Azken aste edo hilabeteetan, Donostiako segurtasunari buruzkoak entzuten ari gara hedabideetako tituluetan, udalbatzako eztabaidetan, sare sozialetan eta taberna edo dendetako askotariko elkarrizketetan. Horietako askotan, segurtasunaren kontzeptua desitxuratu egiten da, hain zuzen, segurtasun gabezia handiena sufritzen duten pertsonekiko jarrera xenofobo eta estigmatizatzaileekin modu arriskutsuan lerrokatuz. Oinarrizko ongizate fisikoaren eta emozionalaren parametroak hartzen dituen kontzeptu gisa ulertutako segurtasunaz ari gara, horrek eskatzen dituen gutxieneko berme, eskubide eta betebeharrak dituen gizarte baten parte izan ahal izateko.
Izan ere, diskurtso populista eta eskuindar horiek ez diote inongo mesederik egiten edozein herritarren ongizateari, segurtasunaren eztabaida biziatzen baitute. Zigor-eredu batean oinarritzen dira, polizia-kontrolean, salaketan eta pertsona zehatzen kriminalizazioan. Gure auzoetan elkartasunezko afariak banatzen dituzten mugimenduak legez kanpo uzteko eskatzera ere iritsi dira, alde batera utzita bizitza eta psikologia segurtasunaren kontzeptua askoz ere sakonagoa dela, eta gizarte eta osasun mailako inbertsio handiagoa eta zigor txikiagoa eskatzen duela.
Hiriko auzo eta eremu batzuetan bizi izandako egoeren konplexutasuna eta horrek herritarrengan sortzen duen ezinegona kontuan hartuta, gure proposamena da segurtasuna oinarrizko eskubideak eskuratzeko berme gisa hartzea (osasuna, etxebizitza, elikadura, hezkuntza, zaintza, indarkeriarik gabeko espazioetako bizikidetza genero ikuspegitik, eta abar). Horrek bideragarri egiten du guztiok Donostian bizi eta elkarrekin bizi ahal izatea, bizi-garapenerako gutxieneko oinarri batzuk eskainiz. Erronka horri arduraz, ausardiaz eta ikuspegi irekiz heldu behar diogu.
Egia da, gaur egun, donostiar askok ondoeza sentitzen dutela. Batzuek hiriko zenbait eremutan lasai paseatzeko eskubidea bermatuta sentitzen ez dutelako. Beste batzuek oso egoera prekarioetan daudelako, eta gauero beren burua aterpetxeetan topatzen dutelako, etxe baterako sarbidea eskubide bat dela suposatzen den gizarte bat izanda gurea.
Izan ere, 2016tik 2022ra, Donostian etxerik gabeko pertsonen kopurua, gehienak gazteak, %81 hazi da, etxerik gabeko pertsonentzako estrategia ez betez. Estrategia hori bere garaian Eusko Jaurlaritzak iragarri zuen, zalaparta handiz, Donostiako udal sinatzaileekin batera, eta bertan aurreikusten ziren askotariko programak garatu gabe utzi ditu. Era berean, alokairuko etxebizitzaren prezioaren errekorrak hautsi nahi dituen hiri batean, Donostiako etxeetan pertsonak erroldatzeagatik kobratzearen negozio ilegalak gora egin du, duela egun batzuk Asier Roblesen erreportaje batek ohartarazi zuen bezala. Izan ere, etxebizitza horietan ezin dira hilean 250 euro baino gutxiago ordainduta bizi, eta baliatu egiten dira oinarrizko zerbitzuak (osasuna, fisikoa, osasun mentalarekin lotutakoa) edo erroldarik gabeko hezkuntza lortzeko modurik ez duten herritarren etsipenaz.
Era berean, ezin da erori «nahi ez duenak lan egiten ez duela» dioen baieztapen faltsuan, biztanleriaren zati handi baten lan-harremanak Atzerritarren Lege batean harrapatuta baitaude. Lege horrek hiru urtez lan-baimenik gabe linbo batean egotera kondenatzen du, eta hori bada baieztapen erreal eta objektiboa, herritar gehienek ezagutzen ez dutena eta diskurtso xenofoboek modu interesatuan ikusten dutena.
Duela egun batzuk, Gipuzkoako SOS Arrazakeriako Karlos Ordoñez Ferrer-en artikulu bat irakurri nuen: «Zer egingo genuke gutako edonork egoera horretan, adin horretan, kalean lo eginez, eskubiderik gabe, gure familiarengandik urrun? Batzuek 'nire herrialdera itzuli' esango dute, beste batzuek 'ikasi eta lan egin'. Lehena kasu askotan ezinezkoa da lege aldetik, eta, hori baino gehiago, giza eskubideak urratzen ditu. Bigarrena gazte hauek egin nahi dutena da. Baina asko eta asko bidean geratzen dira bete beharreko betekizunen zerrenda hain nekagarria izateagatik». Eta gizarte-erakundeek eta profesionalek aurre egin behar izaten dieten zailtasunak salatzen zituen; izan ere, askotan ezintasunak izaten dituzte baliabide-eskasiagatik eta irtenbide duin bat eskaintzeko ezintasunagatik, eta bizi-hondamen itzulezinen lekuko izateko larritasunagatik.
Hala ere, eta katastrofismoetan erori gabe, gaur egun biziari eta psikologiari dagokion segurtasunik eza guztioi eragiten digun errealitatea da. Hori pertsonengan zentratuta daudela dioten erabaki politikoen eta kudeaketa ereduen ondorioz da, praktikan haien beharretatik urrunago egon ezin daitezkeenak. Gizarte desberdintasun estrukturalak gero eta nabariagoak eta sakonagoak diren gizarte polarizatu batean bizi gara.
Horren aurrean, ezinbestekoa da justizia sozialaren eta aberastasunaren birbanaketaren aldeko politika aktiboak egitea, ez hauteskunde-programen eslogan gisa, baizik eta udalerri askotan abian jartzen ari diren neurri nabarmenekin, borondate politikoari eta sareko lanari esker. Proposamen gisa, bide horri ekiteko modu praktiko eta azkar bat auzo bakoitzean elkarrizketarako eta gatazkak kudeatzeko mahaiak sortzea da. Mahai horiek udalak gidatuko ditu, eta auzoko eragileek, bizilagunek, udal-profesionalek, gizarte-arloko elkarteek, udaltzaingoek eta abarrek osatuko dituzte, egoera problematikoei edo krisi-egoerei modu partekatuan heltzeko, eta, horrela, gerta daitezkeen bizikidetza arazoak edo egoerak gainditzeko.
Egoera okerrenean dagoenaren kriminalizazioaren diskurtsoan erortzeak eta gaur egungo segurtasunik ezaren benetako arrazoiak aztertzea saihesteak segurtasun osoz eramango gaitu guztiongan eragina duten arazoak ez konpontzera. Ez dezagun galdu gure hiriak eta bertako herritarrek izan duten ongizate komunitarioaren ezaugarri sozial, kohesionatu hori.
