Orain dela 50 urte milaka zibil marokoarrek Mendebaldeko Saharako muga zeharkatu zuten, orduko Hassan II.a Marokoko erregeak sustatutako Martxa Berdean. Gertaera hori okupazioaren hasiera izan zen, eta oraindik Mendebaldeko Sahararen lurraldea deskolonizazioaren zain dago. 50 urteren ondoren, gatazka ez da konpondu, fase berri batean sartu baizik, nazioarteko komunitateak babestuta, zeina gero eta gehiago dagoen realpolitik-era bideratuta. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2797. ebazpenak, joan den urriaren 31n onartutakoak, argi uzten du hori.
Aldeko 11 botorekin, hiru abstentziorekin eta Aljeriaren falta nabarmenarekin, ebazpenak Minursoren agintaldia berritu du; Minurso Mendebaldeko Saharan Erreferenduma Antolatzeko Nazio Batuen Misioa da, baina ebazpen horrek ez du erreferendumik aipatzen. Aitzitik, Marokok egindako autonomiaren proposamena hartzen du «konponbide errealista» gisa. Hori ez da bakarrik ñabardura tekniko bat, baizik eta aldaketa sakon bat. Segurtasun Kontseiluak erreferendum bat antolatzeko egitura mantentzen du, baina, aldi berean, hori baztertzen duen narratiba bat ezartzen du. Horrela, «elkar onartzeko konponbide politikoak» independentziaren aldeko aukera galtzen du, eta NBE bere sorrera esparrua kontraste duen statu quo baten kudeatzaile bihurtzen da. Hala ere, hau ez da gertatu 2797. ebazpenaren eraginez, ez bada 2000. urtean hasi zen prozesu baten ondorio. 2000ko maiatzean onartutako 1301. ebazpenak aipatu zuen lehen aldiz «adostutako irtenbidea», eta, orduz geroztik, konponbide politikoak aurrea hartu dio konponbide juridikoari.
Marokok garaipen diplomatikotzat ikusten duena ospatzen du. Mohamed VI.a erregeak ez du zalantzarik izan Tangerretik La Guerara arteko «Maroko batua» aldarrikatzeko, eta bere aliatuek —Ameriketako Estatu Batuak eta Europa; Espainia eta Frantzia barne— autonomiaren ideia babesten dute bide bakar gisa. Bestalde, Fronte Polisarioak nazioarteko zuzenbidearen desbiderapen arriskutsua salatu du. Komunikatu irmo baina neurrizko batean, NBEren gutunean zehaztutako autodeterminazio printzipioa faltsutzea leporatu dio Segurtasun Kontseiluari, eta okupazioa legitimatzen duten prozesu politikoetan parte hartzeari uko egin diola berretsi du. Aljeriak, bere aldetik, ez zuen bozketan parte hartu, aldarrikatuta Mendebaldeko Sahara deskolonizazio prozesuan dagoen lurraldea dela, eta ez lurralde eztabaida hutsa.
Europako Batasuna ere zipriztinduta agertzen da. Europako Batasuneko Justizia Auzitegiak berretsi zuen, 2024an, merkataritza akordioak ezin direla Mendebaldeko Saharan aplikatu saharar herriaren berariazko baimenik gabe, baina Bruselak Rabatekin dituen harremanak mantentzeko formulak bilatu ditu, eta jarraitu du elkartze akordio berri batean okupatutako lurraldean negoziatzen ere. Egonkortasunaren eta interes ekonomikoen izenean epai judiziala inguratzen duen praktika da.
Horrek guztiak kezkatzeko moduko joera bat erakusten du: gatazkak konpontzeko asmoz, nazioarteko zuzenbidetik nazioarteko politikara igarotzeko joera bat. NBEko Batzar Nagusiak eta Laugarren Batzordeak deskolonizazio esparrua azpimarratzen duten bitartean, Segurtasun Kontseilua Marokoren tesiekin bat egiten ari da. Staffan de Mistura NBEko Idazkari nagusiaren ordezkari pertsonalak 90 egun ditu orain etorkizun sinesgarririk gabeko negoziazioei ekiteko, noiz eta Minursok jarraitzen duenean duela bost urte hautsitako su etena egiaztatu ezinik.
Egoera ez da Saharako geldialdiaren isla bakarrik. Nazioarteko ordenaren higaduraren sintoma zabalagoa da: lehen arauak lehenesten zituzten lekuan, interesak nagusitzen dira gaur egun; lehen konponketa plan argi bat zegoen tokian, anbiguotasun funtzionala dago orain. Eta indartsuenaren legeak markatutako nazioarteko eszenatokian, hau, behintzat, kezkagarria da.
Beraz, Martxa Berdearen 50. urteurrenaren ospakizuna ez da aurrerapausoekin iristen, atzera-buelta estrategiko batekin baizik. Erreferenduma desagertu egin da, autonomia gailendu egin da, eta Segurtasun Kontseiluak giza eskubideak bermatzen ez dituen esparrua babestu du, zeinetan ez dagoen ordezkaritza politiko eraginkorrik ere.
Segurtasun Kontseiluak atalase bat gurutzatu du, autodeterminazioa baztertzen duen irtenbide bat legitimatzeagatik. Mendebaldeko Saharak justiziaren zain jarraitzen du, Martxa Berdea egin eta mende erdira. Baina zuzenbidea indar diplomatikoaren aurrean ahultzen den bitartean, zerumuga horrek urruna izaten jarraituko du.
