Ahotsaren esploratzailea

Irakurri serie honetako artikulu guztiak

Euskarak eta musikak lotura handia dute Ibon RGrentzat (Sestao, Bizkaia, 1978). Etxean ez zuen euskararik jaso, ez eta disko bildumarik ere, baina familiari zor dio batari zein besteari lotzeko grina. Horretarako bideak zabalik izan ditu txikitandik: «Euskara ikasteko sekulako laguntza eta atxikimendua eman digute arrebari eta bioi, eta musika ere lehenetsia izan da beste jardunbideen aldean, batez ere euskal musika. Pentsatzen hasita, elkarrekin ageri zaizkit biak».

Etxean diskorik ez apenas —nonbait, Olentzerotan eskatzen hasi arte—, baina doinurik ez zen inoiz falta izan. Kantari gogoratzen du ama Ibon RGk: «Sukaldean edo etxeko lanetan ari zenean kanta-marmarrean aritzen zen, eta oraindik ere halaxe aritzen da». Sekula jotzen ez zuen gitarra bat ere bazuen amak. Kutuna du Ibon RGk gitarra hori: «Horrekin ikasi nuen gitarra jotzen, eta oraindik ere erabiltzen dut».

Mutil koskorra zela, gitarra hura hartu eta klaseak hartzera joaten hasi zen. Lehendabizi eskolaz kanpoko jarduera gisa hartu zituen klaseak; goizeko zortzietarako joan behar izaten zuen. Hura utzi, eta musika eskolara gero. Ez zuen, ordea, askorik iraun: «Gitarra handiegia zitzaidan garai hartan, eta posizio batzuek min ematen zidaten. Ez nintzen oso gustura aritzen». Ezkerra izateak ere izango zuen ikustekorik horretan. Gitarra hartu, eta alderantzikatzea eskatzen zion senak, hau da, mastari eskuinez heldu eta ezkerrez dantzatzea sokak. Baina ezetz amak, ez zela behar bezala ari: «On beharrez esaten zidan, eta zigor asmorik gabe». Eskuinen moduan jotzen du geroztik.

Urte askoan, txistulari

Gitarra behin-behingoz utzi, eta txistuari heldu zion gero. «Teknikoki hobekien» menderatzen duen instrumentua omen da txistua, eta ez da kasualitatea harekin osatu duen ibilbide luzea. Urte askoan Sestaoko (Bizkaia) Eusko Lorak dantza taldean aritu da txistulari, eta, egun beste etapa batean dagoen arren, ez du ahaztekoa: «Oraindik ere jotzen dut txistua, ez garai batean bezala, baina noizik eta behin joaten natzaie, eta behar-beharrezkoa zaienean haiekin aritzen naiz». Dantza taldeak izan zituen, hain zuzen, «euskal folklorearen eskola handia», musika tradizionalaren errepertorioa aski ongi ezagutzen baitu ibilbide horri esker.

«Musika nahiko eskura zegoen, eta hala behar du; gazteei hori ikusaraztea oso garrantzitsua da, baita ahotsaren kasuan ere: beste edozein instrumenturen antzean, edonork izan behar du ahotsa lantzeko aukera»

Inori begiratzekotan, herriko jendeari begiratu dio beti Ibon RGk: «Umetan auzokideak ikusten nituen jotzen, eta haiek imitatu nahi izaten nituen». Belaunaldi berriei begira jarraitu du hausnarrean: «Musika nahiko eskura zegoen, eta hala behar du; gazteei hori ikusaraztea oso garrantzitsua da, baita ahotsaren kasuan ere: gehiago bultzatu behar da ahotsa lantzeko aukera».

Nerabezaroan beste aukera bat eman zion gitarrari. Lagun batzuekin elkartzen hasi, eta talde bat osatu zuten punkaren filosofiatik edanez: «Elkartu, jo, zarata atera eta gure gauzak egin». Eten zuen izena taldeak. Txistulari gisa egiten zuenarekin alderatu du bere rock taldeko jarduna: «Dantza taldean ezin zinen bidetik irten. Partitura gutxi batzuk zeuden, eta haiei jarraitu behar zenien. Gerora ikasten duzu horri ere buelta ematen ahal zaiola. Hain zuzen, jotzen diren aldiro berritzen dira partiturak, eta ez dago ezer ideia itxi hori justifikatzen duenik».

Musika beti present

Esnatzen denetik lokartzen den arte, musika gogoan darabil Ibon RGk: «Lanean ari naizenean ere, zerbait izaten dut buruan». Entzun beharrik ere ez du izaten harekin akordatzeko: «Ez naiz diskoak entzuten aritzen etengabe, ezta azken nobedadearen atzetik joaten ere, baina musika hor dago beti». Nonahi etor dakioke melodia berri bat, eta kasu horietan ez du zalantzarik izaten: telefonoa atera, eta grabatu egiten du unean berean.

Abstraktuagoa ere izan liteke haren musikarako grina eta pentsamendua. Nolanahi dela ere, gauza bat eta bera eskatzen dio musikari: «Ez nazan utz. Zeharka nazala egunero, orain zeharkatzen nauen bezala». Badu, bestalde, premisa bat: «Daukazunarekin edozer egin daiteke musikan. Daukazun hori nola erabili, horixe da kontua». Eta buruak adina aburu daudela ere aplikagarria zaio premisa horri: «Jende interesgarri asko dago musikan, baina egiten dutena ez da baitezpada interesgarria niretzat».

«Daukazunarekin edozer egin daiteke musikan. Daukazun hori nola erabili, horixe da kontua»

Uko egiten dio birtuosismoari, baldin eta «erakuskeria hutsa» bada. Alta, haren aldekoa da; ikasbidea izan litekeen heinean, edo kantuari mesede egingo dion heinean. Idazlearen ofizioarekin alderatu du: «Zenbat eta hitz gehiago jakin eta egitura konplexuagoak ezagutu, orduan eta hobeto. Kontua da hitz horiek noiz eta nola erabili». Taldekide eta soinu jotzaile Garazi Navasen adibidea argigarria da, haren ustez: «Oso birtuosoa da, eta harrituta uzten du jendea. Ez du erakuskeriaz egiten, baina kantuak hala eskatuz gero, hor daude haren dedikazioa eta horretan eman dituen urteak; aberastasuna hor dago». Garbi du noizbait birtuosismo handia eskatuko lukeen kantarik bururatuko balitzaio ez liokeela bizkarra emango eta bilatuko lukeela hori egin ahal izateko modua. Alabaina, zehaztu du: «Besterik da nahi izango ote nukeen nire denbora opera bat egitera edo ozenago kantatzera bideratu».

Ahotsa, instrumentu

Oinarrizko gauza batek liluratzen du Ibon RG: «Gizakia musika egiteko eta aditzeko gauza izateak». Eta berak, musika esperimentalean urratzen ari den bidean, ahotsa du bidaidea.

Txikitandik izan du kantatzea gustuko. Bere lehen taldean ere gitarra jo eta abestu egiten zuen, baina artean ez zekien nora irits zitekeen, ezta zer-nolako aukerak emango ote zizkion ere ahotsak. Musika esperimentalean barneratu ahala deskubritu zuen hori, eta, batik bat, Paul Dutton Kanadako idazle eta soinu artista entzunez geroztik. Ibon RG: «Duttonek, egundoko birtuosista edo opera kantaria izan gabe, milaka soinu lortzen zituen bere ahotsa esploratuz. Hura entzunda, iruditu zitzaidan banuela arakatzeko eremu handi bat». Buelta asko eman zizkion hutsune horri, zergatik ote zen, edota ba ote zuen ikustekorik lotsak ahotsa lantzearekin. Hauxe uste du musikariak: «Performatiboki begiratuta, ahotsa instrumentu bat da, baina ez da gitarra bat: gorputzetik ateratzen da erabat, eta beharbada horregatik dago baztertuago».

«Performatiboki begiratuta, ahotsa instrumentu bat da, baina ez da gitarra bat: gorputzetik ateratzen da erabat, eta beharbada horregatik dago baztertuago»

Dutton bezala, Alan Lomax etnomusikologo eta folklorista edota Meredith Monk zinema zuzendari eta performerra ditu gogoko; estatubatuarrak biak. Baita Henri Chopin poeta sonoro frantsesa ere, konparaziorako. Baina Ibon RGren erreferentzia garrantzitsuenak ez dira baitezpada ospe handiko ibilbidea egindakoak edo izen ezagunak. Lomaxek Albanian, Grezian eta inguruetan egindako grabaketak goraipatu ditu Ibon RGk: «Ahots horiek ez daude bezatuta, ez daude kaiola baten barruan. Tempo eta afinazioaren aldetik oso kanpo daude, eta hori oso iradokitzailea egiten zait».

Euskal Herrian ere aurkitu ditu perlak, esate baterako aspaldiko grabaketetan, bereziki Zuberoan: «Oso goitik kantatzen zuten». Pandero joleei ere erreparatu izan die: «Maurizia aipatzen da, eta Kantabrian ere badira halakoak. Behin, Lines Vejo entzun nuen kantari irratsaio batean, eta liluratuta utzi ninduen. Kantatzeko modu hori harrigarria egiten zaigu guri, baina haientzat guztiz normala zen».

Abesteko era horiek miresteak ez du esan nahi haien gisako moldean aritu nahi duenik: «Nirearekin ari naizenean beste norbaiten traza hartzen baldin badiot, izkin egiten diot. Oso markatua baldin bada, ospa. Hori ez da bidea».

«Nirearekin ari naizenean beste norbaiten traza hartzen baldin badiot, izkin egiten diot. Oso markatua baldin bada, ospa. Hori ez da bidea»

Ahotsa bere horretan entzutea maite du gehien, hau da, efekturik gabe eta «bere zikinkeria guztiekin, arnasa ere nabari dela». Ahots hutsean askotan aritzen da, baina ez du lan guztia modu horretan egiten. Sarri bilatzen du bere ahotsari edo buruan duen ideiari ongi emango dion laguna.

Alde horretatik, zernahi gerta dakioke lagungarri ahotsari, izan pianoa, biolina edo beste ahots bat. Baita ohikoak ez direnak ere, musika esperimentalean ez baitago ezer bazterrera kondenatuta. Baina zehaztu beharra dago: «Edozerk ez du balio, baina zernahirekin egin daiteke proba. Probatu, eta erabaki». Aspaldi ez dela entzundako sintetizadore eta flauta kontzertu bat eman du horren adibide gisa, eta Mixel Etxekoparrek Duot Free jazz Kataluniako bikotearekin egindako saio bat ere ez du erraz ahaztekoa: «Ez nuen halako konbinaziorik espero, eta itzela izan zen».

Jolastea omen da kontua, baina jolas horren ondorioa onargarria ote den erabakitzeko faktore asko hartzen ditu kontuan. Haietariko bat momentua da: «Ahots batzuek ez dute elkarrekin funtzionatzen, momentu horretan halaxe erabaki duzulako; beharbada beste bati balio dio, edota zeuri beste momentu batean». Baina faktore guztien artean erabakigarriena belarria da Ibon RGrentzat.

Sortzeko, alaitasuna

Esperimentala sailkatzen zail den arren, behin baino gehiagotan ipini dizkiote adjektiboak Ibon RGren musikari. «Tristea edota sakona dela esaten didate, baina nik alai egon behar dut sortzeko, edo bederen ez dut arazo larririk eduki behar buruan». Are: «Kanta batek edo soinu batek betetzen zaituenean, berbera izaten da sentimendua: lilura, sublimazioa. Puntu horretara helduz gero, ahaztu egiten duzu beste guztia. Eta alaitasunak hartuko zaitu, irakite puntu horretara iritsi zarelako».

Musika moldeak sentimendu jakinei lotzea kulturala dela dio, eta inertziaz ere gerta omen liteke. «Apurtu beharreko zerbait» dela iruditzen zaio: «Abestiaren letrak eraman zaitzake toki batera edo bestera, baina instrumentuak, soinu jakin batzuk, noten kateatze bat edo musikaren abiadura ez lirateke berez tristeziari edo alaitasunari lotu behar». Gomendio bat eman du aurreiritzi horien aurrean: begiak itxita entzutea, testuingurua ahaztuta.

«Kanta batek edo soinu batek betetzen zaituenean, berbera izaten da sentimendua: lilura, sublimazioa. Puntu horretara helduz gero, ahaztu egiten duzu beste guztia»