Ez da gai gailena izan inoiz. Alderdien programetan «kultura herri-erronka bat da» (EAJ), «kulturak proiektu politiko baten barruan guztiz estrategikoa beharko luke» (EH Bildu), «kultura demokraziaren bihotza da» (PSE-EE), «kulturak garrantzi politiko handia du» (EP), «kulturak askatasuna esan nahi du bere dimentsio guztietan» (PP) eta antzeko esaldiak irakur badaitezke ere, kulturak leku apala du, oro har, kanpaina beteko egunotan.
Balizko sintonia bat suma daiteke definizio orokorretan, baina bizkor puskatzen da barrurago begiratzean.
EAJ: Euskadi Basque Country-ren bidetik
«Euskadi, abangoardia maite duen antzinako nazioa». Azpititulu hori jarri dio EAJk bere kultur atalari. Talentu kulturala, eskaintza kulturala, memoriaren eta ondare kulturalaren transmisioa, jauzi digitala eta genero-berdintasuna zein hizkuntza-berdintasuna bultzatzeko kultur politikak egiteko hitza eman dute, eta, norabide horietan, hamazazpi puntu zehaztu. Tartean dago kulturako langileen «profesionalizazioa» hiru tresnaren bidez sendotzeko asmoa: fiskalitatea, kontratazio baldintzak eta artisten errolda.
Euskal kultura eta ikus-entzunezko ekoizpenak bultzatzeko, Euskadi Basque Country marka zabaltzen segitu gura du EAJk, baita Kultura Sistemaren Legea garatzen ere, «erakundeen eskumenak definitzeko eta etorkizunari begira kultura-sistema sendo eta koordinatu baten oinarriak ezartzeko».
Araba, Bizkai eta Gipuzkoako hiriburuei lotutako asmo zehatzen artean, Gasteizko Principal antzokia eraberritu, Urdaibaiko Guggenheim museoa eraiki, eta Donostia «Europako kultura-erreferentzia gisa posizionatzeko proiektuak» aztertu gura dituzte —hala nola Viktoria Eugenia antzokiaren espazio teknikoa hobetuz eta egoitza artistiko bat martxan jarriz—.
EH Bildu: Euskal Kulturaren Zentroa
«Kulturarik ez balego, herri guztiok bat eta bakarra ginateke», irakur daiteke EH Bilduk kulturarako dituen asmoen sarrera testuan. Eusko Jaurlaritza kritikatu du «duela hamarkada bateko kultur politika berdina» egiten segitzeagatik, eta «termino monetarioetan neurtzen diren eta turismoa erakartzea helburu nagusi duten megaproiektu eta makroekitaldietan oinarritzen den kultur ereduari kontrajarriko» zaion eredu baten alde egin du.
2028. urterako konpromisoen artean, EKZ Euskal Kulturaren Zentroa sortu nahi du koalizioak. «Kultur politikak ekosistemako eragileen artean diseinatzeko bilgune» izatea da ideia; Euskal Letren zuzendaritza bat bilduko luke, eta han legoke Etxepare Euskal Institutua ere.
Sektorearen prekarizazioari aurre egiteko, euskal artista, sortzaile eta kulturako profesionalen estatutua adostea da EH Bilduren asmoa. Beste programetan agertzen ez diren proposamen hauek datoz haienean, besteak beste: hezkuntza formalean zein informalean euskal kulturaren transmisioa lantzeko plan estrategikoa egitea, Zinemaren Euskal Legea garatzea, Zinema Euskaraz programaren zuzkidura «nabarmen handitzea» eta emakume artisten gaineko ikerketa sustatzea, lurraldeko museo zein bildumen sistema eguneratzeaz bat.
PSE-EE: Euskal kultura euskaratik harago
Alderdi sozialistak «kultura eta demokrazia» goiburupean, hiru ardatz markatu ditu bere kultur politikarako: kulturaren demokratizazioa, demokrazia kulturala eta kultura demokratikoa. Lehen ardatzaren bueltan, besteak beste, Euskadiko Irakurketaren Mapa —ia denek aipatu dute—, Kultur Bonua eta Kulturaren Euskal Kontseiluaren eraldaketa aipatu dituzte; azken hori Kulturen Kontseilua izeneko erakundeak ordezkatzea proposatzen du PSE-EEk, «gizarte multikulturalaren konplexutasunari» erantzuteko.
Hari beretik, euskal kultura eta euskarazko kultura berdintzea «itsukeria galanta» dela azpimarratu du alderdiak —«euskal kultura guztia ez da euskarazkoa, ez eta euskarazko kultura guztia euskal kultura ere—, eta ikuspegi horri erantzungo dioten politikak agindu ditu. Baita Espainiako Gobernuak diseinatutako Artistaren Estatutua «errealitatea» bihurtzeko eta sektoreko profesional guztientzat «hitzarmen kolektiboak» garatzeko konpromisoa hartu ere.
EP: Aurrekontua gora, BEZa behera
Proposamen zerrenda luzea eskaini dio kulturari Elkarrekin Podemosek —60 puntutik gorakoa—, eta sektoreari eman diezaioketen garrantziaren erakusle izan daiteke aurrekontua %10 handitzeko helburua ere lehen puntuen artean aipatzea. Kontrara, kulturaren gaineko BEZa jaistea defendatu dute.
Puntu ugariren artean, Arte eta Kulturen Funtsa sortzea proposatu dute —«leihatila bakar baten bidez baliabideak birbanatzeko eta kultur-ehuna garatzeko»—, zinemagintzaren gaineko eskumena galdegingo dute eta hezkuntza sisteman kulturak «pisua berreskuratzeko» politikak sustatuko dituzte —musika «hezkuntza-etapa guztietan» txertatuz, esaterako—. Ondarearen aldeko neurriei aparteko atal oso bat eskaini diete.
PP: Museo bat Miramar jauregian
Alderdi Popularrak beste inon agertzen ez den eraikin bati egin dio lehen aipamena bere zerrendan: Donostiako Miramar jauregiari. «Kontinente huts bat» bihurtu dela iritzita, hiriko kultur bizitza «biziberrituko» duen museo handi bat bihurtzea proposatu dute.
Besteak beste, Euskadiko Liburutegien Legea eta Euskal Ondarearen Legea bururaino eramateko konpromisoa hartu dute —ia denek izan dituzte gogoan bi alor hauek—, eta «kulturak eta turismoak duten harreman estuan» sakontzeko asmoa ere agertu dute. Etxepare Euskal Institutuak, bestalde, «euskal kulturaren egiazko enbaxadore eta dinamizatzaile» izan behar lukeela uste dute, «eta ez abertzaletasunaren eta Euskadi Basque Country planaren zerbitzuko tresna bat».
SUMAR: Guggenheim Urdaibairi ezetza
Sumar Mugimendua, Ezker Anitza-IU eta Euskadi Berdeak taldeen arteko koalizioak hamar puntuko gobernu programa aurkeztu du, eta «Urdaibaiko biosferaren erreserba babestea» jaso du tartean —Guggenheim Urdaibairen aurka agertu dira kanpainan—.
