Irakurri serie honetako artikulu guztiak
Tekla zuri-beltzen errenkada hatzetan, eta estalki ezin distiratsuago baten itzala musikaria biltzen. Piano jotzaile baten irudi konbentzionalena hori bada ere, haren beste muturrean dago Idoia Hernandez Toledo Hatxe (Errenteria, Gipuzkoa, 1988) piano jotzailearen irudi erreala. Argazkiak erakusten du. Merkatuan dagoen piano merkeena da harena, eta kasik aldamio baten pieza balitz bezala garraiatzen du handik hona emanaldi bat duenero. Igogailurik ez du etxean, eta hirugarren pisutik autora eta autotik hirugarren pisura eramaten du. «Pianista kontzeptua baino askoz obreroagoa naiz», onartu du. Eta aitortu hala dela, izan, pianista gehienen kasuan. «Pianista» izendapenaren inguruan ere baditu bere tentsioak, gainera. Ez duelako uste «birtuosismoan» sartzen denik, eta partiturak bikain interpretatuko dituen pianista bat espero dezaketen giroetan arrotz sentitzen delako oraindik ere. Bere ibilbidearen abiapuntuan dago pianoa —«beti joko dut»—, baina apartexeago du orain, eta musika sortzeko tresna bat gehiago da harentzat gaur, ahotsa den bezala, sintetizadoreak, soinuak.
Musikara iristeko bere urratsak «arruntak» izan ziren, Hernandezen hitzetan: «Musika eskola lehenengo, eta gorroto fasea gero». Herriko Ibargain musika eskolan hartu zituen piano eskolak, zazpi urtez, harik eta bigarren batxilergoan erabat urrundu zen arte. «Argi nuen ez nuela piano karrera egingo, eta hor hasi zen gorroto fasea». Ikasketa urteetako bizipenengatik, batik bat. Kontatu du partitura klasikoak interpretatzen irakatsi zietela batik bat, eta horiek ahal bezain borobilen jotzea zela helburua aldiro; gaur ez dio «zentzu handirik» ikusten horri. Lehiaketetan ere hartu zuen parte —Donostiako nazioarteko txapelketan aipamen berezia egin zioten 15 eta 16 urterekin—, eta izaten zuen «ikara eszeniko» handia du batez ere gogoan. «Han bakarrik, partitura batekin eta pianoarekin: erdietan blokeatu egiten nintzen, eta negarrez atera».
«Ez diot inori gomendatzen musika eskoletatik pasatzea, orokorrean. Datuek erakusten dute. Handik igarotako zenbatek uzten du gero musika?»
Oso kritikoa da, horregatik, musika hezkuntzaren antolaketarekin. Jolaserako, askeago arakatzeko toki zabalago bat egon beharko litzatekeela uste du berak, besteak beste. «Nik orain ez diot inori gomendatzen musika eskoletatik pasatzea, orokorrean. Logika batzuek —ziurtagiriek, adibidez— ez dute ezertarako balio. Datuek erakusten dute. Handik igarotako zenbatek uzten du gero musika?».
Ikasketetan aurrera egin ahala goi mailako zentroetan sartzeko exijentziak oso handiak izaten direla ere salatu du, baita bide ez hain jorratuetatik dabiltzan musikarien lana aitortzeko zailtasunak ere. «Musika esperimental elektronikoan, soinutxoen munduan, hor dabilen jendea, adibidez, ez dute inoiz onartuko kontserbatorioetan. Ezagutza asko daude akademiatik kanpo lortzen direnak, eta akademiak ez dio baliorik ematen horri».
Amazonian irakasle
Pianoa «erabat» alboratua zuela, Ingeniaritza ikasketak egin zituen Hernandezek, eta 2008ko krisiaren testuinguruan tokatu zitzaion jauzi egitea lan mundura. «Dena zegoen gaizki», oroitu du. Lanpostu egonkor baten faltan, Eusko Jaurlaritzaren Euskadiko Gazteak Lankidetzan programan eman zuen izena, eta, ingeniaritzari lotutako proiekturen batera bidaliko zutela uste zuen arren, musika eskola baterako hautatu zuten. «Esan nien: ‘Barkatu? Badira zortzi urte ez dudala pianoa jotzen!’. Baina horrela hasi zen dena».
Boliviara joan zen, Amazoniako musika eskola batera, Irungo (Gipuzkoa) Taupadak gobernuz kanpoko erakundea tarteko. Jesuitek sartutako musika barrokoa eta haren eraginpean indigenek sortutako partiturak ordenatzeko lanetan ziharduten han, eta 10 urtez azpiko umeei oinarrizko piano ezagutzak irakasten aritu zen Hernandez.
«Behatzek, azkenean, memoria bat dute, eta horrekin jolasean hasi nintzen [Mikelazulon]. Sentsazio bat daukat gogoan: inori ez zitzaiola inporta nik han zer egiten nuen»
Tarte horretan, etxegabetzeen aurkako aktibismotik ezagutzen zuen herrikide batek Errenteriako Mikelazulo kultur elkartean sartzera tentatu zuen Boliviatik bueltan. «Orain badirudi ezin dudala esan, baina nik orduan ez nuen Mikela kulturalki ezagutzen; ezagutzen nuen irabiatuak hartzen zirelako, jokoak zeudelako». Proposamen zehatza, itzuleran, tabernaz eta haren kultur kudeaketaz arduratzea izan zen, eta onartu egin zuen Hernandezek. «Piano zahar bat zegoen han. Hasi ginenean, erreforma txiki bat egin genuen, eta nik esan nuen piano hori bota egin behar zela, oso-oso desafinatuta zegoelako, baina besteek ezetz. Han geratu zen, eta denbora librean jartzen hasi nintzen».
Han hasi zen «musika sortzen» lehen aldiz. «Inongo pretentsiorik gabe; behatzek, azkenean, memoria bat dute, eta horrekin jolasean hasi nintzen. Batez ere sentsazio bat daukat gogoan: inori ez zitzaiola inporta nik han zer egiten nuen».
Estandarraz beste
Tabernan jenderik ez zebilen tarte horietan sortu zituen lehen kantuak, bada. Baina piano propiorik ez zeukan orduan, ezta grabatzeko modurik ere, eta Oskar Manso lagun eta poetak luzatu zion eskua elkarrekin batera hasteko emanaldiak eskaintzen, hura hitzetan eta Hernandez pianoan. 2Bat deitu zuten proiektu hura.
Hatxe izen artistikoa hartuta, berriz, 2017an argitaratu zuen aurreneko diskoa, Lehena, musika klasiko garaikideko doinuez ondua. Eta musika ikasketetara lotu zen orduan berriro Hernandez. «Baina nire borondatez, inolako ziurtagiriren bila joan gabe». Hiru urte egon zen buru-belarri harmonia eta konposizioa ikasten, Fredi Pelaezekin Donostian, eta Asier Lopez Iraolarekin Errenteriako kontserbatorioan. «Pianotik abiatuta idazten nuen guztia beste instrumentu batzuetara nola zabaldu nezakeen ikasi nuen».
Hurrengo proiekturako sortu zuen taldean jarri zuen praktikan ezagutza hori. Ilargi Agirrerekin (bateria), Peru Galbeterekin (ahotsa eta gitarra) eta Jurdana Otxoarekin (biolina) batera grabatu zuen Panpin hautsien dantza (Mukuru), 2020an, eta handik bi urtera eman zuen gero Panpin hautsien dantza II. Besteak beste, feminitatearen inguruko gogoetek zeharkatu zuten proiektu hura —«Mikelan liburutegi txiki bat geneukan, gaika antolatuta, eta feminismoari buruz pila bat irakurtzen nuen orduan»—, eta, soinu aldetik, klasikotik aldentzeko ahalegina egin zuen batez ere. «Klasikoa ikasten duzunean, badaude mugimendu batzuk oso estandarrak direnak, balsarenak, hirukoarenak… oso gauza konkretuak. Eta ikusten nuenean jendea rock-and-rolla jotzen, adibidez, pentsatzen nuen nik ez nekiela hori egiten, ez nekiela zein zen behatzen dantza, zein zen logika. Hortik jo nuen; jotzeko beste modu batzuk hasi nintzen bilatzen, beste erritmo batzuk».
Ikasketak direla medio bere musikaren inguruan «kontzienteago» bihurtu dela ere iruditzen zaio. «Ze lehenengo diskoan ez neukan ideiarik ere zein harmonia egiten nituen, batere ez. Oraindik intuizioa asko erabiltzen dut, baina ja badakit zer harmoniatik noan, nondik, zer eskala erabiltzen ditudan».
«Zein animatuko da?»
Tartean, bere jardun artistikoa beste norabide batzuetara zabaldu duten enkargu eta proposamenak ere jaso ditu Hernandezek, eta parte hartu du, kasu batera, Metrokoadroka Sormen Laborategiaren zenbait ikuskizun performatibotan. «Abilidade bat dute», aitortu die; «estruktura irekiko gauzak egiten dituztela. Inoiz antzerkia egin ez duenari ere zabaltzen diete deialdia: 'Zein animatuko da?'». Izpiritu hori estimatzen du berak, eta uste du antipodetan dagoela, hain justu, hasieran aipatutako musika heziketa zurrunen logiketatik.
«Antzerkian jolas asko daude, eta musikan, aldiz, zero», nabarmendu du. Eta hori bihurtu da, hain justu, denborarekin Hernandezen proposamen musikalaren ardatzetako bat: jolasa. «Horrela baino ez zara sartzen gauzak egitera. Kantuak idaztearena etxean egiten duzun gauza bat da, baina hasten direnean deitzen, adibidez, eszenan zuzenean gauzak egiteko, asko ikas dezakezu; nik behintzat asko ikasi dut horrela».
«Gaur egun, ahotsa asko lantzen dut, eta, batzuetan, erosoago nago ahotsarekin pianoarekin baino»
Orain ere «esperimentazioan» murgilduta dabil, musikari dagokionez. Hurrengo disko luzea nondik eraiki dezakeen aztertzen ari da. Badaki pianoa ez dela egongo konposizioen oinarrian, orain arte egon izan den bezala. «Gehiago nabil jolasean ordenagailuarekin, soinuak grabatzen eta sanpleatzen, giroak sortzen, erritmo ezegonkorrak bilatzen... collagearen ideiarekin pixka bat». Soinuari dagokionez, litekeena da ahotsa izatea elementu akustiko bakarra lan berrian. «Gaur egun, ahotsa asko lantzen dut, eta, batzuetan, erosoago nago ahotsarekin pianoarekin baino».
Entzule gisa azkenaldian arreta non jarri duen, horrek ere erakuts lezake non dagoen Hernandez sortzaile gisa. Esan du Marina Herlop kataluniarra duela gustuko —«pianotik musika produkziora egin zuen salto»—, baita Juana Molina —«rocketik dator, eta oso erritmo arraroak lantzen ditu»— eta Bronquio ere, zeina Verde Pratorekin aritua den ekoizle lanetan, esaterako. Hernandez: «Azkenaldian bereziki jabetu naiz ez daudela emakume ekoizle asko. Elektronika klasikoagoan dabiltzanak dira ezagunenak, baina badira lanketa bereziagoak egiten dituztenak ere, eta erreferentzia modura ditut orain».
hatxeren pianoa(k)
Piano bi izan ditu gaur artean Hernandezek, baina bietako bati ere aparteko garrantzirik eman gabe aurkeztu ditu. Lehena gurasoen etxean izan zuen gaztetxotan. Piano ohikoenek 88 tekla dituzte, hark erdiak zituen; gogoan du mahaian edo airean jotzen zituela zenbaitetan partiturak eskatzen zizkion baina bere instrumentuak eman ezin zekizkion notak. Irakaslearen etxean, kontrastean, isats pianoa jotzen zuen tarteka garai hartan.
Gaur egun etxean duen pianoak bai, badauzka 88 tekla. Elektronikoa da, entxufatzen dena, eta «kontrapisudun teklak» ditu. «Pisua duten teklak dira, eta horrek dinamika diferenteak egiteko aukera ematen du; beste teklekin ez bezala, suabe-suabe jo dezakezu, edo fuerte». Azkenaldian, baina, apenas ari den pianora hurbiltzen, eta haren hanka erregulagarriak haurraren altuerara dauzka jaitsita. «Kasik nik baino gehiago jotzen du berak orain». Beste detaile esanguratsu bat: «Merkatuan dagoen piano merkeena da; horrekin egiten dut lan dena».
