Poliomielitisa, Espainian jada desagerrarazitako astindua, historia hutsa da gaur egun, frankismoaren garaiko osasunaren kapitulu ilun bat. Sepia koloreko argazki bat, bizitza sakon markatu zuten haur batzuena (milaka askorena). Oroitzapen kolektibo txarra. Baina ez da historia, oraina baizik. Izaki haietako batzuk hemen gaude, existitzen gara.
Nor kezkatzen du polioaren eta post-polioaren ondorioekin gure bizitza nolakoa izan den eta nolakoa den? Hainbeste sufrimendu izan arren, ezta laguntzeko keinurik txikiena ere. Biziraupena indibidualizatua izan da eta da, sistema frankistak diktadurak eragindako kaltea arintzeko baliabiderik gabe. Diktadura frankista izan zen sistema politikoaren kapritxoak, utzikeriak eta zabarkeriak eragindako sufrimenduaren gutxieneko aitorpenik gabe; izan ere, ez zuen ahalbidetu txertoa iristea beste herrialde batzuetan jada eraginkorra zenean, eta horren ondorioak ez dituzte onartu etapa demokratikoko gobernuek.
Osasunari dagokionez, ondorio kronikoak izango zirela jakinarazi ziguten, eta haiekin bizitzen (ez ziren gutxi) saiatzen ari ginenean, ondorio gehiago daudela esan digute, polioaren ostekoak, eta, horien ondorioz, gure gorputzak gain behera doaz, muga handietara eta heriotza goiztiarragoetara iritsi arte.
Frankismoa desagertuta, gertatutakoaren historia transmititzeko eta biktimak aitortzeko, erreparatzeko eta duintzeko premiari buruzko eztabaidak eta hausnarketak Memoria Demokratikoaren Legearen onarpenarekin amaitu ziren Estatuan eta gure autonomia-erkidegoan. Polioak erasandako pertsonen kolektiboko elkarteak, profesionalak eta pertsonak mobilizatu ziren, politika frankistak kalte egindako pertsonak kontuan har zitzaten bi legetan. Plano batean zein bestean, ibilbide luzea eta gogorra izan zen. Baina bi lege horiek onartzea lortu zen.
Urriaren 19ko 20/2022 Legeak, Memoria Demokratikoari buruzkoak (BOE, urriaren 20koa), hamaikagarren xedapen gehigarrian, Diktadura frankistan poliobirusak jotako pertsonak aitortzea izenekoan, honako hau ezartzen du: «XX. mendeko berrogeita hamarreko hamarkadatik aurrera Espainia suntsitu zuen pandemian poliobirusak erasandako pertsonek jasandako sufrimendua aitortzeko, Gobernuak ikerketak eta azterlanak sustatuko ditu, Francoren diktaduran izurritearen hedapenari dagokionez gertatutakoaren egia argitzeko, bai eta polioak erasandako pertsonen aldeko osasun- eta gizarte-arloko neurriak ere, polioaren eta polioaren osteko ondorio berantiarrak, polioaren bizi-kalitatea ahalbidetzeko, poliotik bizirik atera diren kaltetuen ordezkaritza-erakundeen parte-hartzea kontuan hartuta».
Bestalde, irailaren 28ko 9/2023 Legeak, Euskadiko Memoria Historiko eta Demokratikoari buruzkoak (urriaren 17ko EHAA), testu bera jasotzen du laugarren xedapen gehigarrian, Eusko Jaurlaritzari eskatzeko autonomia-eremuan ikerketa eta azterlan horiek sustatzeko eta osasun- eta gizarte-neurri horiek hartzeko, Estatuko legearen baldintza berberetan.
Denbora aurrera doa, baina erantzunak ez dira iristen. Gure Autonomia Erkidegoari dagokionez, Bilduko legebiltzarkide batek Justizia eta Giza Eskubideetako sailburuari idatzi zion, euskal legeak ezarritakoa aplikatzeari buruz galdezka; haren erantzunak, zeinen azkartasuna eskertzen dugun, atsekabetuta utzi gintuen bere edukiagatik. Hona hemen laburpena:
- Irailaren 28ko 9/2023 Legearen laugarren xedapen gehigarriak ez du xedapen hori betetzeko eperik jasotzen, baina 2026ko ekitaldian horretarako aurrekontua sartzea aurreikusten da, Euskadin poliomielitis-izurritearen hedapenari dagokionez gertatutakoa argitzeko ikerketa eta azterlanak sustatzeko.
- Egiten diren ikerketa edo azterlanetatik lortzen diren emaitzen arabera, neurri egokiak proposatu ahal izango dira, osasun-arlokoak zein gizarte-arlokoak, polioak erasandako pertsonen alde…
Sailburu andrea, justifikatzen duzu gobernuak edo zure sailak gai honetan ez jardutea «legeak xedapen hau betetzeko eperik ez jasotzeagatik»? Jabetzen al zara bizirik irauten duten edo hiltzen ari diren pertsona horien adinaz?
Ikerketa gehiago behar al dituzu Euskadiko errealitatea ezagutzeko? 2007an, EPE Polio Euskadiri azterlan bat egiteko diru-laguntza eman zitzaion, eta, amaitutakoan, Gogora Institutuari helarazi zitzaion. Errealitatea garai hartan zena da, bidean utzi gaituzten pertsonen absentziarekin.
Mesedez, nahikoa da! Ekin!
