Laurogeita hamarreko hamarkadan, artean haurra nintzela, gerra ikusi nuen lehen aldiz telebistan. Baserriko ezkaratzean eserita, Bosniako gudako irudiak gogoratzen ditut albistegietan: Sarajevoko setioa, haurrak negarrez, bonbardaketak eta kasko urdinak. Testuinguru gutxi neukan orduan, eta ikusten ari nintzen hura ulertzeko tresna gutxiago ziur aski, ez bazen etxean entzuten nuen aipamen solteren bat edo beste. Eta, hala ere, gerra ikusi nuen lehen aldiz telebistan. Gordin. Gupidagabe. Neure txikian, nirea bezalako taktelezko txandaletan jantzita ikusten nituen hamar urteko umeak pantailaren beste aldean, izugarrikeriaren eta indarkeriaren erdi-erdian kieto. Gauza berria zen neuretzat, baina ordurako hasia zen lehenagotik ere guda telebistako albistegien bidez transmititzearena; eta horren adibide izan ziren, esaterako, Golkoko gerra edo Vietnamgo gerra.
Gerora, milurteko berriarekin batera eta neure gaztean, Sarajevora egin nuen bidaia lagunartean. Igaroak ziren urte batzuk gerra amaitu zenetik, eta telebistan ikusten ahal genituen haur adinkide haietako batek kontatu zigun beretik. Bezperako parrandaren ajearen nekeak jota zegoelako edo gogaipen bital justifikatua zela medio, aitortu zigun gustatuko litzaiokeela inolako setiorik aipatu behar ez izana, inolako tunelik erakutsi behar ez izana eta inolako gudarik kontatu behar ez izana. Berak bere larrutan bizitako gerra oroitu bai, baina etorkizunean jarri nahi zuela gogoa, aurrera begira pentsatu nahi zuela bere burua eta bere hiria. Tentsio bat, memoriaren eta aurrera begirakoaren artean; oroitu beharraren eta ahaztu nahiaren artean; bizi izandakoak bizi beharrekoari utzi beharreko espazioaren artean.
Tentsio bat, beste hainbeste tentsioren artean. Norberarena, lehenengoa. Besteen gerrak ezagutu nahi eta behar, baina besteen gerrak bizi ez izanaren tentsioa. Besteen gerretara hurbildu behar dugun, edo nola hurbildu; eta hurbilketa horretan, literaturak —beste behin— tresna urrezkoa ematen digulako sentsazio nolabait esperantzazkoa. Eta nolabait esperantzazkoa diot, kontatzearen eta purgatzearen eta exorzizatzearen eta indarkeria krudelenen azaleratzearen zentzuan betiere; hau da, fikzioaren bitartez —edo testigantza fikzionalizatuen bitartez— gerraren krudelkeriak kontatzeko esparrua izateak isildutako istorioei eman diezaiekeen esparru sosegatu eta beharrezkoaren zentzuan. Eta zentzu horretan baino ez, ezein gerra esperantzarekin lotzea absurdoa denez. Baina zentzu horretan bai, zentzu horretan irakurri nuen Slavenka Draculic idazlearen Han ez banengo bezala liburua, Bosniako gerrako pasarte beltzenetariko bat kontatzen duen obra; eta zentzu horretan sentitu nuen nolabait zilegi ari nintzela gerturatzen ezagutu ezagutu behar diren izu eta orroreetara.
Eta zentzu horretan irakurtzen ditut eta irakurriko ditut egun Joe Saccoren Palestina eta Gerra Gazan, Perry Andersonen Palestinaren okupazioaz eta kolonizazioaz edo Eyal Weizman arkitektoaren Hiri-gerra Palestinan, suertez denak ala denak euskarara ekarriak. Irakurtzen ditut eta irakurriko ditut, orain ere, dagoeneko haurra ez naizela, zuzenean ikusten dudalako gerra telebistan. Izan ere, egunero iristen zaizkigu Israelek Palestinako herriaren kontra abiatu duen genozidioaren irudiak; bonbardaketa indiskriminatuez, gerra-diskurtso deliranteez eta gehiegikeria basatiez gain, herri bat nola gosez hiltzen uzten duten ikusi behar dugu orain. Zentzu batean, ezkaratzean telebistaren aurrean gerrari begira dauden umeak gara oraindik; nekez azertatzen dugulako besteen gerren aurrean zer egin, ez bada zutabe honetan kabitzen diren berben bidez geure ahotsa altxatzea baino.
