arraio Irratian egiten duten izen bereko irratsaioa da haien jardueraren alderik ezagunena, punka, hardcorea, crusta eta, oro har, «doinu zaratatsuak» oinarri dituena; datorren denboraldian hogei urte beteko du Zarauzko irrati librearen uhinetan. Baina, horrez gain, irratsaioa egiten duten lau lagunek eta beste zenbait kidek kontzertuak antolatzen dituzte, horiek ere Zaratazarautz izenpean, ildo horretako hemengo eta nazioarteko taldeekin. Lehen, Zarauzko Putzuzulo gaztetxean egiten zituzten emanaldiak, eta, hura eraitsi zutenetik, Hiruputzu gaztetxe berrian.
Haiek ere argi dute gaztetxeek ekarpen handia egin dutela musikaren arloan: «Urte askoan ikusi da gaztetxeak oso garrantzitsuak direla. Zoritxarrez, talde batzuk horretaz baliatu dira, eta gaztetxeak erabili dituzte gora egiteko bide gisa, baina, gu mugitzen garen giro honetan, gaztetxeen eta gune okupatuen rolak berebiziko garrantzia du. Batez ere, autogestioan oinarritutako giroetan, guk jorratzen dugun hardcore punk estiloan ez ezik, musika elektronikoan, hip-hop-ean eta beste estilo batzuetan ere bai».
Antzera pentsatzen dute musikariek. Maialen Oleagak, Ane Garai Arrietak, Jaione Martinezek eta Txerra Bolinagak osatzen dute Perlata taldea: «Euskal Herriko musika eszena hain askotarikoa eta zabala bada, hein handi batean gaztetxeei esker da hala. Areto edo jaialdietan etekin ekonomikoa izatea da helburu printzipala, eta horrek guztia baldintzatzen du; ikusi besterik ez dago sold out-aren fenomenoa», azaldu dute, sarrerak salgai jarri eta segituan amaitzeko joerari eta jaialdi handiei erreferentzia eginez.
Diotenez, gaztetxeen sareak jotzeko aukera eman die eredu komertzialean tokirik ez duten hainbat talderi. Baina, horretaz gain, gune autogestionatuetako filosofia eta jokabidea ere gogoko dituzte Perlatakoek: «Elkartasuna, borroka, gozamena, elkarlana... Aktibismoa eta ilusioz egindako lana nagusitzen dira. Guretzat ezinbestekoa da esentzia hori bizirik iraunaraztea eta zaintzea».
Bitartekaririk gabe
Perlatako kideek aipatzen duten jokatzeko molde horren adibide dira Zaratazarautz eta Kooltur Ekintza taldeak. «Ez dugu ez bitartekariekin ez managerrekin lan egiten», azaldu du Zarauzko kolektiboak. «Bestalde, beti lan egiten dugu gutxieneko balio politiko eta sozialak dituzten taldeekin. Adibidez, azken bolada honetan arazoak izaten ari gara Palestinako gatazka dela eta; talde batzuei ezetz esan diegu, ez zaigulako gustatu horren inguruan zer jarrera politiko duten».
Zaratazarautzek antolatzen dituen kontzertuetan, baldintzak oso argiak dira: «Taldeari afaltzen emango diogu, tragoak ere bai, lo egiteko leku duina eskainiko diogu, eta sarrerako diru guztia haientzat izango da. Baina ez dugu onartzen taldeek diru kopuru finko bat eskatzerik. Gure lana guztiz boluntarioa da, eta hori ulertu behar dute». Eta sarreren prezioa oso garestia ez izatea ere bada baldintzetako bat. Normalean, sei eurokoa izaten da salneurria: «Inoiz salbuespenak egin ditugu: adibidez, kontzertu berean kanpotik etorritako hiru edo lau taldek jo dutenean, baina gure irizpideak oso argi dauzkagu. Talde batek gehiago kobratu nahi baldin badu, agian hau ez da bere lekua».
Antzeko zerbait gertatzen da Kooltur Ekintzak taldeak antolatzen dituen ostegunetako kontzertuetan. «Baldintzak hauek dira: talde bakarrak jotzen du; kontzertua garaiz hasten da, atzerapenik gabe; eta sarreretatik lortzen den diru guztia taldearentzat da. Tratu hori guztiei eskaintzen diegu, talde oso ezagunak izan edo ez hain ezagunak izan. Hamar bat urtez, sarrera bost eurokoa izan da: talde batzuk kexatzen ziren, eta beste batzuk ez ziren etortzen, baina uste baino gehiagok ematen zuten baiezkoa». Pandemiaren ostean zazpi eurora igo zuten prezioa. Barandiaranek uste du prezio «apala baina aldi berean duina» dela: «Ez dut ezinbesteko ikusten sarrera hamabi eurokoa izatea».
«Niretzat, eta nire belaunaldiko askorentzat, gauza mordo bat ikasteko modua izan da gaztetxean jardutea»
IKER BARANDIARAN Kazetaria eta musikazalea
Urteetako lanak fruituak eman ditu. Gaur egun, Zarauzko gaztetxea erreferentzia da nazioarteko punk eta hardcore zirkuituan, eta ezinbesteko geltokia Europan zehar bira egiten duten talde askorentzat. Zaratazarautz kolektiboko kideek diotenez, Putzuzulo gaztetxea sortu aurretik ere bazeuden Zarautzen musika mota hori jorratzen zuten taldeak, eta horietako batzuk Europan zehar jotzen ibilitakoak ziren. Bira horietan egindako harreman eta kontaktuei esker hasi zen Zarautz leku bat egiten nazioarteko eszenan.
Izan ere, do it yourself edo «zuk zeuk egin» filosofiari tinko atxikitzen zaio Zaratazarautz, baina badakite elkarlana dela filosofia horren osagarria: «Hemen jotzen duten taldeen %70, gutxi gorabehera, lehendik ezagutzen genuen jendeak osatuak dira, edo guri zerbaitetan lagundu digutenak, edo ezagun batek eskatuta etorriak. Badira batzuk hemen jo nahi dutenak gu garelako, hemen gustura daudelako eta gure lagunak direlako».
«Niretzat, eta nire belaunaldiko askorentzat, gauza mordo bat ikasteko modua izan da gaztetxean jardutea», esan du Barandiaranek. «Kontzertuak antolatzean, hutsetik hasten zara, baina, apurka-apurka, harremanak sortzen dituzu, elkarlanean jarduten ikasten duzu, eta gizarte honetan ikusten ez diren beste zenbait gauzatan trebatzen zara. Sekulako eskola izan da». Haren iritziz, gaztetxeek erakusten dute badagoela aukera «gauzak beste modu batera» eta «harreman horizontalen bidez» egiteko.
Belaunaldi berriak
Luzaro iraun duten gune autogestionatuen beti-betiko erronketako bat izan da nola pasatu lekukoa belaunaldi berriei, eta musikaren arloan ere badago kezka hori. «Gaztetxeak eta gizartea aldatu dira, baina, adibidez, nik oraindik gazte asko ikusten ditut gaztetxeko kontzertuetara etortzen», esan du Barandiaranek. Zaratazarautzen ere kezka dute: diotenez, aspaldi honetan ez da talde berririk sortu herrian, eta kontzertuetara joaten den jendearen batez besteko adina gora doa. Bestalde, uste dute musika eskaintza ziurtatuta edukitzeagatik egin duela jendeak bertan goxo: «Gauzak eginda ematen badizkizute, errazagoa da erosokerian erortzea».
Hala ere, den-denek ezinbestekotzat jotzen dute gaztetxeen ekarpena musikaren arloan. Perlata taldekoek gogoko dute gaztetxeak «biziak, aldakorrak eta askotarikoak» izatea, eta bereziki estimatzen dute talde feministek eta LGTBI kolektiboak antolatutako ekitaldietan parte hartzea: «Harrera, publikoa, giroa eta abar gozagarriagoak eta seguruak dira guretzat. Aniztasunik edo askotariko eragileen arteko elkarlanik ez dagoen gaztetxeetan, benetako esentzia galtzen da, eta hori ere ikusi izan dugu, tamalez».
«Aniztasunik edo askotariko eragileen arteko elkarlanik ez dagoen gaztetxeetan, benetako esentzia galtzen da»
PERLATA Musika taldea
Barandiaranek, berriz, uste du Arrasatek duen punk tradizioa ez litzatekeela gaur egun den bezalakoa izango gaztetxearen ekarpenik gabe: «Nik gogoan ditut gaur egun Arrasateko zenbait taldetan jotzen duten lagun batzuk, umetan gaztetxean kontzertuak ikusten, lehenengo lerroan». Eta Zaratazarautzen ere argi dute: «Gaztetxerik gabe, Zarautz askoz aspergarriagoa litzateke. Bizipoza ematen digu honek».
