GGKEen Koordinakundea, Pobreziaren eta Bazterketa Sozialaren Aurkako Sarea, Desgaitasuneko Erakundeen Batzordea eta Ekonomia Alternatibo eta Solidarioaren Sarea osatzen duten 160 gizarte erakunde baino gehiago Gizarte Erakundeen Plataforman biltzen dira, eta horiek guztiok Nafarroako aurrekontuen aurreproiektuari buruzko gure balorazioa egin nahi dugu.
Foru Erkidegoan, azken AROPEaren datuen arabera, pobrezia tasak gora egin zuen 2023an, eta gabezia material eta sozial larriaren adierazlea ehuneko puntu gehien igo den erkidegoa da. Egia da Nafarroak estatu osoko pobreziari eta gizarte bazterkeriari buruzko daturik txikienak ematen dituela, baina hori, hain zuzen ere, bere zerbitzu sistemak eta prestazio ekonomikoek azken hamarkadetan izan duten garapen mailaren ondorioa da. Hala ere, estatuko gainerakoarekiko abantaila murrizten ari da. Eta horrek, aurreko suspertze geldoaren amaierarekin batera, joera eten eta arriskuan dauden pertsonen kopurua handitzearekin batera, autokonplazentzian ez erortzeko beharra eta pertsonengan inbertitzen jarraitzeko beharra azpimarratzera garamatza. Oso beharrezkoa da diru sarrerak bermatzea, baina baita pertsona horiekin esku-hartzea ere, egoerak ez kronifikatzeko.
Egungo eredu ekonomikoak desberdintasuna eta bazterketa eragiten jarraitzen du, eta, horregatik, erantzukizun ariketa bat da ezegonkortasun eta ziurgabetasun garai honetan gizarte babes egokia bermatuko duten aurrekontuak izatea.
Positiboki baloratzen dugu 2024rako aurrekontua gastu sozialaren hazkundeak markatzen duela (batez ere osasungintzan), bai eta, beren egoera dela eta, bizirauteko behar dituzten pertsonentzako laguntza ekonomikoetara bideratutako partida ekonomikoen zuzkidurak ere; baina berriz ere gogorarazten dugu beharrezkoa dela pertsonak gizarteratzeko prozesuetan laguntzea, eta, hain zuzen ere, hor ikusten ditugu ahulezia handienak 2024rako Nafarroako Aurrekontuen Aurreproiektu honetan.
Ahalegin handiagoa egin behar da aurrekontu horiek sozialagoak izan daitezen. Diru hornidura ezinbestekoa da pertsona ahulenak erdigunean jarriko dituzten politikak gauzatu ahal izateko. Horretarako, ahalegina egin behar da etxebizitza, osasuna, enplegua, prestakuntza eta hezkuntzako ekintzak bideratzeko, bazterkeriaren gurpila hausteko eta guztion artean gizarte bidezkoagoa lortzeko.
Nazioarteko Lankidetzan, Garapenerako Laguntza Ofizialeko (GLB) partida guztiak %10 hazi dira 2023an onartutako hasierako aurrekontuarekin alderatuta, baina aurrekontu globalarekiko %0,4ko portzentaje erlatiboa dute, Akordio Programatikoa betetzetik urrun geratuz.
Legegintzaldia amaitu baino lehen GLOen %0,7 lortzea hazkunde progresibo eta errealista egiteko konpromisoarekin lotuta dago, Akordio Programatikoa eta hauteskunde promesak betez.
Nafarroako Gobernuak bideratzen duen AODa handitzeko konpromiso hori justifikatuta dago maila globalean gertatzen ari den egiturazko krisi ekonomiko eta sozialagatik; izan ere, biztanleria talde zabalak pobretzen ari dira, bai gure herrialdean, bai pobretuenetan (Hego Globala), baina azken horiek ez dute egoera horri aurre egiteko beharrezko egiturarik. Horrez gain, klima larrialdiak ondorio askoz ere sakonagoak ditu herrialde horietan, eta horrek aurrekaririk gabeko giza eskubideen krisia ekarri du, egungo eta etorkizuneko belaunaldien eskubide zibil, politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalak eta, azken batean, gizateriaren etorkizuna mehatxatzen dituena.
Horren aurrean, garrantzitsua da komunitate behartsuenek egoera horri buelta eman ahal izateko eta beren eskubideak bermatu eta desberdintasuna zuzenduko duen etorkizunaren alde lan egiteko aukera izango duten proiektuak garatzea. Izan ere, gogoan izan behar dugu gero eta globalizatuagoa den mundu honetan, planetaren beste puntan gertatzen denak ere erantzukizuna eskatzen digula.
Testuinguru honetan, garrantzi berezia du gizarte solidarioagoak eta konprometituagoak sortzeak herri eta pertsona guztiekin, arraza, erlijio edo genero arrazoiengatik diskriminaziorik sortzen ez dutenak. Horretarako, informazioa eta hezkuntza (Herritartasun Globalerako Hezkuntza) gure erkidegoan bertan beharrezko eta presazko esku hartze estrategikoa da, baina funts nahikorik gabe ezerezean geratzen da.
Uste dugu beharrezkoa dela egungo erronkei aurre egingo dion eredu ekonomikoa aldatzea, 2030 Agendak jada ezarri dituen erronkei aurre egiteko, egiturazko aldaketei erantzungo dieten aurrekontuekin, hala nola tokiko ekoizpena eta kontsumoa suspertzea, mugikortasun iraunkorra, eraginkortasun energetikoa edo hondakinen murrizketa.
Gasarekiko mendekotasunak nazioarteko merkatuen menpe jartzen gaitu, eta premiazkoa da energia iturri hori jatorri berriztagarria eta bertakoa dutenek uztea. Iaz energia faktura %41 igo zen, eta horrek agerian uzten du auto kontsumoa eta energia komunitateak bultzatzen jarraitzeko beharra, tresna horiek merkatu elektrikoarekiko mendekotasuna minimizatzea ahalbidetzen baitute. Ahaztu gabe gure inguruan ahultasun energetikoa duten pertsonak, eraginkortasun energetikoan edo energia berriztagarrien sistemetan inbertsioak egiteko zailtasun handiagoak dituztenak, eta seguruenik gehien behar dutenak.
Beharrezkoa da zerga erreformari beldurrik gabe aurre egitea, zergen progresibitatea handitzen jarraituko duten neurriekin, aberastasuna modu bidezkoagoan birbana dadin, eta enpresa talde handiek sozietateen gaineko zergan enpresa txikiek baino tasa efektibo txikiagoa ordaintzea ahalbidetzen dieten pribilegio fiskalak izan ez ditzaten lan egitea.
Azkenik, beharrezkotzat jotzen dugu garapen ekonomikoa eta soziala neurtuko duten beste gizarte eta ingurumen adierazle batzuk sartzea, BPGren datu soilaz haratago, inor atzean utziko ez duen beste eredu ekonomiko baterantz jo nahi badugu.
