Paperez betetako karpeta urdin bat jarri du mahai gainean, elkarrizketara eseri denean: Alardea, letra larriz, azalean. Igor Enparan Hondarribiko alkateak (Hondarribia, Gipuzkoa, 1977) auziari ordu asko eskaintzen dizkion seinale. Gatazkak erritutik urrunarazitako hondarribiarretako bat da: «Familiaren konpainian desfilatzen nuen, txikitatik; gatazka lehertu zenean, behin edo bitan parte hartu nuen, eta gero uztea erabaki nuen. Lagunak nituen Jaizkibelen, eta haiek jasotzen zuten tratua bidegabea iruditzen zitzaidan». 2023tik dago karguan, Abotsanitz plataformak ezustean udal bozak irabazi zituenetik. Udalbatza berriak alardearen auziari bultzada bat emango ziolako itxaropena azkar zabaldu zen. Gorabehera asko izan arren, oraintxe baikor dago Enparan: herria konponbide gosez sumatzen du.
Aurtengo alardean polemika izan da alarde egunean espazio publikoaren erabilera arautzeko alkate dekretuarekin. HAOSEk (Hondarribiko Alardearen Ondarea Sustatzeko Elkartea) helegitea jarri dio, desfilearen aurretik Jaizkibelekin Gernikako Arbolan bat egin behar ez izateko, baina epaileak atzera bota zuen.
Kautela neurriak bota zituen atzera, baina helegitearen edukian ez zen sartu.
Konpainia baztertzaileak ez ziren Gernikako Arbolara agertu, kantinera eta zaldun batzuk izan ezik; hau da, ez zuten dekretua bete. Alarde egunean adierazi zenuen, ordea, erdizka bete zela dekretua, «keinu bat» izan zela... Gauza bera esango zenuke orain? Ala txarto informatu zintuzten?
Urte luzeko gatazka batean gaude, eta eztabaidan daudenak oinarrizko eskubideak dira, baten eta bestearen ikuspegitik. Dekretuan, oinarrizko eskubideei lotutako baimen emateak eta arauak jasotzen dira, eta 2007an Espainiako Auzitegi Gorenak emandako sententzia, haren arabera ezin baita behartu HAOSEkoak eta Jaizkibelekoak elkarrekin desfilatzera. Baina dekretuan jasotakoak ez ditu asetzen gatazka honetako eragile nagusiak. Nire zailtasunik handiena da eragile horien artean adostasun puntu batzuk bilatzea, eta ez ditut topatzen, asko saiatzen naizen arren. Beraz, kudeatzea tokatzen zait, alkate dekretu bat ebatziz.
Eta bete al zen?
Konpainiak elkartzen diren gunera etorri ziren HAOSEko gutxi batzuk, ordezkaritza bat bidali zuten konpainietako batzuek. Bere osoan ez zen bete, baina gaur daukadan informazioa eta orduan ez neukana da HAOSEko agintariek manifestazio baimenak eskatu zituztela ordutegi horretarako beste lau eremutan. Beraz, bazuten Segurtasun Sailaren baimena, eta hori alkate dekretuaren gainetik dago.
«Ez dut uste konponbidea emango dugunik epe laburrean Hondarribian, baina ezarri beharko genituzke tarteko helmuga batzuk»
Alkatetzara iritsi zinenetik esan izan duzu zure helburua dela alarde publiko, parekide eta bakarra lortzea...
Nik ordezkatzen dudan alderdiaren helburuetako bat da. Nik neure buruari jarri diodan erronka da irtenbide adostu bat bilatzea.
Beti egin duzu elkarrizketaren eta ados jartzen saiatzearen alde. Zer fruitu eman du bide horrek bi urte eta erdian?
Azken bi urte eta erdian izan diren aldaketak aurreko 27 urteetan izandakoak baino handiagoak dira, zalantzarik gabe. Bilerak egiten ditugu ez bakarrik HAOSErekin eta Jaizkibelekin, baizik eta Guztion Alardekoekin, Hondarribiko Emakumeekin, Saindua mugimenduarekin... Gatazkan dauden bi ikuspegien artean erdian jarri behar dut, eta erdian nagoen horretan askotan badirudi nik sortzen dudala gatazka. Egia esango dut: elkarrizketaren bideak eduki ditu zenbait urrats, baina ez dira nik nahiko nituzkeenak, ez dudalako lortzen eragile guztiak mahai baten bueltan esertzea eta elkarrekin hitz egitea. Hori da nire erronka nagusietako bat, iruditzen baitzait elkar ezagutuaz, elkarri aurpegira begiratuaz, elkarrekiko errespetua erakutsiaz, errazagoa litzatekeela nolabaiteko akordio partekatu batera iristea. Bitartean batzuekin eta besteekin negoziatzen ibili beharrean nago, batzuen eta besteen muga kontrajarrien artean nolabaiteko oreka lortzen saiatuz. Eta sentsazioa da, neurri batean, ez dudala asmatzen.
Hori ez al da ezinezkoa? Guztiz kontrajarritako bi jarrera dira, eta, gainera, batzuek ez dituzte besteak onartzen...
Nire iritzia da, adibidez, dekretuak ahalbidetzen zituela gutxieneko batzuk. Aldaketak egiteko prestasuna beti erakutsi dut, baina ez daukat makila magikorik. Uste dut ez dagoela konponbide jakin bat momentu honetan denek bat egiteko modukoa, baina saiatuz gero lortu daitekeela gutxieneko akordio bat. Iaz jaietan gertatutakoak etsita utzi gintuen, baina aurten, nahiz eta gogorra izan den, berehala datorren urteko alardearen lanketan jartzeko gogoa daukagu. Uste baitut aurten aldaketa nabarmenak izan direla.
«Ez dut uste ikuspegi itxiena duenak ere ez duenik [alarde parekidearen] ortzi muga hori ikusten»
Zer aldaketa?
Dekretuak jasotzen zuen aurten Jaizkibel konpainiak parte hartuko zuela irailaren 7ko salbean eta udalbatzak herriari dantzatzen dion agurrean, HAOSEkoekin batera. Iaz, ekitaldi hartan, plazatik txistu zaparrada bat jaso genuen, eta oso bortitza eta mingarria izan zen. Aurten, aldiz, HAOSEkoak ez ziren agertu, Jaizkibelekoak bai, eta errespetu handiz joan zen: txaloak jaso genituen, eta gustuko ez zuena isilik geratu zen, salbuespen bakanen bat kenduta. Horrek erakusten digu herritarrak ere badaudela beste urrats bat emateko moduan. Niretzat hori aldaketa kualitatibo bat da. Alarde egunean ere egon ginen errespetuz, entseguetan konpainiek geldialdiak eremu antzekoetan egin zituzten... Badago elkarbizitzarako aukera. Halako gauzak herrian ezinezkoak ziren duela hamabost urte, eta gaur egun naturaltasunez gertatzen dira. Badira argi-ilunak azken urteetan, eta badaukat esperantza gutxieneko akordio batera iristeko; konponbide batera ziurrenik ez.
Zein litzateke akordio horren edukia? Izan ere, ortzi muga baldin bada alarde publiko, parekide eta bakarra, helburua jada ezarrita dago; beraz, prozesuaren ingurukoa izan behar luke akordioak: nola iritsi ortzi muga horretara. Eta helburua hori bada, orain emakumeak onartzen ez dituen parteak amore eman behar du, ala?
Epe luzerako ikusmira bat jarri behar da. Datorren urtean 30 urte izango dira gatazka piztu zela, eta erakunde publikoek ezer gutxi egin dute 27 urteetan. Horrek berekin ekarri du gatazka ur usteletan geratzea, eta orain hasi gara kudeatzen. Alkate bezala oso polita litzateke konponbide batekin ixtea etapa hau, baina kontuan izan behar dugu gauzak mugitzean tentsioa agertzen dela. Ez dut uste konponbidea emango dugunik epe laburrean Hondarribian, baina ezarri beharko genituzke tarteko helmuga batzuk. Horietako bat da gai izatea elkarrizketa natural bat egiteko.
HAOSEkoak prest ikusten dituzu emakumeak onartzeko?
Behintzat nik entzun izan ditudan iritzietan, ez dut uste ikuspegi itxiena duenak ere ez duenik ortzi muga hori ikusten. Gauza da noiz helduko den, eta horretarako zer bide jorratu behar den. Horregatik beti aipatzen dut elkarrizketa sano eta sendo baten beharra. Ez baitut ezagutzen gatazka bat konpontzeko biderik elkarrizketarik gabe; tira, ezagutzen ditudanak ez dira egokiak.
«Beldurrez hitz egin dut batzuetan, eta beldurrez ibili naiz kalean. Baina alkate naizen artean, beti saiatuko naiz gutxien partekatzen dudan horiekin ere hitz egiten»
Kontua da elkarrizketa horretan aldeetako batek bestea ukatzen duela. Konpainia baztertzaileak ez dira agertu herriari agurra dantzatzeko ekitaldira, ez dira agertu Gernikako Arbolara: ez dituzte Jaizkibelekoak ikusi ere egin nahi, ia 30 urteren ondoren. Abiapuntu egokia al da hori elkarrizketa baterako?
Nik uste dut ez dela guztiz horrela. Uste dut HAOSEko agintariek aitortu egiten dutela Jaizkibelen existentzia; baina orain arte behintzat ez dute gatazkaren existentzia onartu, eta ez dituzte jaiak elkarrekin bizi nahi. Baina uste dut bagaudela inflexio puntu batean, non etor daitekeen aukera elkarrizketa hori egiteko. Erronka bat da. Hemen ezin baitugu ahaztu mina: batzuk eta besteak eraso eginda sentitzen dira, eta min horiek gainditzea asko kostatzen ari zaigu. Beste zailtasun handi bat beldurra da: ez gara ausartzen ondokoarekin hitz egitera, beldur garelako zer esango duten. Beldurrak zaildu egiten du elkarrizketa konplize hori izateko bidea; baina hitz egiteko, desadostasunak mahai gainean jartzeko eta akordioetara iristeko ere ez genuke beldurrik izan behar.
Zuk beldurrik izan al duzu HAOSEkoak haserretuko zituen zerbait esateko?
Beti ibili behar dut orekaren bila, batzuekin eta besteekin hitz egin nahi dut eta. Eta hori ez dut esaten Igor bezala, baizik eta alkate bezala: herritar guztiekin hitz egiteko eremuak bilatu behar ditu alkate batek. Noski, beldurrez hitz egin dut batzuetan, eta beldurrez ibili naiz kalean; eta egoera deserosoak bizi izan ditut askotan. Baina beti saiatuko naiz, alkate naizen artean behintzat, gutxien partekatzen dudan horiekin ere nolabaiteko elkarrizketa bat mantentzen.
Jaizkibelek ere egin ditu kritikak aurten, eta datorren urtera begira estrategia aldatzeko eskatu dizu. Ulertzen duzu dezepzioa?
Ulertzen dut 30 urtez eskubide bat aldarrikatzen dabilen eragile bat dezepzionatuta egotea. Estrategia aldaketari begira, hemen baditugu aukera eta oztopo batzuk. 2007ko sententzia oztopo bat da Jaizkibelen norabidean. Baina administrazio honentzat aukera bat da dekretuaren aurkako helegitearekin berriro ireki izana auzibidean gaiaz eztabaidatzeko modua. Espero dut norabide bat ezartzeko aukera izatea, 2007ko epaiak eten zituen bestelako aukera batzuen aurrean.
Dena den, alderdi politikoez ere hitz egin behar da: herrian bizi dugun zatiketa alderdien artean ere badago. Baina Hondarribitik kanpo ere alderdiek eta erakunde publikoek badaukate erantzukizuna: hauspotu egin behar da hemen alderdi politikoen artean gutxieneko batzuk errespetatuak izatea. Konpromiso bat behar dugu denon artean gatazkan aurrera egiteko modu aktiboan eta zintzoan.
Alarde egunean ere beste erakundeen laguntza eskatu zenuen. Zer egin dezakete Gipuzkoako Aldundiak eta Eusko Jaurlaritzak?
Hondarribiko Udalari ez zaio aitortzarik egiten gatazkari lotuta. Badirudi alkate dekretuak nire borondate pertsonal bati erantzuten diola, eta ez da hori: erakunde publikoak gatazka kudeatu behar du. Baina erakundearen lana gutxiesten denean, iruditzen zait demokrazia bera gutxiesten dela. Eta hor erakunde publiko guztiek legitimotasuna eman behar liokete udalari. Izan ere, instituzio horiek onartu dute berdintasun legea, eta legea aplikatzeko da, baina aplikazioa soilik nire esku uzten denean, nik ere legea onartu duen erakundearen babesa behar dut.
Alardeari buruzko inkestan soilik bi aukera emanda, galdetuen %56 zeuden alarde parekide eta bakarraren alde. Eta %59k esan zuten udalak antolatu behar lukeela alardea. Datu horiek aukera ematen dute udalak berriz alardea antolatzeko?
Inkesta horrek adierazten du urratsak egiten ari garela noizbait iritsiko den elkarrizketa horretara. Nik uste dut sortu daitekeela udalak alardea antolatzeko aukera, baldin eta lehen aipatzen nuen gutxieneko akordio baten testuinguruan jorratzen bada. Udal honek ez dauka aterik itxita datozen urratsetan zer egin, baina kontsentsu minimo batzuk behar ditugu aldaketak egiteko. Ez da alkatearen erabakiz egingo: udalbatzak eman beharko dio horri bide.
Guztion Alardeko 64 emakumek egina diete desfilatzeko eskaera HAOSEri eta udalari. Zer erantzun emango die udalak?
Aipatutako sententziak dio [HAOSEkoek] eskubidea dutela beren ikuspegia mantentzeko; beraz, udalak ezin du inor behartu bere konpainian emakumeak sartzera. Hori egiteko, udalak antolatu beharko luke alardea, eta, publikoa izanda, parekidea izan beharko luke legez. Baina egungo errealitatean horrek ekarriko luke bi alarde egitea, bai baitakit HAOSEko agintariak une honetan ez daudela prest, ez udalak antolatutako alarde batean parte hartzeko, ez emakumeak beren desfilean txertatzeko.
Bi alarde egotea saihestu nahi duzu?
Nire ustez, ez da egoera ideala, ortzi muga horri begira. Baina ez ditut ateak itxiko tarteko urrats bezala hartzen bada. Baina horretarako gutxieneko akordio batzuk egin behar dira.
«Jaizkibeli espazioak eta legitimitatea eman zaizkio, baina horren trukean ez zaio ezer kendu HAOSEri. HAOSEk kritikak egiten dizkit, baina lehen egiten zuten gauza berbera egiten dute: ez dute ezer galdu»
Tentsioa areagotu egin da Jaizkibel aitortzeko keinuak egin dituzulako. Aurreko urteetan bake faltsu batean egon da gatazka, gorabehera handirik gabe, eta udala mugitu denean erreakzionatu dute baztertzaileek. Are gehiago gotortu dira?
Ez dakit. Jaizkibelen aldeko pauso batzuk eman ditut bidezkoa iruditzen zaidalako. Bi urte eta erdian, Jaizkibeli espazioak eman zaizkio, eta legitimitatea eman zaio, baina horren trukean ez zaio ezer kendu HAOSEri. HAOSEk kritikak egin dizkit, baina lehen egiten zuten gauza berbera egiten dute: ez dute ezer galdu. Hori nahiko harrigarria eta ulergaitza egiten zait: Jaizkibelekoek espazioa irabazteak ez lieke zertan minik eragin.
Tentsioaz mintzatu zara, eta beldurraz. Espero zenuen hain gogorra izatea?
Ez, inondik inora. Ez nuen espero, borondate onez jokatzen dudalako.
HAOSEkoengana beste jarrera batez hurbildu zaretenek, bi aldeak ulertu eta denen mina aitortu nahian hurbildu zaretenek ere bortxazko erantzuna jaso duzue. Sektore hori mugiezina bada, zer zentzu du haiekin ezer adosten saiatzeak?
Nik uste dut ez direla denak hala; egon daiteke botere presioa egiten duen kolektiborik. Baina uste dut edozein gatazkaren aurrean elkarrizketa dela tresnarik egokiena; nahiz eta bestea gorroto izan, saiatu egin behar da. Horregatik diot hitz eginez bideratu behar dugula hau. Ez dut uste beste modurik dagoenik.
