Costa-Gavras greziar jatorriko frantses zinemagileari emango diote Donostiako 67. Zinemaldiko Donostia saria, haren "zinema konprometitua" aitortzeko. Besteak beste, Z, Missing eta Le capital filmak egin ditu, eta, 2012an, Urrezko Maskorra lortzeko lehiara ekarri zuen azken hori. Costa-Gavrasek (Grezia, 1933) irailaren 21ean jasoko du saria, Viktoria Eugenia antzokian egingo den gala batean. Bertan emango dute haren azken film luzearen emanaldi berezia: Adults in the Room du izena, eta Yanis Varoufakis greziar finantza ministro ohiaren oroitzapenen egokitzapena da.
Adults in the Room: My Battle With Europe's Deep Establishment liburuan oinarritutako film horrek Veneziako Mostran izango du munduko estreinaldia. Varoufakisek bere agintaldi laburraren ostean atera zuen liburua argitara; izan ere, 2015eko lehenengo sei hilabeteetan egon zen karguan, Greziako finantza krisi betean. Sinopsiak aditzera ematen duenez, filma "tragedia” bat da, hitzaren adiera klasikoan, eta “botere-sare gizagabe batean harrapatutako” pertsona batzuk irudikatzen ditu, “Greziari austeritatearen diktadura ezarri nahi dion Eurotaldearen bilera-gurpil bortitzean”.
Christos Loulis aktoreak hezurmamitu du Varoufakis eta, harekin batera, beste hauek aritu dira antzez taldean: Alexandros Bourdoumis, Alexis Tsipras lehen ministroaren paperean; Ulrich Tukur, Wolfgang Schaeuble ekonomia ministroaren rola betetzen; Josiane Pinson, Christine Lagarde Europako Banku Zentralaren buruzagiaren rolean; eta Valeria Golino, Varoufakisen emazte Danae Stratourena egiten.
Costa-Gavrasek berak adierazitakoaren arabera, “jaioterria ez da inoiz ahazten, batez ere, Grezia moduko herrialde bat bada”. “Nire gizarte mailako gazteei demokrazia teokratiko baten mende egotea besterik eskaintzen ez zitzaielako egin nuen alde handik. Etorkin gisa, nire amets eroenak gainditzeko aukera eman zidan Frantziak. Greziar sentimenduak berriz hartu ninduen koronelak botereaz jabetu zirenean. Z nire erresistentzia pertsonalaren adierazpena izan zen. Duela hamar urte, krisiak berriz hondoratu zuen herrialdea, ihes egitera bultzatu ninduen egoera berean utzi arte. Eta horregatik, noski, berriz azaldu nahi izan nuen nire amorrua Adults in the Room filma eginez”. Veneziako Mostrako hurrengo edizioan Jaeger-LeCoultre Glory to the Filmmaker saria jasoko du.
Zinema politikoaren adierazle handienetako bat
Azken mende erdiko zinema politikoaren eta salaketa sozialaren adierazle handienetako bat da Costa-Gavras. Zuzendu dituen hogei bat filmetatik, askok balio izan dute zauriak ukitzeko; besteak beste, diktadurak, garbiketa politikoak, arrazismoa eta finantza munduak eragin dituen hondamendiak jorratu ditu. Baina, batez ere, botere politiko erabateko eta suntsitzaile baten makineria errukigabeari aurre egin behar dion banakoa da egile frantses-greziarraren filmografiaren gai nagusia.
Costa-Gavrasek 22 urte zituenean utzi zuen sorlekua, Parisen kokatu eta Sorbonan Literatura ikasteko. Zinematografiako Goi-mailako Ikasketen Institutuan (IDHEC) gradua atera ondoren, frantses zuzendari nabarmenen esanetara aritu zen laguntzaile, besteak beste, Rene Clair, Rene Clément, Henri Verneuil, Jacques Demy, Marcel Ophuls, Jean Giono eta Jean Becker zinemagileekin.
Compartiment tueurs (1965) filmarekin egin zuen debuta. Zuzendariaren hasierako filmetako ohiko bi antzezle izan ziren polizia-istorio horren protagonistak: Yves Montand eta Simone Signoret. Ondoren Un homme de trop (1967) egin zuen, taldean traidore bat dagoela uste duen frantses erresistentziako komando bati buruzkoa, eta atzetik iritsi zen Jorge Semprúnekin elkarlanean idatzitako hainbat filmetatik lehena: Z (1969), diputatu ezkertiar baten hilketari buruzko drama politiko saritua; hain zuzen, Epaimahaiaren Sari Berezia eta Jean-Louis Trintignantentzat aktore onenaren saria irabazi zituen Cannesko jaialdian, eta atzerriko film onenaren eta muntaketa onenaren Oscar sariak eraman zituen.
Beste lan aipagarri batzuk ere egin zituen garai hartan, gehienak liburuetatik egokituta: L’aveu (1971), 50eko hamarkadan Txekoslovakian izandako purga estalinistei buruzkoa; État de siege (1973), uruguaiar gerrilla batek bahitutako eta hildako CIAko agente baten gainean; Section Spéciale (1975), naziek okupatutako Frantzian egindako sasi-epaiketa baten kontakizuna, Costa-Gavrasi Cannesen zuzendari onenaren saria ekarri ziona, eta Clair de femme (1979), Romy Schneider eta Yves Montand protagonista dituen amodio istorioa.
Missing (1981) ingelesez filmatu zuen lehenengo filma arrakastatsua izan zen, eta harrezkero Frantziaren eta Amerikako Estatu Batuen artean proiektuak txandakatzen hasi zen zinemagilea. Txileko estatu-kolpearen ondorengo uneetan girotutako thriller politiko horrek Urrezko Palma irabazi zuen Cannesen –Jack Lemmonen antzezpen dramatikoa ere saritu zuten– eta egokitutako gidoi onenaren Oscar saria eraman zuen.
Frantzian beste bi ekoizpen egin ondoren –Hanna K (1983) eta Conseil de famille (1985)–, Hollywoodera itzuli zen Joe Eszterhas-ek idatzitako bi thriller zuzentzera: Betrayed-ek (1987) Debra Winger eta Tom Berenger aktoreak bildu zituen AEBko arrazismoari kritika egiteko, eta Music Box-ek (1989) Urrezko Hartza lortu zuen Berlinen, Jessica Lange bere aita nazi kriminala dela jakingo duen abokatu baten paperean jarririk.
La petite apocalypse-rekin (1993) komedian sartu-irten ezohiko bat egin zuen zuzendariak, eta ondoren John Travolta eta Dustin Hoffman zuzendu zituen Mad City (1997) filmean, zeinetan langileak murrizteko kaleratutako segurtasun-zaindari batek zenbait lagun bahituko dituen. Amen (2001) filmaren bidez, Vatikanoa nazismoan isilik egon izana gaitzetsi zuen Ulrich Tukur eta Mathieu Kassovitz aktoreekin, eta Le couperet-en (2004) kaleratzen dutenean zirt edo zarteko plan bat egingo duen goi-exekutibo bati buruz hitz egin zuen, Donald Westlake idazlearen eleberri bat egokituta. Eden à l'Ouest-ek (2008) immigrazioa jorratzen du, eta Le capital, Gad Elmaleh eta Gabriel Byrne aktoreekin, finantza-munduaren neurrigabekeriei buruzko satira garratza da. Azken hori Donostian lehiatu zen 2012an.
