Mendebaldeko Saharari buruzko NBEren Segurtasun Kontseiluaren ebazpen berriak (S/RES/2797/2025) agenda mediatiko eta politikoan jarri du berriro Mendebaldeko Sahararen auzi zaharra. Baina, zarata mediatikoaz eta alde bateko eta besteko interpretazio triunfalistez harago, ebazpen hori Mendebaldeko bloke kolonialistak 2020aren inguruan hasitako ofentsiban egin duen azken urrats gisa ulertzen dugu, Afrikako lurralde horretan duen pribilegio posizioa iraunarazteko egina.
Tarteki gisa, nabarmendu nahi dugu Saharako gatazka deitzen dena ez dela Marokoren eta Fronte Polisarioaren arteko borroka soil bat, baizik eta lurralde bat, bertako jendea eta aberastasuna kontrolatzeko lehia bat, Mendebaldeko sistema ekonomiko, politiko eta diplomatiko kolonialaren nagusitasuna inposatzeko, herriek beren etorkizuna askatasunez erabakitzeko duten eskubidea bermatu ordez; beste leku batzuetan gertatzen den bezala, Palestinan edo Kurdistanen, esaterako. Horregatik ez da harritzekoa AEBek, Frantziak eta halako estatuek auzian duten interesa. Eta, arrazoi beragatik, ulertezina da indar herritarrek bertan erakusten duten interes eskasa. Baina, gorago diogun bezala, mundua eta bertako biztanleen arteko harremanak ulertzeko bi moduren arteko borroka luze honetan, Segurtasun Kontseiluaren ebazpenak alde kolonialistari garaipen argia ekarri dio, gutxienez 2020tik mamituz joan dena.
Data hori aldaketa kualitatibo batek markatzen du: bai arlo militarrean, Marokoko armadak Mendebaldeko Saharako eremu berri bat inbaditu zuenean (Guerguerat) 1991tik indarrean zegoen su etenaren haustura ekarri zuena; bai arlo diplomatikoan, Ameriketako Estatu Batuetako presidente Donald Trumpek, garai berean, Marokoren Mendebaldeko Sahararen gaineko subiranotasuna onartzen zuelako. Helburua zen behar adinako presioa egitea okupazio koloniala inposatzeko saharar herriari aitortutako edozein eskubideren gainetik. Erasoak lau oinarri ditu:
Lehenengoa, nazioarteko zuzenbidearen eta itunen aurkako erasoen eta urraketen aurrean nazioarteko erakundeen eraginkortasunik eza ziurtatzea. Alde zuten Nazio Batuen sistemaren ospe txarra, nazioarteko auzitegien zigorrak eta ebazpenak sistematikoki ez betetzea, eta Palestinakoen pareko astakerien aurrean ezer ez egiteko politika nagusia. Izan ere, azken urteotan Marokok eta haren aliatuek okupazio kolonialari bultzada handia eman diote, zigorrik gabe utzi izanaren ondorioz droneen bidez zibilak hiltzeagatik, lurralde okupatuetan aktibisten eskubideak sistematikoki urratzeagatik, baliabide naturalen legez kanpoko ustiapenarengatik, Europako Batasunarekin eta beste herri batzuekin egindako legez kanpoko akordio ekonomikoengatik eta abarrengatik egindako salaketak.
Bigarren zutabea beren interes ekonomikoak zuzenbidearen gainetik ezartzeko gai izan daitekeen botere aliantza bat sortzea da. Erasoaldiaren akuilu punta beti Trumpen administrazioa izan bada ere (lehen eta bigarren agintaldietan), oso komenigarria zen Europak parte hartzea, Europako interesetatik AEBetatik baino gertuago dagoen eszenatoki batean. Hortaz, gatazka konpontzeko autonomiaren aldeko deklarazioek ongi ezarritako eskema bati jarraitu zioten: AEBen ondoren, Espainia, erreferente kolonial gisa; gero, Alemania eta Frantzia, EBren benetako botereak; eta, ondoren, estatu andana bat. Nor ausartuko da horrelako aliantza baten indarrari aurka egitera?
Hirugarren zutabea da, halaber, gizartearen eta kolonialismoaren aurkako indarren erreakziorik eza ziurtatzea. Urte hauetan argi geratu da jarrera erreakzionarioak legitimatu egin direla arlo politikoan eta sozialean, baita jarrera horien aurrean praktikan erreakziorik ez izatea ere. Bazirudien Gazan jasandako genozidioaren harira izandako isiltasunak eta gelditasunak Saharako herriaren autodeterminazio eskubideari behin betiko kolpe bat emateko eremua jorratua zutela. Hala ere, ebazpena, agian, sahararren azken egunetako mobilizazioetan ere sumatzen den erreakzio sozialeko garai batean iritsi da.
Eta laugarrena inposaturiko konponbidea ezinbestekoa delako irudia ematean eta iritzi publikoari sinetsaraztean datza. Gaitz txikiaren teoria da. Hobe autonomia gerra eta erbestea baino, sufrimenduari amaiera ematea independentziaren kontura... Argudioa askotan erabili izan da, bereziki Mendebaldeko Saharan, okupazioa justifikatzeko. Haren arabera, azpiegiturak, baliabideen ustiapena eta armek ezarritako bakea ez dira soilik erakunde kolonialaren edo estatu eta enpresa laguntzaileen mesederako, baizik eta, batez ere, kolonizatuarentzako onuragarri. Garapenaren eta onuren logika, adostasunaren logikaren aurrean.
Baina, hala eta guztiz ere, Segurtasun Kontseiluaren ebazpena testu bat besterik ez da, indar erlazio jakin bat eta borondate argi bat islatzen dituena: Mendebaldeko gehiengoak bere eredu koloniala, saharar herriari armen eta ekonomiaren indarrez inposatzeko borondatea. Egia da Segurtasun Kontseiluari hasieran proposatu zitzaion formulazioa azkenean bozkatu dena baino askoz esplizituagoa zela, baina autodeterminazio eskubideari eta Marokoren barruko autonomiatik aparteko izan daitezkeen beste aukera batzuei buruzko aipamenak kontzesio erretorikoak baino ez dira. Mandatu argi bakarra egiten zaie bi aldeei: Marokok proposatutako autonomiari buruz negoziatzen hastea; eta estatu kideei, haiek babestea.
Gure ustez, ebazpena betetzea edo hura erretiratzeko edo aldatzeko aukera —gatazka luze honen beste garai batzuetan gertatu den bezala— Saharako herriak, Fronte Polisarioaren eta haren aliatuen bitartez, herrien eta pertsonen eskubideen alde eta gizarteko eta nazioarteko harremanetan indarra erabiltzearen eta hertsatzearen aurka mobilizatzeko duen gaitasunaren araberakoa izango da.
Ahalegin horretan, ilusioaz eta lanaz gain, gure sormena, enpatia eta adiskidetasunerako ahalmen guztia erabili beharko ditugu, bere burua garailetzat daukan baina oraindik garaile ez den indar erraldoi bati aurre egiteko.
Gora Sahara askatuta! Gora herrien arteko elkartasuna!
