«Dantza da oraindik arteen ahizpa txiroa»

1960ko hamarkadan hasi zen dena. Jose Uruñuela maisu gasteiztarrarekin dantza estilo klasikoaren barrunbeak arakatzen hasi ziren Concha Martinez (Donostia, 1941) eta Jose Lainez (Donostia, 1943). Horrela egin ziren dantzari. Urteen poderioz, klasikoa oinarri hartuta, dantza garaikidera egin zuten salto, eta Anexa Euskal Herriko lehenengo garaikideko konpainia sortu zuten, oraindik jardun ezezaguna zenean. Aitzindariak izan ziren. Eta ez zuten bide laburra egin. Jaioterrian hasi, eta Herbehereetara joan ziren, Bartzelonara gero, Iruñera... Tartean, hiru dantza talde erditu zituzten. Bare zegoen panorama irauli zuten. Hala, ezagutzera eman zuten zuztarrak bota dituen estilo hori, eta horretan dihardute oraindik ere. Izan ere, batera 58 urte inguru daraman bikote sentimental eta profesionala dira.

Gazte zinetela hasi zineten dantzan, kasualitatez ia.

CONCHA MARTINEZ: Ni kontserbatorioan nenbilen musika ikasten, eta ikaskide batek balleteko zapatak zituela ikusi nuen. Klasera lagundu, eta aho bete hortz geratu nintzen. Orduantxe hasi nintzen dantzan, hamabi urte baino ez nituela, Uruñuelarekin.

JOSE LAINEZ: Hamazazpirekin ekin nion nik, berandu xamar dantza mundurako. Kontserbatorio paretik pasa nintzen lagun batekin, eta, musika adituta, zer zegoen kuxkuxeatzera igo ginen. Ikusi, eta bertan geratu nintzen.

Eta Uruñuelaren klaseak jasotzetik Peter Brown eta Abelita Sarasuaren irakaspenak izatera igaro zineten urteekin, ezta?

J. L: Eta erabakigarria izan zen hori. Donostiako Konstituzio plazara eraman gintuzten hain zuzen Herbehereetako Ballet Nazionala etorri zenean. Taldeko kideek Maria Cristina hotelean hartu zuten aterpe, eta bertan azaldu ginen gu. Odisea hutsa izan zen iristea, baina konpainian lana eskatu genien!

C. M: Lana ez, audizio bat eskatu genien. Santanderrera joan behar izan genuen, hara zihoazen eta. Konpainiako kide guztien aurrean egin genuen dantza, eta hartu egin gintuzten. 1962. urte inguru horretan izanen zen.

J. L: Ikasle gisa sartu ginen; gero, taldean txertatu gintuzten, eta, ostera, bakarlari gisa jardun genuen. Gainera, puntako koreografoak zeuden, eta asko ikasi genuen. Obretan, denetarik egiten genuen, gainera:Beltxargen aintzira, Giselle eta halako klasikoak, esaterako; baina baita gauza berritzaileagoak ere. Urte pila bat eman genituen konpainian.

Orduko obra gogoangarriren bat?

J. L: Rudi van Dantzigen Monumentua hildako mutiko bati. Gai aldetik, zartako galanta izan zen: homosexualitatea lantzen zuen. Dantzatzeko era ere bestelakoa izan zen, oso teatrala.

Bitarte horretan, zein zen dantza garaikidearen egoera Euskal Herrian?

J. L: Euskal Herrian ez zegoen deus ere: ez konpainirik, ez beste deus. Bartzelonan bazegoen halako irekiera bat; batez ere, Bartzelonako Liceuren aldetik dantza klasikoan. Baina orduan ez zirudien etorkizun handia zeukanik.

Zuek orduan Herbehereetan zeundeten, eta, dena den, itzultzea erabaki zenuten. Zergatik?

C. M: Umea ekarri nuen bertan geundela, eta zaintza eta konpainiaren erritmoa bateratzea ezinezkoa zen: hor, bakarrik geunden, familiaren babesik gabe; emanaldi pila bat genituen.... Arazo handia zen. Edo hona gentozen edo nik dantza utzi behar nuen. Eta ez nuen zalantza izpirik ere izan: Euskal Herrira bueltatu ginen.

Hona etorritakoan, ez omen zenuten konpainia bat sortzeko asmorik. Hori hala da?

J. L: Niri, marrazten hasteko harra sartu zitzaidan, eta egunkarietan biñetak egiten hasi nintzen.

C. M: Ni zoriak hala nahi izan zuelako hasi nintzen klaseak ematen. Peterekin egin nuen topo [Brown, bien irakasle izandakoa], eta kontserbatorioan klasikoa irakasteko aukera eskaini zidan. Goizaldi dantza taldean ibilitako batzuk gerturatu ziren, eta, dena ongi bazihoan ere, kaleratu egin ninduen. Nik uztea erabaki nuen, baina ikasleak etorri ziren esanez nahi zutela klaseak nik ematea, eta ezin izan nien ezetzik eman. Eskola bat sortu genuen, azkenean.

J. L: Hamabost-hogei lagun etorri ziren, eta, bi asteren bueltan, utzi egin genituen klaseak. Ikusi genuen konpainia bat zela muntatu nahi genuena, ez dantza eskola bat. Hala, Peteren klasetik zetozen horiekin geratu, eta upelatoki izandako lokal bat alokatu genuen Donostiako Trueba kalean; atondu, eta hortxe hasi ginen. Horrela jaio zen Anexa.

Lehendabiziko konpainia izan zen, mugarria ezarri zuena.

C. M: Estilo garaikidearekin hasi ginen orduan, sekula egin gabeko gauzak egiten.

J.L: Antzerki independentearen zirkuituetan sartu ginen buru-belarri Anexarekin; dantza-antzerkiaren fusioari ekin genion. Oso aberatsa izan zen obren aldetik: Shakespeareren Romeo eta Julieta, Perdidos en la sombra, La consagracion de la primavera, Juegos silenciosos... obra ausartak ziren, eta 1972. urteaz ari naiz. Azkenean, utzi behar izan genuen. Ez genuen sosik, inortxok ere ez zuen kobratzen, eta airetik ezin ogirik atera.

Ez zen erraza izango frankismo garaian arte eszenikoetan aritzea.

C. M: Garai gogorrak ziren, baina hasten ari ginenez, zirraragarria ere bazen.

J.L: Zentsura zegoen, baina oso garai dibertigarria zen; behintzat, bazenekien zeren kontra zeunden! Kursaal zaharrean egin zen lehenengo Sorginkeria biltzarrean, Aker obra prestatu genuen, eta grisak egon ziren sarreran eskuorriak kentzen. Eta, hala ere, egin genuen! Beste behin. Viktoria Eugenian emanaldia genuen, eta hemezortzi urtetik beherakoak bota zituzten. Oraindik ez dakit zergatik egin zuten! Baina, oztopoak oztopo, mugimendu oso interesgarria zegoen.

Mugimendu horren olatuan, Bartzelonaraino iritsi zineten.

C. M: Institut del Teatretik deitu zioten Joseri dantza garaikideko ikastaro bat emateko, eta, hark ezin zuenez, nik eman nuen klasikoa. Zorionez, ideia ikaragarria iruditu zitzaien, eta, azkenean, sei-zazpi urte geratu ginen.

J. L: Katalunian dantza garaikideak izan duen ibilbideari so, konpainia garrantzitsuetan dabiltzan gehienak gure ikasle ohiak eta lagunak dira. Hor, ordea, ez genuen talderik eratzeko aukerarik izan, irakaskuntzan genbiltzan eta buru-belarri.

Hori izan zen Iruñera etortzeko arrazoia?

C. M: Bai. Iruñeko kontserbatorioko zuzendari Pascual Aldabek deitu zigun, eta onartu genuen, betiere talde bat sortzeko baldintzapean. Horrela jaio zen Yauzkari, 1980. urtean. Gero, hemen geratu ginen, eta Josek 21 urtez zuzendu zuen musika eskola.

Beste urrats bat eman zenuten orduan: musika estilo berriak txertatu zenituzten koreografietan.

J. L: Anexan jorratzen ari ginen bidea zen hori. Luis de Pablo sartu genuen, Karlheinz Stockhausen... Musika elektronikoa ere bazegoen. Yauzkarin, berezitasuna izan zen zuzeneko eta grabatutako musika nahastea, bai eta boleroak txertatzea. Askotariko gauzak egiten genituen.

Publikoak zer nolako harrera egiten zion inoiz ikusi gabeko horri?

C. M: Oso ona. Anexa eta Yauzkarirekin, jende ilarak sortzen ziren emanaldien aurretik, eta aretoak leporaino betetzen ziren.

Izan zenuten hirugarren konpainia bat ere: Piejuntoapie.

J. L: Oso jende gutxi ginen bertan, eta lau obra baino ez genituen. Adibidez, Ocupación del espacio desocupado; Joan Brossaren Ara eta Un día más. Azken horretan, uretan sartzen genituen mikrofonoak, aparatu elektronikoak jotzen genituen... nahi genuena egiten genuen.

Jose, zu koreografoa ere bazara. Nola jaiotzen da dantza bat zure buruan? Nola emanaldi oso bat?

J. L: Batzuetan ideia bera etortzen zait, istorioa; besteetan, irudiak etortzen zaizkit, eta gero istorioa. Sorkuntzaren parterik politena sorkuntza prozesua da. Estreinaldia interesgarria izan daiteke, baina handik aurrerakoak ez zaizkit ardura: obra antzezleentzat eta ikusleentzat geratzen da. Ez dakit nola azaldu dezakeedan prozesua... agian, elkarrizketa honetatik obra bat atera daiteke. Batek daki.

Urteetako esperientziaren motxila soinean, zer nolako osasuna dauka gaur egun dantza garaikideak?

J. L: Lehen baino askoz hobeki dago, ezbairik gabe. Baina gauza batzuk ez dira hainbeste aldatu: Dantza da oraindik arteen ahizpa txiroa. Lehen, tirabira handiak zeuden indar politikoekin; gaur egun bezalaxe, hain justu. BEZaren %21arena txikitze kulturala da... Gehiago babestu behar da dantza. Zorionez, bada kultura politiko tamalgarriak izan arren dantzan gauza oso interesgarriak egiten dabilen gazte jendea. Hala behar du.

C.M: Josek esandakoarekin bat egiten dut: latza da dantza garaikidearen panorama. Dena dela, jendea askoz prestatuago dago orain, ikasle gehiago daude, eta burua irekiago daukate.