Ibilbidearen bukaera iragarri zuten Bake Bideak eta bakegileek ostiralean. Anaiz Funosas (1979, Hazparne, Lapurdi) izan da mugimendu horren aurpegi publiko nagusietako bat azken urteetan. Hemendik aitzina beste bide orri bat osatu beharko dela iritzi dio, iraganean izandako bortizkeria guzien memoria egin, eta gatazka politikoaren muinari heltzeko.
Bukatzeko erabakia hartu duzue; zergatik orain?
Badira bizpahiru urte gogoeta abiatua dugula ondoko etapa aurreikusteko. Jon [Parot] eta Jakes [Esnal] askatu zituztenean desblokeo nagusi bat gertatu zen; laster ez da euskal preso politikorik egongo Frantzian. Baina gatazka iraunkor bat ez da lotua bakarrik ondorioen konpontzeari, badira gai esanguratsuak Ipar Euskal Herrian, gaur egungo egoera zalantzan jar dezaketenak.
Sortu ginen testuinguru berezi batean, erabat errotua gure lurraldeari, haren historiari eta borrokei. Orain, dinamika berriak sortu beharko dira, iraganari lotuak; auzi politikoek ere hartuko dute gaina. Etapa berrirako tresna berriak behar genituela uste genuen.
Elkarlanerako sortutako espazio horrek ez du gehiago balio?
Ez da hori. Nik uste dut garai konkretu batean sortu garela, non eta jendarte zibilak bere ardurak hartzen dituen bake prozesuaren bultzadarako. Etapa bakoitzak gogoeta bat behar du; foroa abiapuntu bat izatea nahi genuen. Adierazpen baten bidez oinarri batzuk ezarri nahi izan ditugu, eta seinalatu ariketa kolektibo bat egin behar dugula berriz ere. Garapen Kontseilua gogoeta betean da, euskalgintza ere bai. Pil-pilean da Ipar Euskal Herria. Bake Bideko kideek dinamika horietan parte hartu nahi dugu, eta gure esperientzia ekarri. Beste kontsentsu bat lortu behar dugu, beste mobilizazio bat.
Zuek berek erran duzue: oraindik anitz falta da bake justu eta iraunkor batera heltzeko.
Eta zentzu anitzetan falta da. Azken hamabost urteetan mentalitateak aldatzea izan da lan handietariko bat; gatazka politiko baten existentzia onarrarazi behar zen. Kontzientzia hartze horri tiraka sortu dira lan sail berriak. Bada prozesu orokor bat, eta horren baitan badira prozesu txiki asko: preso eta iheslarien birgizarteratzea, iraganari begirakoa. Louis Joinet institutuak hartu du hori lantzeko ardura. Asko bada egiteko, ariketa esanguratsuak egin beharko ditugu bake iraunkor hori lortzeko. Horretarako ere tresna berriak baziren. Izan ere, Bake Bideak badu aitortza, baina badakigu biktima batzuek zer uste duten guri buruz; alde batera lerratuta gaudela uste dute.
Iraganera begiratzeko garaia da.
Iraganari zor diogu, baina baita belaunaldi berriei ere. Horrek esan nahi du ados izango garela denari buruz? Ez, baina ohartuko gara min batzuez, dudarik gabe. Eta, agian, interpretazioak egiteko manera berriak sortuko dira hala, Ipar Euskal Herrian kontakizunen existentziak bermatzeko. Funtsezkoa da muinera doan ariketa hori, irismenarekin denak ados ez bagara ere. Baina denak ados dira hemen badirela problematika batzuk ezinbestean tratatu behar direnak. Bestenaz, gatazka tentsiodun batean izango gara berriro ere.
Manifestu bat aurkeztu zenuten ostiral arratsean. Zer balio ematen diozue?
Gauza xume bat nahi genuen, azken urteetan egon garenak elkartzeko, eta etapa berri bat irekitzeko. Ber mementoan, argi da ezin zaiola gehiengo bati bide orri bat inposatu, eraikitzekoa delako. Nabarmendu nahi genuen zer dagoen egiteko, ardura kolektiboari eutsi behar diogula. Eta pozik gara manifestuan adostasunak lortu ditugulako, zintzoki ez baikinen seguru. Ez ditu denak konbentzituko, baina nik uste dut abiapuntu sano bat dela, nahi duenak bihar hartzeko eta garatzeko. Nik uste dut sinbolikoki euskararena eta instituzioarena azpimarratzea badela pauso polita.
Finkatutako lau erronketatik, presoena da bat. Ikusten duzu aukerarik epe laburrean presorik ez izatea lortzeko?
Frantziako Estatuan gelditzen diren lau presoak ahalik eta fiteen Hegoaldera pasatzea da orain erronka; eskaerak eginak dituzte. Ondoren, nik uste dut Hego Euskal Herrian ere lortu dela gehiengo batek esatea eskubideen errespetuan oinarritutako politikak garatu behar direla, eta pauso esanguratsuak ematen ari dira. Ez da ahantzi behar Estatu sakonaren indarra Espainian. Baina badira pitzadurak. Alde horretatik, Iratxe Sorzabalen epaia bada zerbait ikaragarria. Pertsonalki, sinesgaitza egiten zitzaidan egun batez Auzitegi Nazionalean horrelako aitortza bat egingo zela.
Fijait fitxategia ezabatzea da beste helburuetako bat.
Erabaki politikoa da. Orain auzitegietatik pasatzen gara, baina ministerioak gehiago ez aplikatzea deliberatu dezake. Egia da maila horretan konplikatua dela, Frantziak eskuinera jotzen duelako gero eta gehiago; badira blokeoak. Horregatik inportantea zen guretzat neurri gehigarri horiek ahantziak ez izatea. Hemen bizi nahi duenak eskubide osoa ukan behar du. Lehentasun bat da.
Instituzio publikoek birgizarteratze plan bat prestatu behar luketela ere erran duzue. Harrerak egiten duena botere publikoek beren gain hartzea da asmoa?
Puntu hori 2014ko Baionako Adierazpenetik dator. Harrerak lan ikaragarria egiten du, eta badu aitortza bat. Kontua da zer egin dezakegun manera kolektiboan, gaur egun elkartasunak segurtatzen duen zerbitzu horrek diruztatze publikoa ukan dezan, prozesu normal guztietan bezala. Jendeak eskubidea ukan behar du duinki bizitzeko. Erretiroaren gaia dago hor, besteak beste. Presondegian 30 urte pasa dituzularik, nola egiten duzu zahartzaro duin bat ukaiteko? Nik uste dut bake iraunkorrak instituzio bat behar duela, gai izango dena politikoki gai horien jorratzeko.
Egia eta berradiskidetze batzorde bat sortzea galdetu duzue. Zer forma har lezake, eta zer emaitza lortzeko?
Ez dugu zehaztu, forma asko hartzen ahal dituelako. Eta estatuak bere zeregina bete nahi ez duelarik, konplikatua da irudikatzea. Louis Joinet institutuak hartuko du ardura hori bere gain, eta etapaka joanen gara; haiek ekarriko dute metodoa. Pedagogia ariketa ikaragarria egin beharko da, eta funtsezkotik hasi beharko da; hau da, errealitatetik eta datu bilketetatik. Oinarrizko dokumentu bat beharko da, agerian uzten dituena gatazka politiko armatu horren ondorioz sortu diren zauri eta min guztiak, gero aldarrikatu ahal izateko. Ondoren, erreparazioak irudikatu beharko dira.
Egin zaigu kritika, eta batzuek pentsatu dute gaia alde batera utzi dugula orain arte. Baina tempus oso bat behar du, eta orain arte ez genuen horretarako baldintzarik.
Euskara eta bilakaera instituzionala aipatzen dira manifestuaren azken paragrafoan. Gatazka politikoari heltzeko modu bat da?
Bai, noski. Denek argi dugu euskararen egoerak eta iraupenak badutela kontsentsua. Uste dut adierazpen horrek azpimarra hori egiteak baduela balio politiko eta sinboliko azkarra. Eta gero, instituzioarena. Guretzat babes bat izan da Euskal Hirigune Elkargoa, indar harremanerako eta hautetsiengana heltzeko. Tresna horrek bilakaera bat behar du, botere gehiago. Horri dagokionez ere sendi da badela horrelako kontsentsua.
Zaila izan da bi puntuei buruzko formulazioa adostea?
Ez baitezpada. Saiatu gara formulazio bat atzematen, ez dena perfektua, baina perspektiba bat adierazten duena. Batzuek nahiago lukete euskararen promozioaz hitz egin, eta beste batzuek uste dute argiago esan behar dela politika oso bat. Saiatu gara esaten Ipar Euskal Herria eta euskara ezin banatuzko elementuak direla; garapen bat behar du, hizkuntza horretan bizi ahal izateko. Hori gogoan izanda idatzi dugu, eta pozik naiz horrela onartua izatea. Gainera, aktualitatea deigarria da. Konbentzituak gara kontsentsuzko gaia dela gure artean.
Bilakaera instituzionalari buruz hautatutako hitza 'gogoetatzea' da, eta ez 'erabakitzea'. Gatazka politikoaren konponbidea ez ote da Euskal Herriak libreki erabaki ahal izatea bere etorkizun instituzionalaz?
Deklarazio hori idatzi genuenean, engaiatze indartsu bat izan zedin nahi genuen. Baina ez ginen zilegi sentitzen bide orri bat idazteko. Norabide bat eman nahi genuen: fase berri bat, tresna berriak, eta gogoeta berriak. Horretarako ere gogoeta gisa jarri zen instituzioarena. Denak ados gara esateko hemen badela zerbait jokoan, baina badakigu denek ez dutela iritzi bera. Ariketa kolektiboa egin behar dugu berriz definitzeko.
Uste duzu ondoko urteetan aukera egon litekeela Ipar Euskal Herrian adostasunak lortzeko etorkizunaz libreki erabakitzearen inguruan?
Ni biziki optimista naiz, sinesten dut talde dinamikan. Hamabost urte hauetan inoiz pentsatuko ez genituen gauza batzuk egin ditugu. Benetan. Gure dinamika propioak harritu nau. Baietz sinetsi nahi dut, baldin eta lortzen badugu kontsentsuzko gaiak adostea, aitzinatzea, markatzea... Haatik, mobilizatze fase iraunkor batetik pasa beharko da, indar harremanerako.
Mobilizazioa jendea parte harrarazteko eta jendea parte izateko manera ere bada. Garaipenen parte sentitzen zara, lortu duzun irudipena duzu, eta uste dut hori dela ondoko fasean ongi pentsatu behar duguna. Ez da gauza bera lortu duzuna hamar pertsonen sentimendua izatea edo hamar milarena. Uste dut lortu dugula herri izan garen momentu bakoitza atzeraezina bilakatzea. Niretzat momentu hunkigarri eta indartsuenak horiek izan dira.
«Inork ez zuen espero Iparraldetik etorriko zenik bultzada; ezta guk ere»
2000ko hamarkada hasieratik, Euskal Herriko gatazkaren konponbidearen lehen lerroan egon da Funosas, errepresioaren kontrako antolakundeetan lehenik eta Bake Bideko presidente gisa ondoren.
Nola ikusten duzu urte hauetan Euskal Herrian izan den bilakaera?
Askatasunan ginenean, manifa handi bat 1.000 pertsonakoa zen. Baina lan izugarria egin behar zen, eta bakarrik ginela ematen zuen. Duela 20-25 urte gutik bizi genuen gatazka politikoa, eta nik uste dut horretan badela aldaketa, eta herri gisa hasi garela. Elkarri begiratzeari utzi, eta elkarrekin eraikitzen dugu orain. Nihaur asko aldatu naiz, beste eskuzabaltasun bat ere badut. Eta atzematen dut lurraldetasun ikuspegitik ere aitzinamendu handia egin dugula. Duela 20 urte ez genuen irudikatuko horrelako garai bat, zeinean naturala den Euskal Herri osoko eragileek bat egitea Bake Bidearen bukaera eta ziklo berri baten hasiera ospatzeko.
Maiz aipatu da Ipar Euskal Herrian badela adostasuna lortzeko gaitasuna.
2004an hasi ginen, lehen euroaginduekin. Gero Frantziako Estatutik errepresio ikaragarria iritsi zen. Garzonen teoriak aplikatu nahi izan zituzten, maltzurki; kontzientzia hartze bat izan zen. Ipar Euskal Herria txikiegia da bizi genuen errepresio maila jasateko. Hautetsientzat gehiegi zen. Izan ziren sarekadak, tartean Batasunaren kontrakoa, Jon Anzaren desagertzea... Eta Aurore Martinen euroaginduarekin, erran zuten: «Nire izenean ez. Nire arerio politikoa ez dut presondegian nahi independentista delako».
Lurralde txikia da Ipar Euskal Herria.
Batera plataformarekin ere sortu ziren harreman berriak. Funtsean, elkar ezagutzen dugu. Aiete iritsi zenean, ardura hartze bat izan zen. Erantzukizunez heldu genion. Goresmenak eman nahi dizkiet denei; inork ez zuen espero Iparraldetik etorriko zenik bultzada, ezta guk ere! [Barre egin du]. Sinetsiak ginen, bistan dena, eta xantza ukan dugu: behar ziren pertsonak, behar ziren momentuan, horretan sinetsiak zirenak. Eta nik sinesten dut ariketa kolektiboetan. Horrela sortzen da anbizioa. Armagabetzearen ondotik denek pentsatzen zuten apaltze bat izanen zela; hilabete batzuetara denak Parisen ginen presoen auzia askatzea eskatzen.
Erran izan da ere iraganak ez direla berdinak.
Horrek ez du esan nahi sufrimendurik ez denik egon, baina pisua ez zen berdina; eta hori ere lagungarri da. Periferia bat izan gara, baina nonbait lagungarri izan da: eztabaidak ere ez ziren Hego Euskal Herrikoak bezalakoak. Emozionala bestelakoa zen, eta, nire ustez, horrek lagundu du Hego Euskal Herrian gauzak baretzen. Hemen egiten ahal genuena ezin zen egin Hego Euskal Herrian. Beste askatasun bat genuen, baina kulturalki ere ezberdinak garelako. Harremanak pentsatzean, alderdiek ez dute pisu bera. Eta Ipar Euskal Herrian instituziorik ez genuenez ere, bazen berez beste praktika bat, jendarte zibilarena. Hori guzia lagungarri izan da. Eta guk zera egin dugu, hori dena ahalik eta gehien bultzatzea.
Harreman sare zabala lortu duzue, hemen eta Frantzian. Fase berrirako balioko du?
Nik nire zikloa bukatua dut, baina segitu behar du, eta segituko du. Ez da bakarrik Euskal Herriko prozesua. Frantziak bere prozesu bera onartu behar du, eta horretarako beharrezkoa da frantses batzuek esatea: «hau gure erantzukizuna ere bada». Ondoko etapak ere lanketa hori beharko du; aberasgarria izanen da. Niretzat ere aberasgarriak izan dira harreman horiek, eta dena pentsatzen dut. Eta bai, onarpenaren fase bat ere badelako, kanpokoa eta nolabait barnekoa dena, frantses lurraldean kokatua dena eta aitortzen duena. Ba, bai, gai horietan ez da normala, eta posizionamendu horiek funtsezkoak izanen dira geroan ere.
