On Julio Uztaila

Aizu, galdera bat: Nor da Julio Uztaila? Pilotari famatu bat?», galdetu zigun San Ferminetan madrildar gazte batek erdara perfektuan. Iruñeko kamiseta marka ezagun batek hartu du festa hauen ordezkaritza komertziala azken urteotan, eta hala, horietako baten diseinu bati begira zegoela jakin-mina sortu zitzaion, nonbait, kanpotarrari. Jakin-mina baino gehiago, ezin ulertua; zer ote sasi abizen hori? Egin dezagun irri (edootoitz, mezako esanak gogora ekarriz).

Egun batzuk pasa dira ditxosozko San Ferminak bukatu zirenetik eta oraindik gogoan dauzkat, tamalez, entzundako eta bizitutako hainbat momentu, aipatua kasu. Nola ez? Hainbat arrazoirengatik hirian egon beharra duenak ongi daki zer bizipena den edozein dela ikuspegia. Bestelako bestondoa izaten dugu batzuek etxeradatozenek (eta bertako batzuek ere maiz) uzten diguten hausnarketa-mozkorraldia ezin garbituz.

Garbi da Iruñeaz transmititzen dena ez dela errealitatearekin bat etortzen. Garbi da beste autonomia erkidego baten pareko garela (nahi gaituztela), eta jendeak hiria gako jakin batzuetan lekutzen duela; ematen zaizkion gako mugatu eta interesatuetan. Borondate txarrik agian ez zuen izanen mutil kuriosoak, baina gugan artegatasuna sortzen du pasadizoak. Eta jakina da borondate txarrekoak ere badirela. Txarrekoak edo zitalekoak, hobeki esan. Hara: «Iruñea» izena agertuko ez zuen lepo-zapia desesperatuta bila zebilen ingelesa ezagutu nuen poz txikiaz; berak «Pamplona» izenarekin nahi zuen, «Iruñea» hori ez zuela deusetako behar. Horra hor adibide galanta.

Biek, nahita edo nahi gabe, gure nortasunaren bizkarrezurra bazter utzi dute (euskara). Eta lan handia egiten baita hiri honetaz mezu xarmant bezain hutsala zabaltzeko, egiazki mintzo beharko litzatekeenak tresna gutxi baitu horrelakoei gogobetez aurre egiteko.

Eta, kontua da (hizkuntzaren bazterkeria horrez gain),hiria ehuneko handi batean «bestelakotzen» dela; nola esan? Zezenak protagonista (fisikoki eta metaforikoki),dena da zuri-gorri (beltzez doana bekatari), zarata,musika arrotza, moduarrotzak, burugabekeriak, gehiegikeria... Nazioartekotu da hitzordua, eta gero eta gutxiago du bertakotik. Kostata eusten diegu gure jarduerei: euskal txokoa ahal den eta (hain justu) zokoratuen jartzen dute, lehen planoko musika-taldeak denak kanpokoak dira (eta ez puntakoak gainera), euskarak oso presentzia ofizial mugatua du, babesa eta laguntza urtetik urtera ikusgaitzago da bertako kultur ekitaldientzat...

Eta horri denari gehitubehar zaizkio joan denurteko festetako banderagorri-horiaren inbasioabezalakoak, Espainiako futbol selekzioak mundiala irabazi izanagatik. Francoren garaikopostala zirudien hiriak; balkoi eta leiho, auto eta taberna, banako zein talde... ikustekoa, gero.

Edozein moduz, eskumen txikiko gauza da hiritarrontzat, baina zer pentsa handiaematen du bederatzi eguneko hitzordu mundial honennondik norakoak. Iturritik behera burua lehertu dutenak, entzierroan ederki zauritudirenak, lapurreta galantak jasan dituztenak, bortxaketa sufritu dutenak, mozkorraldi gozoa (eta zerbait gehiago) lortu dutenak, «egin ezazunahi duzuna» masterreko lehen ikastaroa egitera datozenak, hiria zerritegiaren pareko eta kalean pixa egiteagatik isuna jaso duen telebistako aurkezle famatua, hamabost udaltzain atzetik lasterka izan dituen top-maindire afrikarra, festetako dekalogoa buruz ikasita dabilena...

Horra topikoak banan-banan zerrendatuta. Festa bizitzeko modu bat eta hamaika dago. Eta, noski, hiria sentitzeko modu bat eta hamaika dago. Baita hura sentiarazteko ere. Amorrua ematen du gureizatearen, kulturaren, nortasunaren alienazioa gero eta burrunbatsuago sentitzeak. Amorru, gozokiaren paper lirainak barneko esentzien balioa estaltzea.

Autoa calle kalean aparkatu eta biharamunean inolaz ere aurkitzerik izan ez duenjende asko ezagutu dugu urteetan. Zer ote heldu denurtean?